Віктар Амазаспавіч Амбарцумян

Акадэмік АН СССР (1953) і АН Арменіі (1943). Герой Сацыялістычнай Працы (1968, 1978). Замежны член акадэмій навук многіх краін. Дзяржаўныя прэміі СССР 1946, 1950.

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян
арм.: Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան
Дата нараджэння	5 (18) верасня 1908
Месца нараджэння	Тыфліс, Тыфліская губерня[d], Расійская імперыя
Дата смерці	12 жніўня 1996(1996-08-12)[…] (87 гадоў)
Месца смерці	Бюракан, Марз Арагацотн, Арменія
Месца пахавання	Бюракан
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР  Арменія
Бацька	Амазасп Амбарцумян[d]
Дзеці	Rafael Hambardzumyan[d] і Рубен Віктаравіч Амбарцумян
Род дзейнасці	астрафізік, палітык, астраном
Навуковая сфера	астрафізіка і астраномія
Месца працы	Ленінградскі дзяржаўны ўніверсітэт, Ерэванскі дзяржаўны ўніверсітэт, НАН РА, БАА
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук (1935)
Навуковае званне	акадэмік (1943)
Альма-матар	Расійскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя А. І. Герцэна (1925) фізіка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта[d] (1928) Пулкаўская абсерваторыя (1931)
Навуковы кіраўнік	Арыстарх Апалонавіч Белапольскі
Вядомыя вучні	В. В. Собалеў
Вядомы як	адзін са стваральнікаў тэарэтычнай астрафізікі
Партыя	УКП(б)
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Акадэмія навук ГДР[d] Леапальдзіна Расійская акадэмія навук Акадэмія навук СССР[d] Балгарская акадэмія навук Венгерская акадэмія навук Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Французская акадэмія навук Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Індыйская нацыянальная акадэмія навук[d] Нацыянальная акадэмія навук ЗША Нацыянальная акадэмія навук Рэспублікі Арменія Міжнародны астранамічны саюз
Прэміі
Узнагароды	прэмія Жуля Жансена[d] (1956) медаль Кэтрын Брус (1960) ганаровы грамадзянін Ерэвана[d] Вялікі залаты медаль імя М. В. Ламаносава (1971) медаль Гельмгольца[d] (1971) медаль Катэніуса[d] (1974) медаль Жансена[d] (1956) член Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (24 красавіка 1969) Honored Scientist of Armenia[d] Дзяржаўная прэмія Армянскай ССР[d] (1988)
Сайт	ambartsumian.ru
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян нарадзіўся ў Тыфлісе 5 (18) верасня 1908 года. Бацька Амбарцумяна быў філолагам, спрыяў развіццю здольнасцяў сына ў галіне матэматыкі і фізікі. У 1925 годзе ён паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Ленінградскага педагагічнага інстытута. У 1926 годзе, будучы ўжо студэнтам Ленінградскага ўніверсітэта, Амбарцумян апублікаваў першую навуковую працу, прысвечаную сонечным факелам. У гады вучобы ўваходзіў у лік карэспандэнтаў-назіральнікаў Рускага таварыства аматараў сусветазнаўства, не з'яўляючыся фармальна яго членам. Па заканчэнні ўніверсітэта паступіў у аспірантуру пры Пулкаўскай абсерваторыі, дзе працаваў пад кіраўніцтвам А. А. Белапольскага з 1928 па 1931 год.

У 1930 году Амбарцумян пабраўся шлюбам з Верай Фёдараўнай Клачыхінай, родам з вёскі Усолле, Салікамскага павета, Пермскай губерні. Яна была прыёмнай дачкой астраномаў Рыгора Абрамовіча і Пелагеі Фёдараўна Шайн (першапачаткова была пляменніцай апошняй).

Пасля заканчэння аспірантуры Амбарцумян працаваў у Ленінградскім універсітэце, дзе ў 1934 годзе заснаваў і ўзначаліў першую ў СССР кафедру астрафізікі. У 1935 годзе без абароны дысертацыі Амбарцумяну была прысуджана вучоная ступень доктара фізіка-матэматычных навук. У 1939—1941 гадах быў дырэктарам абсерваторыі Ленінградскага ўніверсітэта. У 1941 годзе, будучы прарэктарам Ленінградскага ўніверсітэта, узначальваў даследчы філіял універсітэта ў горадзе Ялабуга, куды былі эвакуіраваны навуковыя лабараторыі ўніверсітэта.

У 1939 году Амбарцумян быў абраны членам-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР, а ў 1953 годзе — акадэмікам Акадэміі навук СССР.

У 1943 годзе была створана Акадэмія навук Армянскай ССР. Амбарцумян быў абраны сапраўдным членам і прызначаны яе віцэ-прэзідэнтам, а прэзідэнтам стаў І. А. Арбелі. У 1947 году Амбарцумян быў абраны прэзідэнтам АН Армянскай ССР, пасля чаго абіраўся прэзідэнтам на ўсе тэрміны да 1993 года. З 1993 года стаў ганаровым прэзідэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Арменія.

У 1946 году Амбарцумян заснаваў Бюраканскую астрафізічнай абсерваторыі, стаў яе першым дырэктарам і працягваў кіраўніцтва абсерваторыяй да 1988 года.

Амбарцумян быў прэзідэнтам Міжнароднага астранамічнага саюза з 1961 да 1964 гады. Двойчы быў абраны прэзідэнтам Міжнароднага Савета навуковых саюзаў (1966—1972).

Віктар Амазаспович Амбарцумян памёр 12 жніўня 1996 года ў Бюракане, пахаваны там жа недалёка ад вежы вялікага тэлескопа.

Аўтар навуковых прац па фізіцы зорак і туманнасцяў, зорнай дынаміцы, пазагалактычнай астраноміі, касмагоніі, ядзернай і тэарэтычнай фізіцы.

Адкрыў і даследаваў зорныя сістэмы новага тыпу (т. зв. зорныя асацыяцыі).

Указам прэзідэнта Арменіі Сержа Саргсяна заснавана міжнародная навуковая прэмія імя астрафізіка Віктара Амбарцумяна. Прэмія прысуджаецца за выдатную навуковую працу ў астрафізіцы, а таксама ў прылеглых да яе сферах фізікі і матэматыкі, незалежна ад грамадзянскай прыналежнасці навукоўца. Прэмія прысуджаецца адзін раз у два гады; першым годам прысуджэння прэміі стаў 2010 год. Памер прэміі — 500 тысяч $.