Xx Wiek: Stulecie między 1901 a 2000

Ten artykuł dotyczy okresu historycznego. Zobacz też: inne znaczenia wyrażenia „xx”, „XX” itp..

Lata 1900. • Lata 1910. • Lata 1920. • Lata 1930. • Lata 1940. • Lata 1950. • Lata 1960. • Lata 1970. • Lata 1980. • Lata 1990.

1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Mapa polityczna Europy w XX wieku

Według periodyzacji stosowanej w pracach historycznych XX wiek niekoniecznie rozpoczął się w 1901 roku. Ze względu na przemiany w różnych dziedzinach życia za datę graniczną uznaje się częściej 1914 lub 1918 rok. Data końcowa dotąd nie została ustalona, ale w coraz liczniejszych opracowaniach uznaje się za nią 1989 lub 1991 rok. Z tego powodu XX wiek jest niekiedy nazywany „najkrótszym stuleciem”.

 

 

• 8 maja 1902 – erupcja wulkanu Pelée (liczba ofiar: 30 tys.)
• rewolucja 1905 roku (1905)
• trzęsienie ziemi w San Francisco (1906)
• zatonięcie Titanica (1912)
• I wojna bałkańska (1912-1913)
• 28 czerwca 1914 – w Sarajewie doszło do zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda.
• 28 lipca 1914 – wybuchła I wojna światowa.
• I wojna światowa (1914–1918)
• akt 5 listopada (1916)
• luty 1917 – rewolucja lutowa w Rosji.
• 6 kwietnia 1917 – Stany Zjednoczone przystąpiły do I wojny światowej.
• listopad 1917 – rewolucja październikowa w Rosji.
• 3 marca 1918 – w Brześciu został podpisany traktat pokojowy między Cesarstwem Niemieckim i ich sojusznikami a Rosją Sowiecką.
• 11 listopada 1918 – został podpisany rozejm pomiędzy Niemcami a ententą.
• 11 listopada 1918 – Polska odzyskała niepodległość.
• 28 czerwca 1919 – został podpisany traktat wersalski.
• pandemia grypy hiszpanki (1918–1920)
• 13-15 sierpnia 1920 – Bitwa Warszawska.
• Nowa Polityka Ekonomiczna w Rosji Radzieckiej (1921)
• 16 kwietnia 1922 – w Rapallo został podpisany traktat niemiecko-sowiecki.
• październik 1922 – marsz na Rzym. Benito Mussolini objął władzę we Włoszech.
• pucz monachijski (1923)
• Plan Dawesa w Niemczech (1924)
• 5-16 października 1925 – konferencja w Locarno.
• 24 października 1929 – na giełdzie nowojorskiej doszło do gwałtownego spadku cen akcji.
• Wielki głód na Ukrainie (1932–1933)
• 30 stycznia 1933 – Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec.
• „Nowy Ład” Franklina D. Roosevelta (1933)
• Długi Marsz w Chinach (1934–1935)
• Noc długich noży w Niemczech (1934)
• 7 marca 1936 – wojska III Rzeszy wkroczyły do Nadrenii, będącej terytorium, na którym na mocy traktatu wersalskiego nie mogły się znajdować.
• lipiec 1936 – wybuchła hiszpańska wojna domowa.
• wielki terror w ZSRR (1937–1938)
• 12 marca 1938 – III Rzesza wkroczyła do Austrii.
• 29-30 września 1938 – odbyła się konferencja monachijska.
• noc kryształowa w Niemczech (1938)
• 15 marca 1939 – III Rzesza zajęła resztę Czech oraz utworzyła wasalną Słowację.
• 23 sierpnia 1939 – w Moskwie został podpisany pakt Ribbentrop-Mołotow.
• 1 września 1939 – wojska III Rzeszy wkroczyły do Polski, początek II wojny światowej.
• 3 września 1939 – Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy.
• 17 września 1939 – atak ZSRR na Polskę.
• 28 września 1939 – III Rzesza i ZSRR podpisały traktat o przyjaźni i granicach.
• 30 listopada 1939 – ZSRR zaatakowało Finlandię.
• 5 marca 1940 – władze ZSRR podjęły decyzję o zamordowaniu oficerów polskich przebywających w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku oraz w więzieniach w wschodnich województwach Polski, znajdujących się pod okupacją radziecką.
• 9 kwietnia 1940 – III Rzesza zaatakowała Danię i Norwegię.
• 10 maja 1940 – III Rzesza zaatakowała Francję.
• czerwiec-lipiec 1940 – ZSRR podporządkowało sobie Litwę, Łotwę i Estonię.
• lipiec-październik 1940 – bitwa o Anglię.
• kwiecień 1941 – rozpoczęła się agresja III Rzeszy na Jugosławię i Grecję.
• 22 czerwca 1941 – III Rzesza zaatakowała ZSRR.
• 14 sierpnia 1941 – została podpisana Karta Atlantycka.
• 7 grudnia 1941 – Japonia zaatakowała bazę morską w Pearl Harbor na Hawajach. Początek wojny japońsko-amerykańskiej.
• 20 stycznia 1942 – na konferencji w Wannsee zapadła decyzja o zagładzie ludności żydowskiej w Europie.
• Bitwa stalingradzka (1942–1943)
• 8 września 1943 – Włochy ogłosiły kapitulację, początek okupacji niemieckiej we Włoszech.
• 28 listopada-1 grudnia 1943 – odbyła się Konferencja teherańska.
• 4 czerwca 1944 – wyzwolenie Rzymu z okupacji niemieckiej.
• 6 czerwca 1944 – początek lądowania wojsk alianckich w Normandii.
• 1 sierpnia 1944 – wybuchło powstanie warszawskie.
• 4-11 lutego 1945 – odbyła się konferencja jałtańska.
• 25 kwietnia 1945 – powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych.
• 2 maja 1945 – Armia Czerwona wkroczyła do Berlina.
• 8 maja 1945 – zakończyła się II wojna światowa w Europie.
• 17 lipca-2 sierpnia 1945 – odbyła się konferencja poczdamska.
• atak atomowy na Hiroszimę i Nagasaki (1945)
• 2 września 1945 – Japonia ogłosiła kapitulację, koniec II wojny światowej w Azji.
• 5 marca 1946 – w Fulton były premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill mówił o „żelaznej kurtynie” dzielącej Europę.
• 5 czerwca 1947 – amerykański sekretarz stanu George Marshall przedstawił tzw. plan Marshalla – program pomocy gospodarczej dla Europy.
• 14 maja 1948 – Izrael proklamował niepodległość.
• 8 stycznia 1949 – w Moskwie powołano Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.
• 15 maja 1949 – powołano Radę Europy.
• 24 sierpnia 1949 – powstało NATO.
• 21 września 1949 – powstała Republika Federalna Niemiec.
• 1 października 1949 – Mao Zedong proklamował powstanie Chińskiej Republiki Ludowej.
• 7 października 1949 – powstała Niemiecka Republika Demokratyczna.
• 1950 – wybuchła wojna koreańska.
• 18 kwietnia 1951 – podpisano traktat paryski. Na jego mocy powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali.
• 5 marca 1953 – zmarł Józef Stalin.
• 1953 – zakończyła się wojna koreańska.
• zdobycie Mount Everestu (1953)
• 5 maja 1955 – Republika Federalna Niemiec została przyjęta do NATO.
• 14 maja 1955 – powołano Układ Warszawski.
• 24/25 lutego 1956 – Nikita Chruszczow wygłosił referat O kulcie jednostki i jego następstwach, stanowiący krytykę Józefa Stalina.
• 28 czerwca 1956 – Poznański Czerwiec.
• 23 października–10 listopada 1956 – powstanie węgierskie, krwawo stłumione przez Związek Radziecki.
• 25 marca 1957 – podpisanie przez Francję, Republikę Federalną Niemiec, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg traktatów rzymskich.
• utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1958)
• rewolucja kubańska (1959)
• 12 kwietnia 1961 – Jurij Gagarin jako pierwszy człowiek w historii poleciał w kosmos.
• sierpień 1961 – budowa Muru Berlińskiego.
• Sobór watykański II (1962)
• 15-28 października 1962 – kryzys kubański związany z planami rozmieszczenia przez ZSRR na terenie Kuby pocisków balistycznych średniego zasięgu, bezpośrednio zagrażających USA.
• Śmierć Johna Kennedy’ego w wyniku zamachu (1963)
• 1965 – wybuchła wojna wietnamska
• 5 stycznia–20 sierpnia 1968 – Praska Wiosna – okres liberalizacji politycznej w Czechosłowacji
• 8 marca 1968 – Marzec 1968.
• 20/21 sierpnia 1968 – interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.
• Marzec '68 (1968)
• Pierwszy lot załogowy na orbicie wokółksiężycowej (21 grudnia 1968)
• Festiwal w Woodstock (1969)
• lądowanie człowieka na Księżycu (1969)
• 14–22 grudnia 1970 – protesty robotników na Wybrzeżu.
• 27 maja 1972 – podpisanie układu rozbrojeniowego SALT 1 między USA a ZSRR.
• 6-26 października 1973 – wojna Jom Kipur między Izraelem a Egiptem i Syrią.
• 1 sierpnia 1975 – został podpisany Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
• 1975 – koniec wojny wietnamskiej.
• 24 czerwca 1976 – Czerwiec 1976.
• styczeń 1977 – powstanie Karty 77 w Czechosłowacji.
• 18 września 1978 – porozumienie pokojowe z Camp David pomiędzy Izraelem a Egiptem
• 16 października 1978 – Karol Wojtyła został wybrany na papieża. Przyjął imię Jan Paweł II.
• Irańska rewolucja islamska (1978)
• 24 grudnia 1979 – początek radzieckiej interwencji w Afganistanie.
• 14 sierpnia 1980 – początek strajków w Stoczni Gdańskiej.
• Sierpień '80 (1980)
• powstanie NSZZ „Solidarność” (1980)
• 20 stycznia 1981 – Ronald Reagan został prezydentem Stanów Zjednoczonych.
• 13 grudnia 1981 – w Polsce wprowadzono stan wojenny.
• początek epidemii AIDS (1981)
• 10 listopada 1982 – zmarł Leonid Breżniew. Jego następcą został Jurij Andropow.
• 11 marca 1985 – Michaił Gorbaczow został sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.
• 11-12 października 1985 – odbyło się spotkanie Ronalda Reagana i Michaiła Gorbaczowa w Reykjavíku, rozpoczął się okres odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód.
• katastrofa reaktora atomowego w Czarnobylu (1986)
• 6 lutego-5 kwietnia 1989 – obrady Okrągłego Stołu.
• 4 czerwca 1989 – w Polsce odbyła się pierwsza tura częściowo wolnych wyborów parlamentarnych.
• 9 listopada 1989 – upadek Muru Berlińskiego.
• 17 listopada 1989 – początek aksamitnej rewolucji w Czechosłowacji.
• zjednoczenie Niemiec (1990)
• 1 lipca 1991 – rozwiązano Układ Warszawski.
• 25 grudnia 1991 – rozwiązanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
• upadek ZSRR (1991)
• I wojna w Zatoce Perskiej (1991)
• początek wojny na Bałkanach (1991)
• na bazie EWG powstaje Unia Europejska (1993)
• I wojna czeczeńska (1994–1996)
• Interwencja NATO w Jugosławii (1999)
• Przystąpienie Polski do NATO (1999)

• 1903 – pierwszy lot samolotem braci Wright
• 1905 – szczególna teoria względności
• 1907 – wynalezienie bakelitu, pierwszego tworzywa sztucznego
• 1908 – wynalezienie śmigłowca
• 1913 – Ford T zapoczątkowuje erę rozwoju motoryzacji masowej
• 1915 – ogólna teoria względności
• 1922 – zastosowanie insuliny w leczeniu cukrzycy
• 1923 – wynalezienie szczepionki przeciw gruźlicy
• 1925 – telewizja
• ok. 1926 – mechanika kwantowa
• 1928 – odkrycie penicyliny pierwszego antybiotyku, początek skutecznej walki z większością bakteryjnych chorób zakaźnych – Alexander Fleming
• 1929 – odkrycie procesu rozszerzania się Wszechświata
• 1932 – odkrycie pierwszej antycząstki
• 1937 – silnik odrzutowy
• 1939 – samolot odrzutowy
• 1942 – reaktor jądrowy
• 1944 – komputer (ASCC lub MARK I)
• 1945 – bomba atomowa
• 1947 – postulat istnienia Wielkiego Wybuchu
• 1947 – pierwszy działający Tranzystor
• 1948 – kserograf; Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
• 1951 – teoria algorytmów
• 1952 – bomba wodorowa;
• 1953 – odkrycie struktury DNA
• 1956 – magnetowid
• 1956 – dysk twardy
• 1957 – pierwszy sztuczny satelita Ziemi
• 1959 – poduszkowiec
• 1960 – wynalezienie lasera
• 1961 – pierwszy człowiek w kosmosie (Jurij Gagarin)
• 1962 – satelitarna telewizja międzykontynentalna
• 1964 – ostateczne wyjaśnienie statusu hipotezy continuum
• 1967 – pierwszy przeszczep serca
• 1969 – lądowanie na Księżycu
• 1970 – teoria chaosu
• 1971 – kuchenka mikrofalowa
• 1972 – mikroprocesor Intel 4040
• 1977 – początki Internetu
• 1978 – płyta CD
• 1978 – pierwsze „dziecko z probówki”
• 1981 – IBM PC – komputer osobisty; prom kosmiczny
• 1997 – owca Dolly – efekt klonowania

Królestwo Polskie i II Rzeczpospolita (1918–1939)

Władze Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie (1939–1990)

Rzeczpospolita Polska tzw. Polska Ludowa (1944–1952)

Polska Rzeczpospolita Ludowa (1952–1989)

III Rzeczpospolita (od 1989 roku)

W zestawieniu pominięto osoby tymczasowo sprawujące funkcje prezydenta i pełniące jej obowiązki, numeracja kolejnych prezydentów według daty wstąpienia na urząd

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A

• Endre Ady (1877–1919) – węgierski poeta
• Anna Achmatowa (1889–1966) – rosyjska poetka
• Aleksy II (patriarcha Moskwy)
• Konrad Adenauer (1876–1967) – kanclerz RFN w latach 1949–1963
• Hafiz al-Asad (1930–2000) – prezydent Syrii w latach 1971–2000
• Salvador Allende (1908–1973)
• Idi Amin (1925–2003) – dyktator Ugandy od 1971 do 1979
• Jasir Arafat (1924–2004)
• Neil Armstrong
• W.H. Auden (1907–1973) – angielski poeta

B

• Christiaan Barnard (1922–2001) – południowoafrykański chirurg-transplantolog
• Fulgencio Batista
• Samuel Beckett
• Alban Berg
• Bolesław Bierut (1892–1956) – I sekretarz KC PZPR w latach 1948–1956
• Niels Bohr
• Zbigniew Boniek
• Jean-Bédel Bokassa (1921–1996) – dyktator Republiki Środkowoafrykańskiej od 1966 do 1979
• Willy Brandt (1913–1992) – kanclerz RFN w latach 1969–1974
• Wernher von Braun (1912–1977) – niemiecki i amerykański konstruktor rakietowy
• Leonid Breżniew (1906–1982) – przywódca ZSRR w latach 1964–1982
• Warren Buffett
• Michaił Bułhakow
• Ingmar Bergman – szwedzki reżyser

C

• Maria Callas
• Albert Camus (1913–1960) – francuski pisarz i filozof
• Fidel Castro (1926–2016) – kubański rewolucjonista
• Nicolae Ceaușescu (1918–1989) – dyktator Rumunii w latach 1967–1989, obalony i stracony podczas rewolucji Rumuńskiej
• Charles Chaplin
• Ray Charles – muzyk amerykański
• Ruhollah Chomejni (1902–1989) – irański przywódca religijny
• Noam Chomsky (ur. 1928) – amerykański językoznawca
• Nikita Chruszczow (1894–1971) – radziecki przywódca
• Winston Churchill (1874–1965) – brytyjski premier
• Francis Crick
• Anton Czechow

D

• Salvador Dalí
• Alexander Dubček (1921–1992)

E

• Albert Einstein
• Siergiej Eisenstein (1898–1948) – rosyjski reżyser
• Elżbieta II (1926–2022)
• Antoine de Saint-Exupéry (1900–1944) – francuski pisarz, lotnik
• Thomas Alva Edison

F

• Federico Fellini – włoski reżyser
• Alexander Fleming – wynalazca penicyliny
• Henry Ford
• Francisco Franco (1892–1975) – hiszpański dyktator
• Zygmunt Freud – austriacki psycholog
• Louis de Funès (1914–1983) – francuski reżyser i aktor komediowy

G

• Jurij Gagarin
• Greta Garbo
• Charles de Gaulle
• Bill Gates
• Mohandas Gandhi (1869–1948)
• Indira Gandhi (1917–1984)
• Edward Gierek (1913–2001)
• Władysław Gomułka (1905–1982)
• Michaił Gorbaczow (1931–2022)
• Ernesto Guevara „Che” (1928–1967)

H

• Stephen Hawking
• Friedrich Hayek
• Václav Havel (1936–2011) – działacz antykomunistyczny, prezydent Czechosłowacji od 1989 do 1992, prezydent Czech w latach 1993–2003
• Martin Heidegger
• Werner Heisenberg
• Ernest Hemingway
• Hirohito (1901–1981) – cesarz Japonii
• Alfred Hitchcock (1899–1980)
• Adolf Hitler (1889–1945) – dyktator III Rzeszy
• Jimi Hendrix (1942–1970)
• Enver Hoxha (1908–1985) – dyktator Albanii od 1944 do 1985
• Miklós Horthy – regent Królestwa Węgier w latach 1920–1944
• Saddam Husajn (1937–2006) – dyktator Iraku w latach 1979–2003, stracony w 2006 roku za zbrodnie wojenne

J

• Wojciech Jaruzelski (1923–2014)
• Jan Paweł II (1920–2005)
• Jan XXIII
• Michael Jackson (1958–2009)
• Michael Jordan
• Carl Gustav Jung (1875–1961) – szwajcarski psychiatra

K

• János Kádár (1912–1989)
• Mu’ammar al-Kaddafi – (1942–2011) – dyktator Libii w latach 1969–2011, zginął w wojnie domowej
• Frida Kahlo – malarka meksykańska
• Franz Kafka – czeski pisarz niemieckojęzyczny
• John F. Kennedy (1917–1963) – prezydent USA
• John Maynard Keynes – angielski ekonomista
• Henry Kissinger (1923–2023) – amerykański polityk, politolog, dyplomata, sekretarz stanu, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1973 roku (wspólnie z Lê Đức Thọ)
• Helmut Kohl (1930–2017) – kanclerz RFN w latach 1982–1998
• Stanley Kubrick – reżyser angielski, potem w USA

L

• Włodzimierz Lenin (1870–1924)
• John Lennon (1940–1980) – brytyjski muzyk, pisarz, aktor, aktywista społeczny
• Martin Luther King Jr.

M

• Ferdinand Marcos (1917–1989)
• Mao Zedong
• Freddie Mercury (1946–1991) – brytyjski muzyk urodzony na Zanzibarze; frontman zespołu Queen
• Golda Meir
• Nelson Mandela (1918–2013) – działacz ruchu przeciw apartheidowi, pierwszy czarnoskóry prezydent RPA, noblista
• Tomasz Mann
• Diego Maradona
• Bob Marley
• Pietro Mascagni
• Tadeusz Mazowiecki (1927–2013) – premier RP
• François Mitterrand (1916–1996) – prezydent Francji w latach 1981–1995
• Czesław Miłosz (1911–2004) – polski pisarz, noblista
• Marilyn Monroe
• Jim Morrison
• Husni Mubarak (1928–2020)
• Benito Mussolini (1883–1945)

N

• Gamal Abdel Naser (1918–1970) – egipski oficer i polityk, prezydent Egiptu, sprawujący władzę autorytarną w latach 1954–1970
• Imre Nagy (1896–1958)
• Jawaharlal Nehru (1889–1964)
• Manuel Noriega – generał panamski, wojskowy przywódca Panamy w latach 1983–1989

O

• J. Robert Oppenheimer
• George Orwell

P

• Luciano Pavarotti
• Pelé
• Eva Perón (1919–1952)
• Juan Perón (1895–1974) – prezydent Argentyny w latach 1946–1955 i 1973–1974
• Pablo Picasso – malarz hiszpański
• Józef Piłsudski (1867–1935) – dowódca polski
• Augusto Pinochet – gen. chilijski, de facto dyktator Chile, po puczu w 1973 r
• Max Planck (1858–1947) – niemiecki fizyk, noblista
• Pol Pot (1925–1998) – dyktator Kambodży w latach 1975–1979
• Elvis Presley (1935–1977)
• Giacomo Puccini
• Jimmy Page – brytyjski gitarzysta i producent, współtwórca grupy rockowej Led Zeppelin

R

• Icchak Rabin (1922–1995)
• Joseph Ratzinger (1927–2022) – kardynał, późniejszy papież Benedykt XVI
• Ronald Reagan (1911–2004)
• Władysław Reymont
• Diego Rivera – malarz meksykański
• Wilhelm Konrad Röntgen
• Bertrand Russell

S

• Anwar as-Sadat (1918–1981) – egipski wojskowy i polityk, prezydent kraju w latach 1970–1981, zginął w zamachu
• Mobutu Sese Seko (1930–1997)
• Maria Skłodowska-Curie
• Aleksandr Sołżenicyn

 

• Józef Stalin (1878–1953) – dyktator ZSRR w latach 1924–1953
• Richard Strauss
• Suharto – polityk indonezyjski, wojskowy, wieloletni prezydent państwa

T

• Margaret Thatcher (1925–2013)
• John Ronald Reuel Tolkien (1892–1973)
• Lew Trocki (1879–1940)
• Matka Teresa z Kalkuty
• Nikola Tesla (1856–1943)
• Hideki Tōjō (1884–1948) – japoński polityk i wojskowy

W

• Lech Wałęsa (ur. 1943) – prezydent RP
• James Watson
• Orson Welles – reżyser amerykański

Zobacz kolekcję cytatów XX wiek w Wikicytatach

Zobacz multimedia związane z tematem: XX wiek

• I i II wojna światowa
• wyścig zbrojeń
• „zimna wojna”
• kryzys paliwowy

• Maciej Żuczkowski: Kalendarium. W: Adam Dziurok, Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Filip Musiał: Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010. ISBN 978-83-7629-204-5.