Sieglu Xx: Sieglu

Foi'l décimu y últimu sieglu del II mileniu. Nun tien de confundir se cola centena d'años conocida como centuria de los 1900, qu'empezó'l 1 de xineru de 1900 y terminó'l 31 d'avientu de 1999.

Carauterizáu poles meyores de la teunoloxía; medicina y ciencia polo xeneral; fin de la esclavitú nos llamaos países desenvueltos; lliberación de la muyer na mayor parte de los países; pero tamién por crisis y despotismos humanos en forma de rexímenes totalitarios, que causaron efeutos tales como les Guerres Mundiales; el xenocidiu y l'etnocidio, les polítiques d'esclusión social y la xeneralización del desemplegu y de la probeza. De resultes, afondáronse les desigualdaes en cuanto al desenvolvimientu social, económicu y teunolóxicu y tocantes a la distribución de la riqueza ente los países, y les grandes diferencies na calidá de vida de los habitantes de les distintes rexones del mundu. Nos últimos años del sieglu, especialmente a partir de 1989-1991 col derrumbe de los rexímenes coleutivistes d'Europa, empezó'l fenómenu llamáu globalización o mundialización.

Al faer balance d'esta centuria, Walter Isaacson, direutor xerente de la revista Time declaró: “Foi unu de los sieglos más sorprendentes: inspirador, espantible dacuando, fascinante siempres”.

Nos alboreceres del sieglu XX, la dinastía manchú de China, l'Imperiu otomanu y dellos imperios europeos controlaben gran parte del mundu. Tan solo'l Imperiu británicu apoderaba una cuarta parte del planeta y de los sos habitantes. Muncho primero de rematar el sieglu, tales imperios habíen quedáu apostraos a los llibros d'historia. “Pa 1945 —indica The Times Atlas of the 20th Century— terminara la era del imperialismu.” A la fin del sieglu, tres la disolución de la Xunión Soviética, el primeru y mayor estáu socialista, los Estaos Xuníos d'América quedaron como única superpotencia mundial.

El sieglu XX na Historia de la Humanidá foi marcáu pola primer y pola segunda guerres mundiales, pol nacionalismu, pola descolonización, pola Guerra Fría y por conflitos mientres y dempués de la Guerra Fría. Y tamién pola homogeneización cultural por cuenta de los desarrollos nos tresportes y nes comunicaciones, poles esmoliciones col medioambiente, poles viaxes espaciales y pola nacencia de la revolución dixital.

• Invención del avión.
• Llegada de la lletricidá a les ciudaes.
• Creación y desenvolvimientu de la electrónica: el teléfonu, la radio, la televisión, el fax, el transistor, los circuitu integráus, el láser, los ordenadores y Internet
• Creación de les armes nucleares
• La conquista del espaciu: vuelu espacial y pouso na lluna en 1969
• Desenvolvimientu d'electrodomésticos: llavadora, frigoríficu, fornu, fornu llétricu, cocines llétriques, fornu microondes, aire acondicionáu...
• Agua corriente nun altu porcentaxe de cases (del primer mundu).
• Estensión del alcantarelláu de les ciudaes.
• Enunciación de la Teoría de la relatividá y del modelu cosmolóxicu del Big Bang
• Desenvolvimientu de la mecánica cuántica y de la física de partícules
• Descubrimientu de los antibióticos, los anticonceutivos, el tresplante d'órganus y meyores en clonación.
• Descripción de la estructura química del ADN y desenvolvimientu de la bioloxía molecular

• Desenvuélvense nueves escueles del cubismu, el surrealismu y l'espresionismu.
• El cine conviértese nun mediu masivu y nuna gran industria. Los sos influxos algamen la moda y la música.
• El jazz algama'l so apoxéu ente 1920 y 1960.
• El rock and roll surdi como estilu musical y algama un gran desenvolvimientu dende mediaos de sieglu.
• El racionalismu arquiteutónicu surdi como escuela propia.
• El boom llatinoamericanu de la lliteratura, con estilos propios tales como'l realismu máxicu.
• L'espardimientu d'estilos musicales al traviés de grabaciones musicales.
• L'espardimientu del radio y de la televisión.

•   Wiki Commons acueye conteníu multimedia sobre Sieglu XX  .