De Zürisee, wo in ere latynische Urkunde vo ane 610 lacus Tureginensis und uf tüütsch 744 dänn Zurihsee häisst, liit i de Kantön Züri, Schwyz und Sanggale. D Oberflechi vom See isch uf 406 Meter über Meer, syn Hauptzuefluss isch d Linth, am Usfluss z Züri säid men em Fluss Limmet.
De See hät zwee Täil: Der Obersee und de Zürisee. Die beede Seetäil trännt de Seedamm zwüsched Rapperschwil und de Halbinsle Hurde. Am Uusfluss vo de Limet us em Zürisee liit Züri.
De Zürisee hät e langzogeni, echly pogeni Form. Er isch bis Rapperschwiil öppe 30 Kilometer lang, zäme mit em Obersee im Ganze öppe 40 Kilometer. A de bräitischte Stell zwüsched Stääfe und Richterschwiil isch er 3,85 Kilometer bräit. Siini tüüffscht Stell liit bi 136 Meter zwüsched Herrliberg und Oberriede. D Uferlengi betreit 87,6 km.
Zwüschet Rapperschwiil und Pfäffike ligged zwoo Insle, d Ufenau, wo em Chlooschter Äisidle ghört, und d Insle Lützelau, wo under Naturschutz staat. Zwüschet Mäile und Horge gits en Autofähri, und über de Seedamm gönd sit 1878 d Iisebahnlinie vo de SOB und en Autostraass. Denäbet gits sit 2001 en Stääg für Pilger zum Chlooschter Äisidle. Er isch en Täil vom Schwiizer Jakobswääg. De hüttig Stääg staat deete, wo s im Mittelalter und i de eltere Neuziit scho emaal äine ghaa hät.
De sunige Nordsite vom Zürisee säit me wäge de vile Villene, wo deet stönd, au Goldchüschte, d Südsite degäge scherzhaft Pfnüselküschte.
Gschicht
Wäred de Yszyt isch s ganz Gebiet vom Zürisee und s Taal na wyter abe bis zu de Lägere vom Gletscherys zueteckt gsii. Nu de Albis im Süde hät über de Gletscher useglueget. Wo sich öppe um 17'000 vor Chrischtus s Ys hät afange zruggzie, het sich s Wasser, wo vom Linthgletscher abgflosse isch, a de Endmoräne gstaut, so as de Zürisee entstanden isch.
Ab em 6. Jahrtuusig händ sich die erste Mänsche am undere Zürisee aagsidlet, wo Jeger, Fischer und Sammler gsii sind. Im Neolithikum (Noistaizit, ab 4500 vor Chrischtus) hät d Bevölkerig am Nordufer vom Zürisee starch zuegnaa. D Mänsche händ aafange chlini Dörfer uf Stelze am Seeufer boue, werum me vo Pfahlbouer redt. Die händ scho Chorn und Flachs aapout und Huustier ufzoge. Ab 2800 vor Chrischtus händ Schnuercheramiker am Zürisee gwont, es Volch, wo scho e guet usbildeti Kultur bsässe hät (si händ s Rad kännt und kunschtvolli Keramik gmacht). Im 8. Jahrhundert vor Chrischtus, am Änd vo de Bronzezit, verschwinded d Seeufersidlige.
I de Hallstattzit (Früeni Isezit; vom 8. bis zum 5. Jaarhundert vor Chrischtus) händ d Mensche agfange Grabhügel für iri Tote boue, und s Ise hät d Bronze als Werchstoff für Waffe und Werchzüg abglööst. I dere Zit isch s Gebiet vom Zürisee weniger starch besidlet gsii weder vorane. Drufabe isch d Latènezit cho (Spaati Isezit; vom 5. bis zum 1. Jaarhundert vor Chrischtus), wo d Kelte im Land a den Alpe gwont händ. D Helvetier werded im Gebiet vom Mittelland s erschtmal vom griechische Schriftsteller Poseidonios gnännt. Er schribt na bsunders, as d Helvetier mit Vorliebi us Flüss Gold wäsched. De Zürisee hät dozmal zum Randgebiet vo de Helvetier ghört.
Wo d Römer d Helvetier unterworfe händ, isch d Stadt Züri, wo dozmal Turicum ghäisse hät, nu e chliini Zollstation gsii, wo d Güeter uf Schiff verlade worde sind. Die oberi Station isch am Obersee bi Tugge gläge, und uf de Insle Ufenau isch e galloromanische Viereggtempel gstande. Im grosse und ganze isch aber au wäred de Römerzit s Gebiet vom Zürisee nu schwach besidlet gsii.
Im früene Mittelalter isch d Stadt Züri entstande und di erschte Alemanne händ sich im Sylfeld i de Nächi vo de Stadt niderglaa. So händ wider mee Lüüt uf em Land am Zürisee gwont. Doozmal hät de See zum Thurgau ghört, spööter isch dee aber uftäilt worde in Thurgau und in Zürigau (e Kwäle schribt Zurihgauuia). D Stadt Züri hät sich zumene regionale Zäntrum entwicklet.
Tierwelt
Fisch
Im Zürisee lebet vil Fischarte: die wichtigschte devo sind:
de Schwaan (Cygnus olor). Er isch 1929 im Walesee usgsetzt worde, het sich aber allerdings im Zürisee haimisch niderloo und isch hüt e sehr beliebts Fotosujet bi Turiste.
Früener isch de Zürisee de wichtigschti Vercheerswääg i dere Gägend gsi. Im Südoschte isch mer wiiter über d Linth und de Walesee gäge s Püntnerland zue, im Weschte über d Limmet und de Rhy gäge Basel und Holland abe gfahre.
Sit 1834 faared Tampfschiff uf em See. Di erschti Gsellschaft, wo so Schiff betribe hät, isch d Caspar, Lämmlin & Co gsi. Scho 1838 hät si Zürisee-Walesee AG ghäisse und mit de 1837 gründete Linth-Escher AG fusioniert. D Republikaner AG vo 1839 hät 1842 mit de Zürisee-Walesee AG fusioniert. Die hät sich 1869 mit de 1864 gründete Tampfbootgsellschaft lings Ufer zu de Tampfbootgsellschaft für de Zürisee zämegschlosse. Im 1874i häd d Nordoschtbaan (NOB) die Gsellschaft überna.
D Zürcher Tampfbootgsellschaft (ZDG) isch 1890 gründet worde und häd im undere Seebecki zwüsched de Schiffländi und Thalwil mit chline Schiff (Schwalbe) en Art en Tramvercher iigrichted. 1900 häd si dänn d Tampfbootgsellschaft Wädischwiil, wos sit 1894 gee hät, überna und 1903 d Schiff von de Nordoschtbaan. Sit 1957 häisst si Zürisee-Schiffahrtsgsellschaft (ZSG).
This article uses material from the Wikipedia Alemannisch article Zürichsee, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Dr Inhalt isch verfiegbar unter CC BY-SA 4.0, wänn nyt andersch aagee isch. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Alemannisch (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.