Жалезны век — трэці перыяд у гісторыі чалавецтва (пасля каменнага і бронзавага вякоў).
На тэрыторыі Беларусі пачаўся ў VII — VI ст. да н. э., калі плямёны, што жылі тут, навучыліся здабываць жалеза і вырабляць з яго прылады працы, зброю, упрыгожанні. Працягваўся да канца V ст. н. э.
Жалеза выплаўлялі з балотнай руды ў невялікіх паўшарападобных печах-домніцах. У працэсе археалагічных даследаванняў на гарадзішчах каля вёсак Лабэншчына Мінскага, Свідна Лагойскага, Канькі Віцебскага раёнаў выяўлены амаль цэлыя печы-домніцы, каля вёсак Урагава Верхнядзвінскага і Новы Болецк Гарадоцкага раёнаў — майстэрні, у якіх апрацоўвалі жалеза.
3 вынаходствам жалеза галоўным заняткам старажытных плямён станавілася ляднае (падсечнае) земляробства, а з яго развіццём павысілася гаспадарчае значэнне жывёлагадоўлі. Паляванне, рыбалоўства і збіральніцтва паступова ператвараліся ў дапаможны занятак. Развівалася рамяство — апрацоўка дрэва і косці, бронзаліцейная справа, прадзіва, ткацтва, пляценне, ганчарства. Людзі пачалі будаваць больш складаныя жылыя і гаспадарчыя пабудовы.
У 7—3 ст. да н. э. тэрыторыю сучасных Гомельскай, Магілёўскай, поўдня Мінскай і Брэсцкай абласцей займалі плямёны мілаградскай культуры. Яны выраблялі жалезныя прылады працы і зброю, бронзавыя ўпрыгожанні, карысталіся кругладонным гладкасценным посудам, верхнюю частку якога арнаментавалі ямкамі і насечкамі. Своеасаблівая рыса гэтай культуры — гліняныя фігуркі жывёл, якія, відаць, мелі культавае прызначэнне.
На захадзе Брэсцкай вобласці, дзе ў пачатку жалезнага веку жылі позналужыцкія плямёны, у 4—2 ст. да н. э. з тэрыторыі Польшчы пашырыліся плямёны паморскай культуры (усходнепаморскай культуры). Іх помнікі — неўмацаваныя паселішчы і бескурганныя могільнікі з 4 відамі пахаванняў: абкладзеныя камянямі, урнавыя, падклёшавыя (урна накрыта вялікім гаршком — «клёшам») і ямныя. Большасць даследчыкаў лічыць паморскую культуру славянскай.
На тэрыторыі сучасных Гомельскай, Магілёўскай, большай часткі Брэсцкай і поўдня Мінскай абласцей, дзе раней жылі плямёны мілаградскай і паморскай культур, у 3 ст. да н. э. склалася зарубінецкая культура. Яе насельніцтва карысталася сякерамі-кельтамі, сярпамі, лістападобнымі наканечнікамі коп'яў, дроцікамі скіфскага і кельцкага тыпаў, вырабляла грубаляпны і глянцаваны посуд, падтрымлівала сувязі са скіфамі, сарматамі, кельтамі, гарадамі Паўночнага Прычарнамор'я і інш. На думку многіх даследчыкаў, гэта культура таксама належала славянам.
У 2-й чвэрці 1-га тысячагоддзя н. э. у Верхнім і Сярэднім Падняпроўі з'явіліся плямёны кіеўскай культуры (Адаменка, Новы Быхаў, Тайманава, Чырвоная Зорка Быхаўскага раёна). У яе генезісе некаторыя даследчыкі адзначаюць важнае значэнне зарубінецкіх старажытнасцей і нават вылучаюць яе ў позні этап зарубінецкай культуры або ў самастойную позназарубінецкую культуру.
На тэрыторыі Паўднёвай Беларусі ў 5—7 ст. жылі плямёны калочынскай культуры (Калочын Рэчыцкага, Шчаткава Бабруйскага, Нісімкавічы Чачэрскага раёнаў).
У 7—6 ст. да н. э. — 4—5 ст. н. э. тэрыторыю Цэнтральнай Беларусі насялялі плямёны культуры штрыхаванай керамікі. Яны выраблялі жалезныя прылады працы і зброю, бронзавыя ўпрыгожанні, карысталіся слоікападобнымі пасудзінамі і вастрарэбрымі гаршкамі са штрыхаванай паверхняй.
На тэрыторыі Паўночнай Беларусі ў 8 ст. да н. э. — 4 ст. н. э. жылі плямёны днепра-дзвінскай культуры, якія на раннім этапе выраблялі прылады працы і ўпрыгожанні з каменю і косці, на познім — з жалеза і бронзы, а таксама гладкасценныя слабапрафіляваныя і слоікападобныя пасудзіны.
У 2-й пал. 2 — канцы 4 ст. н. э. у заходнія раёны Беларускага Палесся праніклі плямёны вельбарскай культуры (Брэсцкі бескурганны могільнік).
3 6 ст. на поўдні Беларусі рассяліліся плямёны пражскай культуры (культура тыпу Карчак), якія выраблялі высокія слабапрафіляваныя ляпныя гаршкі з максімальна расшыраным тулавам у верхняй частцы, звужанымі горлам і дном, апушчаным плечуком, кароткай прамой або ледзь адагнутай шыйкай.
У 8—9 ст. посуд набыў больш развітую прафіляваную форму: адагнутую шыйку, прыўзнятыя плечукі, больш пукатае тулава, шмат пасудзін арнаментавана (культура тыпу Лукі Райкавецкай). У цэнтральнай частцы і на поўдні тэрыторыі Беларусі, а таксама ў суседніх раёнах Верхняга Падняпроўя ў 3-й чвэрці 1-га тысячагоддзя н. э. пашырыліся помнікі банцараўскай культуры, для якой характэрны слабапрафіляваныя ляпныя пласкадонныя гаршкі з крыху адагнутым венчыкам, слабавыражанай шыйкай, моцна апушчаным плечуком, злёгку пукатым тулавам, а таксама круглабокія цыліндраканічныя і міскападобныя пасудзіны.
У 6—9 ст. у славян, якія насялялі тэрыторыю Беларусі, адбываўся пераход ад першабытнаабшчыннага ладу да феадальнага.
This article uses material from the Wikipedia Беларуская article Жалезны век на Беларусі, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Матэрыял даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначана іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.