Kutsal Cuma: Hristiyanların İsa Mesih'in çarmıha gerilişini ve Golgotha'da ölüşünü andıkları dini gün

Triduum'un parçası olan Kutsal Hafta'da Paskalya Pazarı'ndan önceki cumaya denk gelen Kutsal Cuma, Musevilerin Hamursuz Bayramı ile çakışabilir. Hayırlı Cuma, Büyük Cuma veya Paskalya Cuması olarak da bilinir; ancak Paskalya Cuması aslında Paskalya Haftası'ndaki cumadır; Kutsal Cuma ise, Paskalya Haftası'ndan önceki haftanın (Kutsal Hafta'nın) cuma günüdür.

Kutsal Cuma
Kutlayanlar	Dünya genelindeki Hristiyanlar
Türü	Hristiyan
Önemi	İsa Mesih'in çarmıha gerilişi ve ölümünün anılması
Tarih	Paskalya'dan önceki ilk cuma
Gelenekler	Dua etmek, gece ibadetleri, oruç tutmak, sadaka vermek

Katolik, Ortodoks, Lutheryan, Anglikan, Metodist ve reform edilmiş gelenekler de dahil olmak üzere birçok Hristiyan mezheplerinin üyeleri Kutsal Cuma’yı oruç tutarak ve ayin ile kutlarlar.

Kutsal Cuma günü, hem Gregoryen hem de Jülyen takvimleri yıldan yıla değişiklik gösterir. Doğu ve Batı Kiliseleri arasında Paskalya’nın dolasıyla da Kutsal Cuma’nın hesaplanması konusunda farklılık oluşur. Kutsal Cuma Hristiyan dünyasında yaygın olarak resmi tatil günü olarak ilan edilmiştir.

İsa’nın ölüm günü olan Kutsal Cuma (Nisan* ayının 14. gününe denk gelen Cuma- Nisan İbrani takvimine göre resmin yılın yedinci ayıdır), Hristiyanlıkta her zaman yas tutma ve oruç günü olmuştur.

Kutsal Cuma ve Kutsal Cumartesi günleri tutulan orucun en eski tanıkları, apokrif bir metin olan İbranilere göre İncil’de ve Lyon’lu İreneus’un yazılarında görülür. Mutlak bir yeme ve içme orucu gözlemlenir.

4. yüzyılda her Kutsal Cuma, hacılar ve bölgedeki Hristiyanlar, Hristiyan tarihçilere göre İmparatoriçe Helena 320 yılında bulduğu İsa’nın haçına (Gerçek Haç) hürmet göstermek için Golgota tepesinde toplanmaya başladılar. İsa’nın ıstıraplarını okuyarak öğleden sonra erken saatlerde toplanıyorlardı.

7. ve 8. yüzyılda, Haç kalıntılarının bulunabileceği yerlerde, törensel bir hürmet gösterisi ihtiva eden bir ayin geliştirildi. Ortaçağda da, bu törenin yapıldığı gün komünyon alma uygulaması başlatıldı

• Kutsal Cuma Katolik Ayini

 

Kutsal Cuma ayini Latin ritine göre üç aşamalıdır. Yuhanna İncil’ine göre İsa’nın ıstırapları ve ölümünün okunmasıyla başlar. Ardından genel dualar (şefaatler) okunur. Bu dualar, kilise için, devlet adamları için, tüm ihtiyacı olanlar için, tüm insanoğlu ve tüm dünyanın kurtuluşu için yapılan dualardır. Haç’a hürmet gösterilmesi ile devam edilir. Bu iki usulde yapılır. Birinci usul, üstü örtülmüş haç sunağa taşınır. Sunakta rahip, haçın üzerindeki örtüyü üç aşamada açar. Her seferinde ‘Dünyanın kurtarıcısının çarmıha gerildiği Haç’ın tahtası budur’ diye dua eder. Cemaat cevap verir: ‘Gelin O'na tapalım’. Örtüsü açılmış haç herkesin görebileceği bir yere konulur. İkinci usul ise rahip üstü örtülmemiş bir haç taşır, sunağa doğru ilerler. Yolda 3 kere durur ve şöyle der 'Dünyanın kurtarıcısının çarmıha gerildiği Haç’ın tahtası budur: ‘Gelin O'na tapalım’. Ya diz çökerek ya da öperek haça hürmet gösterilir. Bu sırada ağıt ilahisi ya da ayetleri okunur. Sonrasında ise bir önceki gün kutsanmış ekmek verilir.

• Büyük Cuma Ortodoks Ayini

Liturjik olarak Tanrı’nın ölümü ve bedende gömülmesi derin ve dehşete düşürücü bir olayı, belirli bir tür sessizlikte vurgulanır. Şöyle ki Efkaristiya kutlaması yapılmaz. Büyük Cuma ve Büyük Cumartesi Efkarisyan’ın kutlanmadığı yılın iki günüdür.

Ayinin ana özelliği İncil’lerden oniki bölüm okunmasıdır. Hepsi de İsa’nın ıstıraplarının ve ölümünün anlattığı bölümlerdir. Bazı rahipler haçlarda İsa’nın ikonalarını çıkarırlar ve eski gömme geleneklerini yeniden canlandırmak için onları ketenle sararlar.