Asia: Cuntinente

L'Asia hè u più vastu di i cuntinenti di a Terra, incù una superficia più di cinqui volti maiori di quidda di l'Auropa è para à circa un terzu di tutti i terri emersi.

Asia: Discrizzioni, Etimulugia, Carattari fisichi è dimugrafichi
L'Asia vista da u spaziu
Asia: Discrizzioni, Etimulugia, Carattari fisichi è dimugrafichi
Pusizioni di l'Asia in u mondu

Discrizzioni

Si prisenta in u so cumplessu, com'è una massa cuntinintali cumpatta di grandi diminsioni, ed hè u solu cuntinenti à essa bagnatu da trè oceani: l'Atlanticu (incù u Mari Glaciali Articu è u Mari Tarraniu), l'Indianu è u Pacificu. A massa cuntinintali si spinghji à u sudu incù i trè grandi penisuli di l'Arabia, di u subcuntinenti indianu è di l'Indocina. À quist'ultima suvitani, com'è prulungamentu naturali, l'isuli di l'Indunesia, mentri più à livanti, in l'Oceanu Pacificu, ci sò grandi fistona d'isuli chì, da i Curili à u Giapponu è à i Filippini, dilimiteghjani mari custieri. Hè da nutà chì l'Asia ùn hè micca siparata fisicamenti è giulugicamenti da l'Auropa, incù a quali forma un'unica massa cuntinintali, l'Eurasia. A so idantificazioni com'è cuntinenti siparatu hè largamenti accittata ma solu cunvinziunali, duvuta à raghjoni storichi. L'Asia inoltri hè unita incù l'Africa da l'istmu di Suez; hè siparata da l'America sittintriunali da u strettu di Bering (largu 92 km); u cumplessu insulari indunisianu a cullega à l'Australia. I punti estremi di a terraferma asiatica sò: à u nordu Capu Čiljuskin, annantu à a costa sibiriana (77° 40' latitudina nordu); à u sudu Capu Buru, à l'estremità di a penisula di Malacca (1° 16' latitudina nordu); à punenti Capu Baba, in Asia Minori (26° 5' longitudina livanti); à livanti Capu Uriintali, annantu à u strettu di Bering (170º longitudina punenti). L'assi nordu-sudu hè di 8.600 km circa, quiddu punenti-livanti di 9.000 km circa. Si stendi annantu à una superficia di 44 milioni di km².

Etimulugia

Asia: Discrizzioni, Etimulugia, Carattari fisichi è dimugrafichi 
L'Asia di Tolomeu

U tuponimu "Asia" urighjinariamenti hè un cuncettu chì riguarda esclusivamenti u duminiu auropeu. L'antichi pupulazioni asiatichi (chinesi, giappunesi, indiani, è cetara) ùn cuncipitini mai l'idea di Asia, simpliciamenti parchì eddi ùn si cunsidiravani micca cullittivamenti. Da u so puntu di vista ripprisintavani vasti è diffarenti civilisazioni, diffarenti da l'idea ch'eddi aviani l'auropei.

A parola diriva da u tarmini grecu Ἀσία, imprudatu par a prima volta da Erodutu intornu à u 440 a.C. in i so Guerri pirsiani, par indicà l'Anatulia s'eddu ùn hè probbiu l'Imperu Persianu, par distingua la da a Grecia è da l'Egittu. Erodutu cummenta pirplessu parchì i noma di trè donni siini imprudati par discriva tarritorii chì sò in rialità unu (Auropa, Asia è Libia par intenda l'Africa), affirmendu dopu chì i Grechi pinsavani chì u tarmini Asia dirivessi da Esione, mentri i Lidi pinsavani ch'eddu pruvinissi da Asias, figliu di Cotys I, chì deti u nomu à una tribù di l'antica cità di Sardi. Prima di eddu, Omeru, in a Guerra di Troia, citò dui figuri chì si chjamavani Asio; è in l'Iliadi (2,461) discrissi un padulu com'è ασιος. In l'antichità classica si pinsava chì tarminessi incù l'India, tantu hè veru chì Lisandru Magnu, quandu ci arrivò criditi d'essa ghjuntu à u limitu estremu orientali di i terri emersi. U tarmini divintò rapidamenti cumunu in l'Italia antica, è cusì ancu trà i rumani. L'antichi mappi auropei di u Medievu raffigurani u cuntinenti asiaticu com'è una grandi Terra da i cunfini incerti, com'è illustra primitivissimamenti u planisferu di Tolomeu. In altirnativa u tarmini Asia pò dirivà da u tarmini accadicu (w) aṣû(m), "escia" o "ascenda", in rifirimentu à u corsu di u soli, contrappostu à l'altru tarmini accadicu, erēbu(m), "entra" o "tramuntà", prupostu par l'etimulugia di u tarmini Auropa. Quist'iputesi hè sustinuta da T. R. Reid, chì nota com'è u tarmini grecu anticu duvissi dirivà da asu, chì in Assiria indicava livanti. L'idei di Uccidintali è Uriintali sariani un'invinzioni aurupea, sinonimi par indicà u Punenti è u Livanti. Par altri l'etimulugia pruposta da Reid hè dubbia parchì ùn ispiega micca com'è mai u tarmini Asia fù introduttu par a prima volta par indicà l'Anatulia, chì si trova à l'uccidenti in arii induva erani insidiati i populi semitichi. Sicondu altri Asia pò dirivà da u tarmini finiciu asa, imprudatu par indicà u livanti.

Carattari fisichi è dimugrafichi

L'Asia ùn hè micca sultantu u cuntinenti più stesu di a Terra, hè ancu quiddu in u quali sò prisenti i più prufondi cuntrasti fisichi, umani è ecunumichi. Par asempiu u monti Everest (8848 m) hè u puntu più altu di a Terra, mentri a fossa di i Marianni quiddu più prufondu. L'Asia si spandi in tutti i trè zoni astrunomichi di l'emisferu Boreali: a zona glaciali, timparata è quidda torrida. Di cunsiquenza sò moltu forti i cuntrasti climatichi: in a Siberia sittintriunali, infatti, si righjistrani tampiraturi sinu à -70 °C (Verkhojansk E Ojmjakon), mentri in u disertu di Lut, in Iran, si toccani i +54 °C à l'ombra; à i peda di l'Himalaya, à Cherrapunji, cadini oltri 11.000 mm di piova à l'annu, mentri in l'arii disertichi interni di u cuntinenti ùn piovi guasi mai è ci hè puchissima umidità. In Asia si trova u Mari Caspiu (371.000 km²), chì fù cunsidaratu u lavu più stesu di a Terra. Cunteni ancu u lavu più prufondu, u Bajkal (1642 m) in Russia, è quiddu più dipressu, u Mari Mortu (-395 m). Un finominu mitiurulogicu staghjunali chì culpisci spuradicamenti gran' parti di l'Asia Uriintali duranti i mesa braninchi hè quiddu di i timpesti di polvari asiatichi chì s'urighjineghja in i diserti di a Mungolia, di a China è di u Kazakistan (ò Kazachstan) settentriunale. A grandi varietà di climi incauseghja i più svariati furmazioni vigitali: da a tundra è da a grandi furesta di cuniferi (taiga) di i rigioni sittintriunali, à a vegetazioni trupicali di i savani è di i furesti equaturiali. Inoltri da l'Asia sò parvinuti a maiò parti di i pianti utuli à l'omu, com'è u frumentu, l'orzu, a fava, a lintichja, u fasgiolu, l'alivu, a vigna, a canna da zuccaru è cetara. Cusì puri ricca è variata hè a fauna: da a renna è da l'animali da piddiccia à u cammeddu, à u cavaddu, à a pecura, à u tigru, à a pantera, à u lionu è cetara. Ancu in u campu antropicu si scontrani grandi cuntrasti: l'Asia hà una pupulazioni chì rapprisenta guasi i 3/5 di a pupulazioni tirrestra, ma distribuita in modu pocu uniformu: si passa da arii disertichi, praticamenti disabitati, à quiddi di a costa chinesa, di u Giapponu è di l'Indunesia, induva si righjunghjini i 1.000 ab./km². Grandi sò i diffarenzi etnichi. L'Asia hè stata u sediu di i primi più impurtanti è cumplessi evuluzioni culturali; in Asia (Mediu Orienti) funi prubabilamenti missi in attu i primi metudi di agricultura è di addivamentu, fù invintata a mitallurgia è surghjitini i primi Stati; bona parti di i riligioni oghji maghjuramenti praticati (ghjudaisimu, cristianesimu, islamu, induisimu, buddisimu) nascini in Asia. In l'immensi spazii asiatichi sò surtiti è si sò sviluppati parechji di i più Grandi imperi cuntinintali chì a storia ricordi: da u persianu à l'arabu, da u bizantinu à l'ottumanu, da u chinesu à u russiu.

Giugrafia

L'Asia hè u cuntinenti incù a più maiori altitudina media (oltri 1000 m); da u puntu di vista giugraficu, pò essa divisa in trè grandi rigioni: a rigioni sittintriunali, pianinchi, custituita da u bassupianu turanicu-sibirianu è da u tavulatu sibirianu; a rigioni midiana, incù i ghjiganteschi sistemi muntosi; a rigioni miridiunali, frazziunata in trè grandi penisuli. U fiumu Jenisej dividi in dui parti u tavulatu sibirianu: l'orientali (altupianu sibirianu), incù bassi rilievi chì generalmenti ùn subraneghjani micca i 500 m, incù certi cimi più elevati (monti Putorana, 2.037 m; monti di u Jenisej, 1.122 m); l'uccidintali (bassupianu sibirianu), incù terri pianinchi divisi da u bassupianu turanicu da l'alturi di a Chirghisia. A rigioni midiana di i Grandi sistemi muntosi cumprendi una fascia ghjigantesca di acrucori, altipiani è di cateni chì s'annodani in u Pamir, u "tettu di u mondu". Da uccidenti a grandi fascia orugrafica prisenta l'altupianu anatolicu, incù à u nordu i monti Eusini è à u sudu u Tauro, l'Acrocoru Armenu, chì righjunghji i 5.165 m incù u monti Ararat, è si cullega à u nordu incù u sistemu da u Caucasu furmatu da cateni paralleli altissimi (Elbrus, 5.633 m), è à u sudu-livanti incù l'altupianu iranicu chjusu trà i monti Elbrus è i monti di u Khorasan è di l'Afghanistan à u nordu, i monti di a Persia miridiunali è di u Belucistan à u sudu chì tarmineghjani, incù i monti Sulaiman, in a pianura di l'Indu. Da sti massi muntosi si spartini dopu cateni minori in a Cina è, versu sudu, in a penisula inducinesa. Frà i dui fasci di cateni chì si spartini da u Pamir, si stendi l'altupianu di Hanhai (mari dissiccatu), à u quali parti orientali hè accupata da u disertu di Gobi. A rigioni miridiunali di l'Asia prisenta dui Grandi penisuli bagnati da l'oceanu Indianu: l'Arabia è l'India, furmati da tavulati incù orli muntagnosi, murfulugicamenti simili à l'Africa; u tavulatu indianu (Deccan) hè urlatu longu i costi da rilievi, Ghati Uccidintali è Ghati Uriintali, è hè siparatu da i grandi sistemi muntosi cintrali da u bassupianu indugangiticu. I fistona insulari è pininsulari di a parti orientali di u cuntinenti sò frammenti di cateni muntosi perifirichi carattarizati da a prisenza di molti vulcani (116 attivi trà i isuli Curili è u Giapponu), alliniati in a cusidditta cintura di focu pacifica.

Rigioni

L'Asia pò essa ultiriuramenti suddivisa in cinqui rigioni più una, à u Nordu, cumprindenti solu a parti asiatica di a Russia, chì hà parò capitali è parti di u tarritoriu in Auropa, sicondu a divisioni di i Nazioni Uniti (trà parintesi i capitali di i Stati):

Da veda

Tags:

Asia DiscrizzioniAsia EtimulugiaAsia Carattari fisichi è dimugrafichiAsia GiugrafiaAsia RigioniAsia Da vedaAsiaAuropaCuntinentiGiugrafiaTerra

🔥 Trending searches on Wiki Corsu:

Orchis champagneuxiiJawaharlal NehruSilene sericeaMagumetuZamibiaPedi puddinu27 d'aostuConfederate States Marine CorpsTemistuAsparagus officinalisGuеrra di VietnamExuatiniLingua ingleseStati Uniti d'AmericaBeliseMarilyn MonroeLingua albaneseBoccaRegnu di NapuliLingua franceseLe CorbusierPasqua pifaniaDurazzuAllium moly20 nuvembri3 di dicembreStoriaAlain DelonAragnaUruguaiMuntagnaMorsuSettembre2004Franck KessiéCorsu2011MozambicuCosmic GirlsArgentinaZucca castagninaWashington D.C.Chjesa San Ghjuvà di BastiaMunizioneNiluCanali di PanamaMalaysiaIranuOrnithogalum divergensIndiaPatre nostruAraraIodiuAvifauna di CorsicaLunaVitturaFurianiCroce🡆 More