Kabambantayan: Heograpiko a lugar nga aglaon kadagiti adu a bilang dagiti heolohiko a mainaig a banbantay

Ti sistema ti bantay wenno sistema dagiti kabambantayan ket inus-usar a panagtitipon dagiti nadumaduma a heolohiko a langa a heograpiko nga agkakabagian (maipapan ti rehion).

Dagiti kabambantayan ket kadawyan nga insinsina babaen dagiti tangkig wenno dagiti bessang ken dagiti ginget. Dagiti agmaymaysa a bantay iti kaunegan ti isu met laeng a kabambantayan ket saan a nasken nga addaan iti isu met laeng nga estruktura ti heolohia wenno petrolohia. Mabalin nga adda met dagiti panagtitipon dagiti nadumaduma nga orohenesis a panangiyebkas ken dagiti terrano, kas pagarigan darusdos a sabanas, dagiti naitagnay a muton, kupin a banbantay, ken dagiti bulkaniko a porma ti daga a nagbanagan dagiti nadumaduma a tipo ti bato.

Kaaduan kadagiti heolokhiko nga ubbing a kabambantayan iti rabaw iti Daga ket mainaig iti Singsing ti Apuy ti Pasipiko wenno ti Alpide a Barikes. Ti Singsing ti Apuy iti Pasipiko ken mairaman ti Andes iti Abagatan nga Amerika, gumay-at iti Kordiliera ti Amianan nga Amerika iti igid ti Pantar ti Pasipiko, ti Kabambantayan ti Aleutiana, ken iti Kamchatka, Hapon, Taiwan, ti Filipinas, Papua Baro a Guinea, aginggana iti Baro a Selanda. Ti Andes ket 7,000 kilometro (4,350 mi) ti kaatiddogna ken masansan a naikedkeddeng nga isu ti kaatiddogan a sistema ti bantay iti lubong.

Ti barikes ti Alpide ket mairaman ti Indonesia ken abagatan a daya nga Asia, babaen ti Himalaya, ken agpatingga iti Alpes. Ti barikes ket mangiraman pay kadagiti sabali a kabambantayan ti Europa ken Asia. Ti Himalaya ket aglaon kadagiti katayagan a bantay iti lubong, a mairaman ti Bantay Everest, iti katayag iti 8,848 metro (29,029 ft).

 

Dagiti kabambantayan iti ruar dagitoy a sistema ket mairaman ti Kordiliera ti Artiko, ti akin-amianan unay a sistema ti bantay iti lubong. No ti panangipalawag ti kabambantayan ket mangiraman kadagiti banbanatay ti sirok ti danum, ti Pantok ti Taaw ket isu ti mangporma ti kaatiddogan nga agtultuloy a sistema ti bantay iti Daga, nga addaan iti kaatiddog iti 65,000 kilometro (40,400 mi).

Dagiti sistema ti banatay iti daga ket nailaslasinda babaen ti estruktura a kayo, daytoy ket ti adu a kabambantayan ken addaan kadagiti sirok a kabambantayan iti kauneganda. Daytoy ket mabalin nga ipada iti pannakaikabagian ti nagannak ken anak. Kas pagarigan, ti Banbantay ti Apalaches ket isu ti nagannak kadagiti sabali a kabambantayan a pakabuklanna, nga isu dagitoy ti Puraw a Banbantay ken ti Banbantay ti Asul a Pantok. Ti Puraw a Banbantay ket anak dagiti Apalaches, ken adda met dagiti annak ti Purpuraw, a mairaman ti Kabambantayan ti Sandwich ken ti Presidensial a Kabambantayan. Iti pay maipatinayon, ti Presidensial a Kabambantayan ket mabalin a maisinsina iti Akin-amianan a Presidensial a Kabambantayan ken Akin-abagatan Presidensial a Kabambantayan.

 

Ti puesto ti banbantay ket mangimpluensia ti klima, a kas ti tudo ken niebe. No dagiti masa ti angin ket agpangato kadagiti banbantay, mapalamiisan ti angin ken agpataud ti orograpiko a presipitasion (tudo wenno niebe). No agpapaba ti angin iti turong a naggapuan ti angin, papudutenna manen daytoy ken namagmaga daytoy, gapu ta naikkaten ti kaaduan a kadam-egna. Masansan nga iti anniniwan ti tudo ket pagbanagenna ti kabambantayan ti turong a naggapuan ti angin.

Dagiti kabambantayan ket kankanayonda a suheto ti puersa ti nurunor nga agob-obra a mangdaddadael kaniada. Ti nurunor ket agob-obra no ti banbantay ket agdama a maitagtagnay ken iti kapaut kalpasan dagiti banatay ket napabassitdan kadagiti ababa a turod ken dagiti tanap. Ti lasonglasongan a topograpia ti kabambantayan ket produkto ti nurunor. Dagiti labneng nga asideg ti nagnurunor a kabambantayan ket mapunno kadagiti sedimento a naikali ket nagbalin a sedimentario a bato.

Ti nasapa a Cenozoico pannakaitagnay ti Nabato a Banbantay iti Colorado ket makaited ti kas pagarigan. Idi las-ud ti pannakaitagnay adda idi ti 10,000 kadapan (3,000 m) iti kaaduan a Mesozoico a sedimentario ti strato a naikkat babaen ti nurunor iti bugas ti kabambantayan ken naiwarwaris a kas darat ken sekka iti ballasiw ti Nalatak a Tantanap iti daya. Daytoy a masa ti bato ket naikkat idi iti las-ud idi aktibo a pannakaitagnay. Ti pannakaikkat ti kastoy a masa manipud iti bugas ti kabambantayan ket mabalin a gapuanan ti adu pay a pannakaitagnay idi ti rehion ket isostasia a nagsimsimpa tapno mangsungbat ti naikkat a kadagsen.

• Listaan dagiti kabambantayan
• Listaan ti banbantay