Israel

Kining artikulo bahin sa nasod. Alang sa taong gigikanan sa kining ngalan, tan-awa ang Jacob.

Giutlanan kini sa Libano sa amihanan, Siria sa amihanan-sidlakan, Hordanya sa sidlakan, Dagat Pula sa habagatan, Ehipto sa habagatan-kasadpan, Mediteraneo sa kasadpan, ug sa mga teritoryo sa Palestina: ang Kasadpang Pampang sa sidlakan ug ang Gaza Strip sa habagatan-kasadpan. Ang Tel Aviv mao ang labing dako nga dakbayan ug kaulohan sa pinansyal, ekonomikanhon, ug teknolohiya sa Israel, samtang ang lingkoranan niini sa kagamhanan anaa sa giproklamar nga kaulohan niini sa Herusalen, bisan pa ang soberanya sa Israel sa Sidlakang Herusalen wala mailhi sa tibuok kalibotan.

Bangyaw

Timailhan

Ang Israel anaa sa usa ka dapit nga gitawag kaniadto og Canaan, Palestina, ug ang Yutang Balaan (Holy Land). Sa paglabay sa panahon, gimandoan kini sa daghang mga imperyo ug mga grupo sama sa mga Asiryanhon, Babilonyanhon, Romano, ug Otomano. Sa napuloan-1800, mitubo ang Siyonismo sa Uropa, nga ganahan og yutang natawhan alang sa mga Hudíyo. Sa Unang Gubat sa Kalibotan, gisuportahan sa Britanya ang kining ideya. Human sa gubat, gikontrol sa Britanya ang Palestina. Daghan pang mga Hudiyo ang nangabot, ug nagkahinungdan og mga panagsumpaki ngadto sa mga Arabo. Niadtong 1947, nagplano ang Tinipong Kanasuran (UN) sa pagbahin sa Palestina, nagkahinungdan og usa ka panagsumpaki sa taliwala sa mga Hudiyo ug mga Arabo.

Niadtong ika 14 sa Mayo 1948, ang Israel nahimong usa ka nasod, ug pagkasunod adlaw, miatake ang mga Arabong nasod. Pagkahuman sa gubat, ang mga utlanan sa Israel gipahimutang, apan ang Hordyan ug Ehipto nakakuha og yuta. Niadtong 1967, ang Israel nakadaog og mas daghang yuta sa usa ka gubat ug mitukod og mga pinuy-anan didto, nga giingon sa kadaghanan mao'y “ilegal”. Giilog usab sa Israel ang Sidlakang Herusalen ug ang Golan Heights. Nakigdait ang Israel sa Ehipto ug Hordyan ug bag-o lang sa pipila ka mga Arabong nasod. Apan ang mga panagsumpaki sa Palestina nagpadayon gihapon, ug ang Israel nag-atubang sa pagsaway tungod sa mga gipangbuhat niini batok kanila.

Ang Israel naggamit og sistemang parliamentaryo diin ang punong ministro, nga gipili sa Knesset, nangulo sa gamhanan sa Israel. Apil ang usa ka dako nga ekonomiya sa Tungang Sidlakan ug mga taas nga sumbanan sa pagpuyo sa nasod, usa kini sa mga labing adunahan ug labing abante nga nasod sa teknolohiya. Sukad sa 2010, usa kini ka sakop sa OECD, ug ang kamulupyohan niini hapit sa 10 ka milyon niadtong tuig 2023, lakip ang mga Arabo.