Pakaynien i tilid no mitiliday to kaci’icepan no Taywan i, i tira i 17 nu suki, mihawikidan no Holanta (荷蘭) tayni Taywan malo sapaloma’, tahamatini saan a ci’icep ku Taywan.
Miingiday ho tu fa^detay pala, mirangiay tu caciyaw nu Formosa; tata’angaytu, mimingaytu a kanatal (島), sahtu u mi’icepay ku tamdaw nu Yincumin (原住民).
I tiya ho u matu’asay nu [[|Yingcumin|Yingcumin]], anu talaumah tu, kanca mi’adup tu, pa^deng saan mitafu tu ’icep, fila’ atu ’apul a pacacidek; caay ka ’anuf a mitatuy. Nawhani, adihay i umaumahan atu lutulutukan ku ’icep atu fila’ (荖葉). Dengan u talariyaray mifuting ta misaadihay ku pitafu. Anu mi’icep, caka^ca pipa’apul (石灰), pafila’, alatek u ’akaway (荖藤), u falu ku sapakapi. Mapili’ay a tamdaw, manga’ay ka ^ca pipa’apul. Nikawrira, cangu’ut sa ko pipa’apul, cupelak, adihay ku pipa’apul, maduka’ ku nguyus. Unian ku mihaenan, adihay han ku fila’, kaedah, adihay han ku ’akaway, ^ca ka kahngang ku pi’icep. U kaemangay, maulah mikemkem, nika caay pa’apul cangra.
I tini i Nangyo (南洋), i Intonisiya (印尼), Fuyliping(菲律賓), Malaysiya (馬來西亞) atu kasa’icu’icul nu kanatal, i tiraay a tamdaw i, maulah tu ma’ikesay a ’icep, ngiwngiw han nangra ku pa’enu nu ’icep, ta pa’atem han nangra ku tamaku (菸草) a miladek, mahaenay ku nuitiraay a kaulahan.
Cecay mihecaan kinatusa a ci fucacing ku ’icep, maedeng 6 fulad maruhemtu. Anu maruhem ku ’icep, atekak a kemkemen, tada kalimelaan a falahen. I tiyatu haw i, pecih han milatusa, milatulu a miladek, kanca ^min han milangas, pitpit han a mitangtang a mi’icang; manga’ay a matenes ku pina’ang, ta rara hantu a mi’icep. Nikawrira, u fa^luhayay mipalumaan a ’icep i, ^minen a mipinglas; caay ka fangcal a ’usawen malu sapaluma, i tiya i, sakatusatu a kaciheci, ’usaw han tahira karuheman malafuhid tu, ta manga’ay malu sapaluma. Ruma satu, anu papitefad han ku heci nu ’icep i, lumengaw i sasra a masasapal, cilacila fahal tata’ang tu a masalidung.
Masamihcahcaan ku ’icep a lumahad, satakaraway i, ma^deng tulu katatingluh nu luma’, i tiya tu haw i, ki^mi^mingtu ku heci ningra, tatiih tu a kuyakuyen a mikalic, uya ku letek han tu a mifalah? Caayay! Adihay ku mamasanga’.
Caayay ku hatiniay aca ku epuc nu ’icep hananay, anu ira ku sa’upu nu salawinawina i, pataluma’ay tu, cipadesay tu, miingkayay tu, masamaamaanay kasa’upuan nu tireng a ngasaw i, mapali’ayaw itu a maladek ku ’icep mipatala. Pahinghing (送禮) caay pilawa tu ’icep a patayra i luma’ nu aalaen a kadafu, awaawa mihawikid tu masalalekuay a ccay ngangarapan.
Tu laday i, matu:mes tu ku ’icep atu fila’, mateli i tataruan nu payluma’ nu Yincumin; malu sapatala tu lafang. Matiniay ku pinangan nu pangcah a tamdaw.
Tayra i palapalaan misanga’ tu palu’malu tipid, pisadakan mipateli tu dateng, patenas han tu ra’ilen (小辣椒), wa:ta ku kaeso’ nu kaen. Ira ku malalukay a tamdaw, pudac han ira ku katul nu palu’ malu patafua. U ruma satu, anu takaraw tu ku tapangan nu ’icep, leteken miala ku dungec, sakuhawen, kesiren kanca simanta’ han malu sala, awa ku pitulasan a kumaen.
Anu i salawacan nu luma’ mipaluma tu ’icep; mangalef safalucu’en a misamuecel, fangcal a manengneng, macakat ku lihoc (風景) nu niyaru’; rumakat sa i lalan, matiya ira:ay tu ku pa’adingay a mituur i ka’ayaw atu kaikur isu. Nikawrira, anu i ’apilipilisan nu lutuk paluma i, i ’ayawen ku pifariw, mipitaw a misulinga’ misafangcal ta paluma han ku sapaluma a fuhid, mitala ho tu pinapina a fulad tu kaci cu’ungan nira, tuna pitala ita i, tatama anu sa tu faliyus atu kafudu’an (梅雨) a palapatan (季節) i, unian ku kacalemceman a demak. Nawhani, anu tata’ang tu ku ’icep, nikawrira miming ku lamit, awa ku ’icel a mikulamet tu sra, saka irasa ku fudu’, tangsul mari’ri’ ku kaitiraan nu pa’icepan. Adihay ku tatinakuen tu maselenay a niyaru’ i Taywan.
Sarakat, awaay ho kupa’acaay tu ’icep i, macimacian nu Taywan, matini satu, ^ca kasa’awas ira ku ccay pa’acaay tu ’icep a mapatireng, satisil saan i lalan nu maci. Nengneng han mita’elif, safalatfatsa ku Niong (霓虹燈) a matedi, u pa’acaay i, sahtu u misaidahidahiay a kayin, milimek i kaikur nu dadingu, matiya u ningkiw maru’ i laluma’, sasamisimisi saan ku heci a ma’araw tu nikacangu’ut nu sapitahpu tu tatirengan; u parakatay tu paliding atu otopay kafahalan “ki:k”(煞車聲) saca masastul tu tatihiay a paliding tu pinengnengan aca tura kaying. Naitiniay nu’amisan tahira nutimulan nu Taywan, adihay ku pa’acaay tu matafuay tu a ’icep i lawac nu lalan, kala serangawan han tu nu Taywan ku pipa’pa’ tu ’icep.
Kaacekan a nengnengen ku naikuran nu tupli’ (檳榔汁) atu padi’ (檳榔渣), malaklak i kasa’upuan samatiya saan u dadipis (蟑螂); anu u tupli’itu caayay ku fangcalay a manengneng, salaw ira ku lawla nu Amilika a tamdaw, “Muta’ tu lemes ku wenciyang (司機) nu Taywan, parakat ho tu paliding” saan.
I tini nutu’asan (傳統) nu Pangcah ira ku lisin tu pakayniay i ’icep
Nikawrira, caay kalecad ku kasa niyaruaru’.
O ’icep, awaay ko ca’ang no tapangan nira, safaw tosa tangasa safaw lima ko takaraw, i teloc no tapangan enem, siwa aca ko papah, matiya o ’opih no ’ayam macinasay, o heci nira i, kohepic ko podac, talafohid sa ko heci, laloma no heci ira ko paeno, makorahay ko cengel nira.
O kacihecian no ’icep itini i lima folad tangasa i roma mihecaan sepat folad, siwa ato moetep folad ko pitpitan. Manga’ay mipa’pa’ to heci, caay kanga’ay maenoc, o caay ho karohem ko mikemkeman, oya mipitpitan a ’icep, caho ka’ikes ko paeno nira, cisalang pa’pa’en. Ano mipa’pa’ to ’icep, sipasip han ko apol i fila, ta tafo han to ’icep a mikamkem, manga’ay caka pacomolen to fila’ ato apol, o roma a Kanatal, o maharekay to matangtang ma’icangay to mi’pa’paan nangra a ’icep. Ano mipaloma to ’icep , itini i faedetay a Kanatal, ta lomengaw ko ’icep, sepat so’ot tangasa siwa so’ot a kongce ko takaraw ko palomaan pala, ta koengel cisalang ko heci no ’icep a akaenen, fangcal ko ’aca nira. Oya caay ho kafitelak a hana no ’icep, manga’ay sakohawen, ciyanen a safelen, o kaolahan no ’Amis (Pangcah) a sinafel.
O ’icep, manga’ay malasapaiyo, manga’ay mifotos to isi, midawa to sipir ato miremac to caayay kahalikaen a tamdaw sa ko sowal no ising. Ira haca ko sowal i cudad no ising, misanga'ay to fitoka, piyas, sipir.
O ’icep, i Yencomin ko tadamaanay a serangawan, ano piilisinana no riyaro’i, o sinafel ko sapacakat, nikaorira, o ’icep ko satatorongay a sapacak, maskero ko fa’inayan i pilalikidan, mi’araway i liyokay a fafahiyan, ira ko kaolahan nira fa’inayan i, pateli han noya fafahiyan ko ’icep i alifo noya kaolahan nira fa’inayan. ano pataloma’ ko mamararamoday i, o sapahinghing no ciloma’ay, iar ira aca ko ’icep sapalafang, i tini mahapingan ko serangawan no ’Amis (Pangcah), i ikor ko polong no ngasaw, sa’aloman sako teloc sonasona, matiya o papah no kilang macelak.
I ’orip no Pangcah, o ’icep ko tadamaanay, itini i ’orip no ’Amis (Pangcah) a tamdaw, i pilisinan to, pahanhan to, mahaholoholol to fiyafiyaw, mipalafang, caykanca o ’icep ko tadamaanay, adihay ko sapimanmaan nira, o tapangan no ’icep manga’ay misaloma’, oya palo’ nira manga’ay malakaysing ato sala, o sasalamaen no wawa, o cifar ko pitenesan to sinafel, o caki, o sapikpik,’saka o ’icep tiini i ’orip no Pangcah, o tadakalimelaan o rayray no mita.
O sowal no Wifopo Cienkangci(衛生福利部國民健康局), pasowal sa o ’icep mikari’angay to tatirengan, Secieweysencoce((World Health Organization, WHO;世界衛生組織), ira ko patirengan a Pikinkiwan to ^Ekang no Kalokitakti(IARC;國際癌症研究總署),itinii 1987 a mihecaan, mahapingan to mikinkiway a makinkinw to, o mi’icepay a tamdaw, ano mi’icep to cilamlamay to tamako」anoca patokeled sa mitamako a mi’icep」makari’ang no ^ekang ko tatirengan, itini i ngoyos i takolaw ato i elol a ci^ekang. Itini i Taiwan a kanatal, ’aloman ko mi'icepay to ’icep, nawhani, ano mi'icepay a tamdaw, caay kafangcay ko tiring, matiya adada ko fowa’, mikari’ang to wadis, caay kafangcal ko rakat no remes, maso^so, mikari’ang to takolaw ato kahemaw ko tiring no dipot a wawa.
kaemangan ho ci Panay maolah a romadiw, nika mafokil masakero cingra. Yo cecay a romi’ad, tayra i pa’icepan cingra, tangasa i ’ice’icepan aro sa romadiw ci Panay, manengneng nira ko papah no ’icep, siwsiw sa ko fali, samingaming sa pasifafaed, pasilaeno, pasikawanan, pasikawili, mato o kaying sa masakero kowaming saan a masakero. Salipak sa ko faloco’ ni Panay minengneng to nika iyof no fali ko papah no ’icep, o radiw nira satata’ak satata’ak sato, kafahalan sa milecad matiyaya to o papah no ’icep ko kamay nira a miwakawak, talakawanan, talakawili, pasifafaed, pasilaeno ko piwakawak, roma i mifetir to wa’ay, cahocaho miwakawak to kamay, tala’ayaw talaikor ko pi’awas, mitakonol, mica’a ko tatirengan, o radiw ato wakawak satatodong saan, oya lipahak no faloco’ maemin to matahtah a masadak.Kamatiya nira, sedak sa ko kakitaan no niyaro’ miraod, pakanengneng to nika fangcal ko radiw ko kero ni Panay, hemek sa palata’ang, licay han nira, “ Wawaaw, ona radiw ato kero na icowa kiso a minanam? ” han nira. Paca’of han ni Panay “ Kangodoan kiso faki, o radiw ako nano soni no ’ayam a minanam, o kero ako i o papah no ’icep a minanam kako ” han nira. Nano itiya, ira to ko pinangan a kero no Pangcah tangasa anini.
This article uses material from the Wikipedia Pangcah article 'Icep, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ano awa sa ko roma a sowal i, o CC BY-SA 4.0 sarocek a tilid ko sapipatorod tona maemin Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Pangcah (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.