Каспа

Каспа орустап с характером, крутой, норовистый (от хакасского).

Географиязы

Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында, Тоҥбок суу ла Ак сууныҥ јараттарында турат. Јал-Мӧҥкӱнеҥ тӱндӱктей јерде, Себиниҥ боочызына јетире ..км. Айландыра мындый тайгалар бар: Чаҥкыр, Межелик, Сойок. Эпшен, Кадыргат, Кызылгат деп кобылардыҥ суулары биригип, Каспа суу башталат. Каспаны айландыра ӧзӧктӧр, кобылар бар Кӧк-Куjур, Мана-Куjур, Кызыл-Куjур, Чибит, Конош. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1068 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Бу аймакта климат тӱштӱк аймактарга кӧрӧ эмеш јымжак, соок эмеш орой келет, суулар эмеш орой тоҥот. Кыш соок, карлу, јай серӱӱн болот. Кышкы сооктыҥ ортоайлык температуразы —19 °С, чаган айдыҥ тыҥыда соогы —35..—40 °С. Кар эмеш калыҥ тӱжер. Јайгы орто температура +15 °С, +16,5 °С болзо, јаан изӱ айдыҥ тыҥ изӱзи +35 °С кире бар. Јут-чыктыҥ кеми јеткил тӱжет 435—462 мм. Салкынныҥ ортојылдык тӱргени 4,5 м/с.

Аҥ-куштары

Каспаныҥ тайгаларында алдында кандый ла аҥдар кӧп болгон. Казырларынаҥ айу, бӧрӱ, јеекен, тӱлкӱ, шӱлӱзин. Туйгакту аҥнаҥ булан, марал, какай, элик, тооргы. Оок аҥдар кӧп болгон борсык, агас, јоонмойын, киш, камду, кумдус, маны, сарас, момон, ӧркӧ, суузар, сыгырган, тарбаган, тийиҥ, токтонок, эрлен, чычкан, кӱжӱл. ле о.ӧ.

Калганчы јылдарда алтай артап, экологиялык айалгалар уйадап, аҥ-куштыҥ тоозы кезем астаган ла кезик аҥдар торт јоголорго јеткен учун олорды «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кийдирген: тооргы, маны, камду, суузар. Јӱзӱн-јӱӱр куштардыҥ тоозы база ла астаган. Алдында јайым јӱретен агуна (орустап белая куропатка), аҥыр (орустап огарь), баарчык (орустап скворец), бӧднӧ (орустап перепелка), јелечи (орустап трясогуска), јаҥалбай (орустап чиж), јылантык (орустап вертишейка) сӱреен ас туштайт. «Кызыл бичикке» кирген куштар ол турна, балыкчы куш (орустап крохаль), боро ылаачын (орустап кречет), кӧкӧлик (орустап каменная куропатка), ала ылаачын (орустап балобан).

Ӧзӱмдери

Јурттыҥ тайга-тажында тыт, мӧш, чиби. Аралдарда эргиш, беле, аспак, тайа, липа, ыргай, каргана, сӧҥӱскен, јыраа, кайыҥ каа-јаада ӧзӧт. Ак јерлерде кулузын, балузын, кӧгӧзин, јонјолой, кандык, маҥыр, јыланкӧс, јыланјастык, кӧрмосјиилек (орустап барбарис), отӧлӧҥ, јеҥес, кыйгак ӧлӧҥ, маргаа, јыду маргаа, кара чалкан (орустап крапива), буланат, чийне, кӧктаман, саргай, торко чечек (орустап ирис), алаҥуш, комургай (орустап борщевик), кӱнкаајы, таҥдалай, кӱзӱҥи чечек, калаш чечек, мӧт чечек, алтын тазыл, кызыл тазыл, марал чечек, кылбыш (орустап бадан), чай чечек (орустап герань луговая), быркырууш чечек, кӱмели, кой маҥыр (орустап лук порей), ийт маҥыр, калба, батун, кӧжнӧ-шарапшын. Јиилектер: кой јиилек, уйкӧс, бороҥот, тийиҥкат, казылган, јыдукара, тайабаш (орустап жимолость).

Јери ле јолдоры

Каспада 5 ором: Аксуу, К.Тӧлӧсовтиҥ, Манакујур, Чаҥкыр, Чибит.

13.01.2005 јылда чыгарылган Алтай Республиканыҥ 10-РЗ темдектӱ Јасагы аайынча јурт «Каспаныҥ јурт јеезези» боло берген.

Јурт 1920 јылдарда Конош деп ӧзӧктӧ тӧзӧлгӧн. Ол ло јылда јуртсовет иштеп баштаган, оны Кергилов Тадай башкарган. 1920 јылда Кызыл-Куjур ӧзӧктӧ школ тудулган. Коскол, Чочокту, Мана-Куjур, Кызылгат, Орто-Айры, Эпшеен ӧзӧктӧј балдар школго келип туратан, ӱредӱчизи Калтачаков Андрей Васильевич болгон. Јаҥы школды 1924 јылда Кӧчӧш ӧзӧктӧ туткандар. . 1928 јылда эҥирги школ ачылган. 1938 јылда Каспаныҥ јетијылдык школында Ороктой ло Апшыйакты јурттыҥ балдары ӱренген.

1930 јылда «Тан Чолмон» колхоз ачылган, председатели Тодошев Табачы, бригадирлери Телесов Чырбыкчы, Соенов Jаканат. 1932 јылда Конош ӧзӧктӧҥ Каспа ӧзӧккӧ кӧчкӧн. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга Каспанаҥ 98 кижи барган, олордоҥ 30 кижи тирӱ бурылган.

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 376 кижи болгон, олордыҥ 99 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Кажы ла биледе таҥынаҥ ээлемдӱ (СПК), мал азыраары.

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда корогондорго обелиск (284).

Археологиялык

• мӧҥкӱсалгыш, Каспа јурттыҥ 1 км јанында Кызылкат деп сууныҥ сол јарадында (261);
• јебрен мӧҥкӱсалгыш, Каспа сууныҥсол јарадында, јурттыҥ ортозында (231).

Ар-бӱткендик

• кара суу, тоҥбок (..);
• байлу туу Јал-Мӧҥкӱ (..).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

• Тӧлӧсов К.Ч.|Тӧлӧсов К.Ч. (4.06.1937—28.09.2000) — бичиичи, публицист, Москвада М.Горькийдиҥ адыла адалган литинститутты божоткон, СССР-дыҥ бичиичилер бирлигиниҥ турчызы ;
• Самыков В. Т., Паслей Самык (26.12.1938—08.11.2020.) — ӱлгерчи, кӧчӱреечи, Москвада М.Горькийдиҥ адыла адалган литинститутты божоткон (1964), Алтай Республиканыҥ бичиичилер бирлигиниҥ турчызы, Россияныҥ културазыныҥ нерелӱ ишчизи (1995), «Таҥ Чолмон» орденле кайралдаткан;
• Самыков Б. Т. (20.06.1947 ) — ӱлгерчи, Москвада М.Горькийдиҥ адыла адалган , литинститутты божоткон (1975), СССР-дыҥ бичиичилер бирлигиниҥ турчызы (1984);
• Майманов А.А., Кара Майманов (16.07.1956) — артист, Алтай национал драма театрдыҥ артизи, Барнаулдыҥ культпросветучилищезинде ӱренген, Красноярский институт искусствты божоткон (1984), , «Таҥ Чолмон» орденле кайралдаткан, Россияныҥ нерелӱ артизи;
• Майманов А. А. (1961) — артист, Алтай национал драма театрдыҥ артизи, Красноярский институт искусствты божоткон, Г.И.Чорос-Гуркинниҥ сыйыныҥ лауреады.