ايشيا: ڌرتيءَ جي اوڀارين اڌ گول ۾ کنڊ

هي زمين جي ڪل ايراضي جو 8.6 سيڪڙو آهي، خشڪي جو 29.4 سيڪڙو ۽ ڪل آبادي جو 60 سيڪڙو حصي جو حامل آهي.

ايشيا Asia

پکيڙ	44٬579٬000 km2 (17٬212٬000 sq mi)  (1st)
آبادي	4,462,676,731 (2016; 1st)
گھاٽائي	100/km2 (260/sq mi)
جي ڊي پي (ناليوار)	$28.23 trillion (2017; 1st)
جي ڊي پي (مساوي قوت خريد)	$56.62 trillion (2017; 1st)
جي ڊي پي (في ماڻھو)	$6,690 (2017; 5th)
آبادي جي سڃاڻپ	ايشين يا ايشيائي
ملڪ	49 UN members , 1 UN observer, 5 other states
ماتحت علائقا	List  ايڪروتري ۽ ڍيڪيليا سانچو:Country data British Indian Ocean Territory  ڪرسمس ٻيٽ  ڪوڪوس ٻيٽ  هانگ ڪانگ  مڪائو
گڏيل قومن کان ٻاهر	List  ابخازيا  ارتسخ جي ريپبلڪ  اتر ڪپرس  ڏکڻ اوسيشيا  تائيوان
ٻوليون	List of languages
ٽائيم زون	UTC+2 to UTC+12
انٽرنيٽ ڊومين	.asia
وڏا شھر	Metropolitan areas of Asia List of cities in Asia List Bangkok Beijing Busan Chittagong Delhi Dhaka Doha Dubai Guangzhou Hanoi Ho Chi Minh Hong Kong Istanbul Jakarta Karachi Kuala Lumpur Manila Mumbai Osaka Pyongyang Riyadh Shanghai Shenzhen Singapore Seoul Taipei Tehran Tokyo Ulaanbaatar

ايشيا روايتي طور تي يوريشيا جو حصو آهي جنهن جي اولهہ وارو حصو يورپ آهي . عام طور تي ارضياتي ماهر ۽ طبعي جاگرافي دان ايشيا ۽ يورپ کي الگ کنڊ تصور نہ ڪندا آهن ۽ زمين جو هڪ وڏو حصو قرار ڏيندا آهن. جاگرافي ۾ ٻہ مڪتب فڪر آهن هڪ تاريخي حوالن جي تحت يورپ ۽ ايشيا کي الگ کنڊ قرار ڏيندو آهي جڏهن ته ٻيو يورپ جي لاء کنڊ ۽ ايشيا جي لاء خطي جو لفظ استعمال ڪندو آهي.

 

مغرب (يورپ) ڏي ڪوبه اوتار پيدا ٿيو ئي ڪونهي. حضرت عيسيٰ، حضرت موسيٰ، حضرت محمد ﷺ، زردشت (زورئسٽر)، سري رامچندر، سري ڪرشن، ڪانفيوشس ۽ ٻيا اوتار ۽ پيغمبر سڀ پورب ۾ ٿي گذريا آهن. يوروپي لوڪن کي بائيبل يا انجيل به ايشيا مان مليو، ته مذهب به ايشيا مان ملين. سر مونيئر وليمس اهي ڳالهيون ڄاڻائي ائين به چيو آهي ته انگن جا نالا ۽ ڏهائيءَ جي ترتيب به هنن هندستان مان پرايا. پاٽ صاحب چيو آهي ته جيئن سج اڀرندو ئي اڀرندي کان آهي تيئن سڀيتا جو سج به اول پورب (ايشيا) ۾ اڀريو، جنهن مان پوءِ پڇم يا مغرب (يورپ) کي روشنائي ملي؛ بلڪه سڄي انسان ذات پورب منجهان ئي پرايو. سن 1882ع ۾ پروفيسر مئڪس ملر کليو کلايو قبول ڪيو ته اسين يوروپي لوڪ پورب کان آيا آهيون، ۽ سڀ جيڪي قيمتي سمجهون ٿا، سو پورب مان پرايو اٿئون

• نارٿ ايشيا
• سينٽرل ايشيا
• فار ايسٽ
• سائوٿ ايشيا
• مڊل ايسٽ
• ايشيا مائينر

ايشيا لفظ جي مطلب جي مختلف ٻولين ۾ اڃان ڪا خبر نہ پئي آهي پر تاريخ ۾ تمام پراڻي دؤر کان ھي لفظ مروج آھي . رومي سلطنت ۾ ھڪ صوبي جو نالو ايشيا ھيو.

 

• افغانستان
• آرمينيا
• آذربائيجان
• بحرين
• بنگلاديش
• ڀوٽان
• برائوني دارالسلام
• ڪمبوڊيا
• چين
• قبرص
• اوڀر تيمور
• انڊيا

1. انڊونيشيا

• ايران
• عراق
• اسرائيل
• جپان
• اردن
• قازڪستان
• ڪويت
• ڪرغيزڪستان
• لائوس
• لبنان
• ملائيشيا
• ملديپ
• منگوليا
• مينمار
• نيپال
• اتر ڪوريا
• اومان
• پاڪستان
• فلسطين
• فلپائين
• قطر
• روس
• سعودي عرب
• سنگاپور
• ڏکڻ ڪوريا
• سريلنڪا
• شام
• تاجڪستان
• ٿائيلينڊ
• ترڪي
• ترڪمانستان
• متحده عرب امارت
• ازبڪستان
• ويٽنام
• يمن

تسليم نہ ٿيل ملڪ

• ابخازيہ
• اتر قبرص
• تائيوان
• ڏکڻ اوسيٽا
• نگارو ڪارا باگ

 

ايشيا دنيا جو سڀ کان وڏو کنڊ آهي. جتي دنيا جي سڀ کان اوچي، سڀ کان هيٺاهين ۽ سڀ کان ٿڌي ترين جڳهه آهن. ( مائونٽ ايوريسٽ دنيا جي بلند ترين چوٽي، اولهه جي طرف  مريل سمنڊ Dead Sea سمڊ جي سطح مان سڀ کان هيٺاهين جڳهه ۽ اتر سائبيريا جون جڳهون). ايشيا ۾ ڪنهن به کنڊ کان وڌيڪ ماڻهو رهائش پذير آهن جن ۾ هڪ  ڏهائي ٻه ارب آبادي چين ۽ 94 ڪروڙ ڀارت ۾ آباد آهن.

 

ڏکڻ اوڀر ايشيا ۾ هزارين جزيرا آهن جتي آتش فشائن جو ڦاٽڻ ۽ زلزلا اچڻ روز جو معمول آهي. انهن زلزلن ۾ سڀ کان وڌيڪ خوفناڪ ڊسمبر 2005ع ۾ هندي وڏي سمنڊ ۾ پاڻي هيٺ آيل زلزلو هيو جنهن سان پيدا ٿيل لهرون ”سونامي“ هندي وڏي سمنڊ جي چوڌاري وسندڙ ملڪن جي لکن ماڻهن جون حياتيون کسي ورتيون.

ڏکڻ اتر ايشيا ۾ جھنگن جي وڏي تعداد آهي خاص ڪري ٿائيلينڊ، بورنيو جا جزيرا، سلاويسي، جاوا ۽ سماترا جاجھنگ مشهور آهن.

ايشيا ۾ دنيا جا ڪيترائي مشهور ريگستان آهن جن ۾ عربستان جو ريگستان، شام جو ريگستان، ٿر، ٿل، ڪراڪم، ٽڪلا مڪان، گوبي دنيا جا وڏا ريگستان شمار ٿيندا آهن.

ايشيا ۾ دنيا جا ڪيترائي درياهه به آهن جن ۾ سنڌو، گنگا، جمنا، برهم پترا، ميڪانگ، فرات، دجله،سيحون، اوب، لينا، دنيا جي وڏن درياهن مان آهن

ڍنڍن ۾ قزوين ڍنڍجنهن کي وڏو هجڻ جي ڪري سمنڊ به سمجھيو ويندو آهي، دنيا جي سڀ کان وڏي ڍنڍ آهي. انکان علاوه ارال ڍنڍ، بالڪش ڍنڍ، بيڪال ڍنڍ، وان ڍنڍ دنيا ۾ سڃاتيون وينديون آهن.

ٻيٽن ۾ سماترا، بورنيو ۽ نيو گني دنيا جي وڏن ٻيٽن مان آهن.

ايشيا مخطلف تهذيبن جو مسڪن آهي. هتي جي زمين، ماڻهن ۽ روايتن ۾ وڏو فرق ملي ٿو. سوويت يونين ڪجي ٽٽڻ سان هتي ڪرغزستان، تاجڪستان ۽ ترڪمانستان جون نيون رياستون وجود ۾ آيون. ڏکڻ اولهه جي زياده تر ملڪن جو عوام مسلمان آهن پر قوميت ۽ مسلڪن جي بنيادن تي ورهايل آهن. ڀارت دنيا جي سڀ کان وڏي جمهوريت آهي جڏهن ته چين دنيا جي تيزي سان وڌندڙ معاشي ۽ طاقتور قوت آهي.

کنڊ جي گهڻي آبادي وڏن درياهن جي ڪنارن تي آباد آهي جنهن جي ڪري هتي گهڻي آبادي جو ڪمائي جو ذريعو زراعت آهي. گنگا، سنڌو، زرد، يانگزي، ۽ ٻين درياهن جي اردگرد جا علائقا تمام گهڻن ماڻهن پاران آباد ڪيل آهن. ٻي طرف معدني دولت جي حاصلات لاء ماڻهو اهڙن علائقن ۾ به رهائش پذير آهن جتي آبادي تمام گهٽ آهي مثلاً تيل جي ڳولها ۾ عربستان جا ريگستان ۽ سائبيريا جا ٿڌا ميدان.

ايشيا کنڊ جا ريگستان ۽ پهاڙي علائقا تقريبن غيرآباد آهن. ڀارت ۽ جاپان دنيا جا گهاٽي آبادي وارن علائقن مان آهن. چين دنيا ۾ سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو ملڪ آهي ۽ دنيا جي آبادي جو تقريبن ويهه سيڪڙو چين ۾ رهي ٿو، جڏهن ته ڀارت ۾ به آبادي ۾ تيزي سان اضافو ٿي رهيو آهي ۽ هو جلد چين کي پوئتي ڇڏي ويندو.

هتي جيئن تهذيبن ۾ فرق آهي اتي عوام جي معيار زندگي به تمام مختلف آهي. هڪ طرف جاپان ۽ وچ اولهه جي نار وارين رياستن جي عوام جو طرز زندگي اعلي‘ معيار جو آهي ته ٻئي طرف دنيا جا ڪجهه غريب ترين ملڪبه ايشيا ۾ آهن جن ۾ اتر ڪوريا، بنگلاديش، افغانستان ۽ لائوس قابلِ ذڪر آهن. ايشيا جي غريب ملڪن جي معيشت خانه جنگن، قحط، ٻوڏ، قدرتي آفتن ۽ زراعت جي لاء جديد تريقي ڪار اختيار نه ڪرڻ جي ڪري شديد مشڪلن کي منهن ڏين پيا۔

ايشيا جي گھڻي آبادي جي ڪمائي جو ذريعو زراعت آهي ۽ ڪجهه ملڪن ۾ ته صنعتون به تمام گھٽ آهن۔ اوڀر چين ۽ روس ۾ وڏيون صنعتون آهن پر سڀ کان وڌيڪ صنعتي پيداوار جي لحاظ کان جاپان سرفهرست آهي۔ جاپان بجلي ۽ جديد ٽيڪنالوجي جي صنعت ۾ عالمي اڳواڻ سمجھيو ويندو آهي جڏهن ته تائيوانئ ڏکن ڪوريا ۽ سنگاپور به بجلي جون مصنوعات تيار ڪندا آهن۔ هاڻوڪي سالن ۾ تائيوان ۽ ملائيشيا جي معيشتن وڏي ترقي ڪئي آهي ۽ انهن کي ”ايشين ٽائيگر“ چيو ويندو آهي۔

ايشيا جي گھڻي زمين بنجر يا سخت يا خشڪ موسم جي ڪري پوکي راهي جي قابل ناهي جيئن تبت، سائبيريا، عربستان جو گھڻو حصو پوک جي قابل نه آهي۔ کنڊ جون سڀ کان وڌيڪ زرخيز زمينون چين، هندستان ۽ پاڪستان درياهن سان گڏ آهن جتي چانور پوکيا ويندا آهن۔ انکان علاوه ٻيون به پوکون ڪيون وينديون آهن جيئن ڏکڻ اولهه ايشيا ۾ خارڪون، ڏکڻ اوڀر ايشيا ۾ رٻڙ، ڀارت، چين ۽ سريلنڪا ۾ چانهه ۽ ڏکڻ اوڀر جي ٻيٽن ۾ ناريل۔