וויליאמסבורג, ברוקלין

   

וויליאַמסבורג (געגנט) די דושינסקי הייזער אין וויליאמסבורג מדינה / טעריטאָריע ניו יארק קאָאָרדינאַטן ‏40°43′N 73°58′W / 40.71°N 73.96°W / 40.71; -73.96 73°58′W / 40.71°N 73.96°W / 40.71; -73.96  ‑ אין געגנט 113,000‏  (שטייענדיג 2010) www.williamsburg.nyc

וויליאַמסבורג (ענגליש: Williamsburg) איז אַ געגנט אין צפון ברוקלין, ניו-יאָרק, צופוסנס פונעם וויליאַמסבורג בריק וואָס פירט קיין מאַנהעטן. עס האָט אַ גרויסע געמיינדע פון חסידישע אידן.

גרינדונג

אין 1638, האָט די 'האָלענדישע מערב אינדיע פירמע' געקויפט דעם שטח פון די 'לענאַפּי נאַטיווע אַמעריקאַנער' וואָס האָבן פאַרנומען דעם שטח. אין 1661, האָט די פירמע געטשאַרטערד די שטאָט פון Boswijck, אַרייַנגערעכנט לאַנד וואָס וועט שפּעטער ווערן וויליאַמסבורג. נאָכדעם וואָס די ענגלישע האָבן איבערגענומען ניו נעטהערלאַנד אין 1664, איז דער נאָמען פון דער שטאָט אַנגליזירט געוואָרן צו בושוויק. אין קאָלאָניאַלע צייטן, פלעגן דאָרפסלײַט רופן די געגנט "בושוויק שאָר (ברעג)". דער נאָמען האָט אָנגעהאַלטן אומגעפער 140 יאָר. בושוויק שאָר איז אָפּגעהאַקט געוואָרן פון די אַנדערע דערפער אין בושוויק דורך 'בושוויק קריק' צום צפון און דורך 'קריפּפּלבוש', אַ געגנט פון דיק, באָגגי קשאַק לאַנד וואָס האָט זיך געצויגן פֿון 'וואָלאַבאָוט קריק' ביז צו 'נעווטאָוון קריק', צום דרום און מזרח. רעזידענטן פון בושוויק פלעגן רופֿן בושוויק שאָר "די סטראַנד (שנירל)".

פאַרמערס און גערטנערס פון די אַנדערע בושוויק דערפער פלעגן שיקן זייערע סחורה צו 'בושוויק ברעג' אריבערגעפירט צו ווערן די מזרח טייך (איסט ריווער) צו ניו יאָרק סיטי פֿאַר פאַרקויף דורך אַ מאַרק אין די היינטיקע 'גראַנד סטריט'. די גינסטיגע אָרט פון בושוויק שאָר נאָענט צו ניו יארק סיטי האָט געפירט צו דער שאַפונג פון עטלעכע פאַרמינג דיוועלאַפּמענטן. אין יאָר תקנ"ב (1802), האָט גרונטייגנס ספּעקולאַנט ריטשאַרד מ. װאוּדהאל אָפּגעקױפט דרײַצן אקער (53,000 מ²) אריבער די איסט ריווער. ער האט געלאזט קאלאנעל יונתן וויליאמס, אן אמעריקאנער אינזשעניר, איבערקוקן די אייגנטום, און עס אַ נאָמען געגעבן וויליאמסבורג נאָך אים.

נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה

אין וויליאמסבורג פלעגט קורסירן א טראלי "פון בערי ביז גערי", וואס האט זיך אנגעהויבן אין די ס' יארן דורך אברהם יהודה לעבאוויטש, א קאשוי סאטמארער חסיד און תלמיד, און פון דעם איז געבוירן געווארן די דבר יום ביומו.

די מערהייט איינוואוינער היינט צו טאג זענען חסידישע אידן מערסטנס אונגארישע אפשטאמיגע וואס האבן זיך אהערגעצויגען אין די יארן נאך דער צווייטער וועלט מלחמה. אויך וואוינען דארטן א באדייטנדע צאל אפשטאמיגע פון פארטא ריקא, שווארצע און ארטיסטן.

די אידישע באפעלקערונג אין וויליאמסבורג זענען צוטיילט צו א באדייטענדע צאל געמיינדעס. די גרעסטע געמיינדע איז סאטמאר, וואס איז היינט צוטאגס צוטיילט צווישן די צוויי גרויסע פראקציעס, די ארונים און די זאלוינים. ווי אויך זענען דא דארטן די גרעסערע קהילות ווי פאפא, וויזשניץ, קראלי, ספינקא, קלויזענבורג, וויען, נייטרא, קראסנא, צעהלים, שאפראן, דינוב, סקווירא, בעלזא, בעלז-מאכניווקע און נאך. טייל פון די האבן אייגענע שולן, תלמוד תורה'ס פאר יונגלעך, שולעס פאר מיידלעך און קעמפס אין די קעטסקילס פארן זומער. א טייל האבן אויך אייגענע מקוה'ס, זאלן, מצה בעקערייען, און פארשידענע ערליי אינסטיטוציעס וואס פעלט זיך אויס צום אידישן לעבן.

• אין וויליאמסבורג וואוינען אין 2018 ארום 18,000 משפחות.
• די צענזוס פון יאר 2010 האט געפונען ארום 80,000 נפשות אין וויליאמסבורג.
• קרוב צו 36,000 קינדער לערנען אין די חדרים, ישיבות און מיידל שולעס אין שטאט.

אַרטיסטן

אין משך פון די לעצטע יאָרן האָבן זיך אַרײַנגעצויגן אין דעם געגנט פון צפון וויליאַמסבורג פילע "היפּסטערס" און "אַרטיסטן", אינגערע לײַט פונעם מיטל-העכערן סאָציאָ-עקאָנאָמישן קלאַס. דער געגנט איז צוליב זיי אַדורך אַ פּראָצעס פון גענטריפיקאַציע, און דאָס האָט געבראַכט דערצו אַז די ריעל־עסטייט פּרײַזן זאָלן שטײַגן אין דעם גאַנצן געגנט.

כאָטש פילע פון די בנינים אין דעם הײַנט טײַערן געגנט געהערן צו חסידים פון וויליאַמסבורג, און דער איבערטויש פון דעם געגנט איז געווען פאַר זיי לטובה, זענען אָבער וויליאַמסבורגער אײַנוואוינער אומצופרידן פון די אַנטוויקלונגען. טייל רופן דאָס אָן אַ "מכה" און האַלטן אַז זיי שאַפן אַ ריזיגן מאָראַלישע סכנה פאַר די חסידישע אײַנוואוינער.

עירוב

אין יאָר תש"מ בערך האט דער ראצפֿערטער רבי אויפגעשטעלט אן עירוב מיט שווערער האראווניע. דער עירוב האט געהאט די הסכמה פון 99.9% פון די לאקאלע רבנים, אנגעפאנגען פון דעם סאטמארער רב ביז רובו ככולו פונעם התאחדות הרבנים (חוץ איין איינציגען: הרב משה ביק). אבער במשך דעם ערשטן פרייטאג איז דער עירוב צוריסן געווארן דורך זדים און בריונים, ווי ערקלערט אין דער אויסגאבע "די תורה וועלט". דריי דיינים, הרב שלום קרויז מיט הרב פישל הערשקאוויטש און הרב ישראל חיים מנשה פריעדמאן, האבן בודק געווען דעם עירוב דעם ערשטן פרייטאג. פון דעם גופא זעט מען אז די "סאטמארער התנגדות" צום עירוב וואס פאלגט נאך אינעם ארטיקל איז א פריש געבאקענע טעאריע.^{[פֿעלט אַ מקור]}

אין תשס"ג איז פֿריש געווארן א שערוריה אין וויליאַמסבורג מיטן התחדשות פונעם עירוב וואָס איז געשאַפן געוואָרן מיט דער הסכמה פון רוב רבנים און בעלי בתים קעגן דעם דעת פון געציילטע יחידים, רבנים און מחרחרי ריב פונעם געגנט.^{[פֿעלט אַ מקור]} רוב פון די מתנגדי העירוב געהערן צו סאטמאר, וואָס זיי טענה'ן אז זיי האלטן אַז דאָס איז קעגן דער הלכה, און אַזוי אויך טענה'ן די סאַטמאַרער אידן אַז דאָס איז געווען קעגן דעם סאַטמאַרער רבינס מיינונג, און דעריבער אַזוי ווי עס איז נישטאָ קיין איין רב וואָס האָט אַ כח אויף דער שטאָט אַלס שטאָטס־רב, קען מען נישט אויפ‏ֿפּאסן אויף דעם עירוב געהעריג, און ווי דער סאַטמאַרער רב האָט זיך אַפּאָר מאָל אויסגעדריקט פאַר זײַנע נאָנטע אַז אין מאנהעטן וואו דער רב הכולל האָט געמאַכט אַן עירוב האָבן זיך אידן נאָך סומך געווען דערויף אַסאַך יאָרן שפּעטער ווען ער האָט שוין נישט געלעבט און דער עירוב איז שוין לאַנג נישט געווען כשר, ווידער איז דאָ די וואָס טענה'ן און ברענגען באַווײַזן אַז די מעשה מיט מאַנהעטן איז אַרויסגעזויגן פון די פינגער פאַר פּאָליטישע חשבונות. אין וויליאמסבורג איז אבער לעכעערליך דער טענה פון שטאטס-רב וויבאלד מען האט אוועקגעשטעלט א ב"ד מיוחד פאר דעם עירוב, אזוי ווי אלע אנדערע אידישע שטעט איבער די גארער וועלט ווי ס'איז דא א ספעציעלע קאמיטעע פון רבנים און בעלי בתים וואס זענען אחראי אויפן עירוב. אויך איז נתברר געווארן אז רוב מימרות אין דעם ענין וואס מען זאגט נאך פונעם סאטמארער רבי׳ן זענען שקרים למחצה, לשליש ולרביע, אדער ארויסגענומען פון דער מכוון.^{[פֿעלט אַ מקור]} אזוי אויך האט דער ברך משה בפירוש געשטיצט דעם עירוב ווי עס איז נאך הערבאר אויף טעיפ, אויך זענען דא צענדליגע אידן וואס האבן דאס געהערט בשעת ער האט געשמועסט מיט רבי חיים לייב כ"ץ בשעת דער לעצטער איז געקומען איבערשמועסן וועגן דעת רביה"ק בעל דברי יואל, בעפאר'ן מאכן דעם בארא פארקער עירוב. אויך זענען פארהאן עטליכע גילוי דעת'ן פון תלמידי רביה"ק וואס געהערן נישט צום היינטיגער סאטמאר'ער פארטיי.‏

אנדערע פאַרציילן גאָר, אַ זאַך וואָס איז נישט פאַרשריבן, אז ער זאל זיך האבן אפאר מאל אויסגעדריקט אז בעדפארד עוועניו איז א רשות הרבים דאורייתא, דעריבער קען מען נישט מאכן קיין עירוב אין וויליאמסבורג, און אפילו עס איז געווען עירובין בחייו אין בעדפארד גארדענס, ראדני, אין סוכות, איז אבער קיינמאל נישט געווען קיין עירוב איבער בעדפארד עוועניו, ווייל ער האט געהאלטן אז עס איז א רשות הרבים דאורייתא. אבער דער אודווארי רב שרייבט אין זיין תשובה אז דער סאטמארער רב האט יא געשטיצט צו מאכן אן עירוב אין וויליאַמסבורג. דער עירוב אין וויליאמסבורג איז געבויט געווארן דורך ר׳ אשר גאלדהירש, א באיאנער חסיד. ער האט געהאט די הסכמה פון רוב רבנים אין שטאט, נאר אסאך פון די רבנים האבן מורא געהאט פון מפרסם זיין זייער נעמען וועגן פחד פון די צעיושטע זעלבסט געקרוינטע קנאים.

למעשה האלטן זיך מערסטנס פון די וואס רופן זיך "סאטמארער חסידים" אינעם וויליאמסבורגער ציבור צוריק פון טראגן מיט'ן עירוב. רובא דרובא פון די אנדערע קהילות טראגן יא מיט'ן עירוב, טראץ דעם וואס ס'איז נישט קלאר צו דאס טרעפט אויך צו רוב מענטשן. דאס איז זיכער אז רוב מענטשן ווילן דער עירוב, און פילן אז ס'איז נישט ערגער ווי דער עירוב פון אנדערע שטעט, נאר זיי זענען פארפירט פון דעם פאלשן שמועה אז רביה"ק איז געווען דערקעגן. פון צייט צו צייט קומען פאר צוזאמקופטן און מארשן איבער די גאסן קעגן די וואס טראגן מיטן עירוב. אויך קומט פאר א יערליך עצרת מיט דרשות פון פארשידענע רבנים. אינטערסאנט אז זיי ברענגען אלץ א פרעמדער רב צו רעדן, געווענליך א ליטווישער ראש ישיבה. דאס ווייזט אז ס'איז כמעט נישט דא קיין איין חסידישער רב וואס געהערט נישט צו סאטמאר וואס זאל מיטהאלטן דער התנגדות צום עירוב.^{[פֿעלט אַ מקור]}

נאך פארשידענע מערכות

במשך די יארן איז פארגעקומען פילצאליגע מערכות איבער געשעפטן און ארגאניזאציעס מיט'ן ציל אנצוהאלטן די אפגעזונדערטע סטאנדארטן פון אידישן וויליאמסבורג, אנגעהויבן יארן צוריק ביי גרין'ס פיצא שאפ וואס איז געווען די ערשטע פיצא געשעפט אין וויליאמסבורג, און דערנאך ביים געוועזענעם גל-פז, ווי אויך ביי א מעיק-אפ געשעפט אויף לי עוועניו ווי עס זענען פארגעקומען טעגליכע פראטעסטן במשך בין הזמנים ביז זיי זענען געצווינגען געווארן צו שפארן. ווי אויך ביי די מערכה קעגן אינטערנעט און סמארטפאנען איז געווארן אפגעהאלטן א פראטעסט אקעגן סאנרייס פאטא-געשעפט פאר'ן אנגעבליך פארקויפן סמארטפאנען פאר בחורים.

די קנאישע קרייזן ווילן אז מען זאל נישט פארקויפן די המודיע צייטונג אין וויליאמסבורג, אזוי אויך די משפחה און עמי מאגאזינען. א ספעציעל אגרעסיווע קאמפיין איז פארגעקומען אנטקעגן עמי מאגאזין אין ווינטער פון תשע"ב. למעשה קען מען היינט צוטאגס טרעפן די משפחה און עמי מאגאזינען אין פיל געשעפטן, אבער די המודיע פארקויפט מען טאקע נישט אין ערגעץ.

פון מערב זייט לויפט קענט עוועניו, פון מזרח און צפון לויפט שיף די בראדוועי גאס. און פון דרום ווערט היינט צוטאגס פארעכענט לאפאיעט עוועניו די גרעניץ.

גרויס־וויליאַמסבורג איז אײַנגעטיילט אין פאַרשידענע קוואַרטאַלן, אָנהייבנדיק פון דעם סאַוט-סייד געגנט וואָס באַשטייט בעיקר פון די סאוט 8 און סאוט 9 גאסן באוואוינט בעיקר דורך מיטל-יעריגע אידן, דערנאך די געגנט פון קליימער סטריט - וואס רעכנט אריין פילע שטאטישע פראדזשעקטס - ביז די הייוועי, דערנאך אריבער די הייוועי - ווי עס געפונט זיך די גרעסטע טייל פון וויליאמסבורג - וואס איז אויסגעבויעט מיט אנגעפולטע גאסן פון בראונ-סטאון הייזער, דערנאך קומט די נייע געגנט וואס האט ערשט אנגעהויבן באוואוינט ווערן בערך תש"ס נאך וואס די קאמערציאלע פאבריקן האבן זיך אוועקגעצויגן פון דארט און אויף זייער ארט איז אויפגעקומען פילע גרויסע וואוינונג געביידעס (א גרויס טייל דערפון געבויט דורך דער ראבסקי גרופע), דער דאזיגער געגנט הייבט זיך אן בערך פון וואלאבאוט סטריט וואו עס געפונען זיך גאר אסאך געשעפטן, און ציעט זיך פאר פילע לאנגע גאסן אראפ ביז לאפאיעט עוועניו וואס דאס ווערט גערופן "ניי וויליאמסבורג". דערנאך איז דא א נייע געגנט וואס האט לעצטנס אנגעהויבן ווערן מער באוואוינט, די טרופ געגנט, וואס ציעט זיך היינט-צוטאגס אראפ מארסי עוועניו און טאמפקינס ביז פולאסקי סטריט נעבן דעם האום דיפאו געשעפט.

רבנים

געוועזענע

• רבי חיים אברהם דוב בער לעווין הכהן (1859/1860 - 1938), באַקאַנט ווי "דער מלאך", גרינדער פון די מלאכים (חסידישע גרופּע).
• רבי יואל טייטלבוים (1888-1979, תשל"ט), סאטמאר רב און אדמו"ר
• רבי יוסף גרינוואלד, פאפא רב און אדמו"ר
• רבי יונתן שטייף (1877–1958), רב פון קהל עדת יראים וויען אין וויליאמסבורג, געגרינדעט דורך ניו יארק ארטאדאקסישע יידן וועלכע זענען געקומען פון וויען; באַקאַנט ווי דער "וויענער רב"
• רבי שמעון ישראל פאזען אב"ד שאפראן
• רבי לוי יצחק גרינוואלד אב"ד צעהלים
• רבי יקותיאל יהודה האלבערשטאם (1905-1994), גרינדער רבי פון דער חסידישער דינאסטיע פון צאנז-קלויזענבורג
• רבי משה בער וויינבערגער אב’’ד פאיע
• רבי משה טייטלבוים (1914-2006, תשס"ו) סאטמאר רבי
• רבי הערשעלע ספינקער
• רבי יחזקאל שרגא מערץ אב"ד תולעת יעקב
• רבי מרדכי האגער (1922-2018), גרינדער און אדמו"ר פון דער וויזשניץ חסידישער הויף פון מאָנסי במשך 46 יאָר
• רבי יעקב לעבאוויטש אב"ד קאפיש
• רבי אלעזר שפירא אב"ד קיוויאשד
• רבי משה האלבערשטאם אב"ד קיוויאשד
• רבי אשר אנשיל קרויז מראצפערט
• רבי אלחנן יוסף הערצמאן מגדולי בעלי המוסר
• רבי פישל הערשקאוויטש (1922-2017, תשע"ז), האליינער רב, דיין אין קלוינבורגער קהילה, און א פוסק
• רבי אהרן גד כ"ץ אב"ד קאפיש
• רבי חיים דוד לייבאָוויץ (1889-1941), גרינדער און ערשטע ראש ישיבה פון דער 'ראבינער סעמינאַר פון אַמעריקע', היינט באוואוסט אלס "ישיבת חפץ חיים", אין וויליאמסבורג.
• רבי שרגא פייוול מענדלאוויטש (1886–1948), גרינדער פון תורה ודעת און תורה ומסורה
• רבי אליעזר זוסיא פארטוגאל (1898-1982), דער ערשטער סקולענער רבי
• רבי ישראל שפירא (1889-1989), בלוזשאָווער רבי, מיטגליד פון מועצת גדולי התורה
• רבי יעקב יוסף טווערסקי (1899-1968), אדמו"ר פון סקווירא
• רבי ישראל חיים מנשה פרידמאן ראב"ד סאטמאר

היינטיגע

• רבי זלמן לייב טייטלבוים (געב' 1951), איינער פון צוויי גרויסע רבי'ס פון סאטמאר, און דער דריטער זון פון משה טייטלבוים,
• רבי מענדל טייטלבוים אב"ד סאטמאר
• רבי יעקב יחזקיה גרינוואלד, פאפא רבי
• רבי אשר אנטשיל כ"ץ, וויענער רב
• רבי יוסף משה גרינוואלד אב"ד צעהלים
• רבי יצחק יוחנן האגער אדמו"ר פון וויזניץ וויליאמסבורג
• רבי שלמה לייב וויינבערגער אב’’ד פאיע און דומ’’ץ סאטמאר
• רבי זלמן לייב פילאפ דומ’’ץ סאטמאר
• רבי לייבוש פרידמאן דומ’’ץ סאטמאר
• רבי נפתלי הורוויץ אדמו"ר פון קראלי
• רבי יצחק אייזיק הורוויץ אדמו’’ר פון תולדות צבי ספינקא
• רבי יצחק יעקב ראבינאוויטש אב"ד דינוב
• רבי יצחק מאשקאוויטש אבד"ק מדר"ש חמ"ד נייטרא וויליאמסבורג
• רבי טודרוס זילבער אב"ד יאוואזשנא
• רבי חיים מערץ אב"ד תולעת יעקב
• רבי שלמה לייב וויינבערגער אב"ד פאיע
• רבי זלמן לייב פילאפ חבר בד"צ התאחדות הרבנים ובד"צ סאטמאר
• רבי יצחק אייזיק אייכנשטיין אב"ד גאלאנטא וחבר התאחדות הרבנים
• רבי ישראל מענדל שווארטץ אב"ד לאשאנץ
• רבי יצחק מרדכי בראך, אב"ד דאבשינא

עמך אידן

געוועזענע

• זכריה דערשאוויץ (1859-1921), גרינדער פון איינע פון די ערשטע אידישע קהילות אין אמעריקע און די ערשטע חסידישע שוהל אין וויליאמסבורג
• ר' יום-טוב עהרליך (1914–1990), באַרימטער חסידישער מוזיקער, קאָמפּאָזיטאָר, ליריסיסט, רעקאָרדינג קינסטלער, און פּאָפּולער פֿאַרווײַלער, באַקאַנט פֿאַר זײַנע פּאָפּולערע ייִדישע מוזיק אלבאמען. איינע פון זיינע מערסט באקאנטע פאָלקס לידער איז "וויליאמסבורג", א ליד וועגן חסידיש וויליאמסבורג אין די 1950ער.
• בנימין "באגסי" סיגעל - מערקווירדיגער באַנדיט, וואָס האט געשאפן די לאַס וועגאַס פּאַס (געבוירן אין וויליאמסבורג)
• אליעזר קעסטנבוים, גרונטייגנס דעוועלאָפּער, גרינדער און טשערמאַן פון 'פאָרטיס פראפערטי גרופע' אין ניו יארק סיטי
• ר' איצא גליק פון התאחדות הרבנים

היינטיגע

• משה דוד נידערמאן
• ארי' לייב גלאנץ
• נפתלי משה אינדיג
• ר' אברהם שלמה יאווא
• אלען דערשאוויץ (געבוירן 1938) - אַדוואָקאַט, יוריסט און פּאָליטישער קאָמענטאַטאָר
• שמעון דושינסקי, מיט-באַזיצער פון דער ראבסקי גרופע אין ניו יארק מיט זיין שותף, יצחק ראבינאוויטש
• יואל גאלדמאן, גרינדער פון דער ברוקלין אנטוויקלונג פירמע, 'אלל ייער מענעזשמענט' (אגאנץ יאר פארוואלטונג)
• איצי האגער, גרינדער פון דער ניו יאָרק סיטי 'קאָרנעל ריאַלטי פאַרוואַלטונג'
• משה פרידמאן (גבאי)

• ווייס בעקעריי
• ביעם סענטער
• 500 בעדפארד

• ר' יום טוב עהרליך אין א ניגון אויף זיין יידיש נחת קאסעטע באזינגט די אידישע שטאט וויליאמסבורג אין זיינע צייטן, און לייגט עס אראפ מיט הערליכע פארבן, ווי עס ווירבלט אידישקייט אין אלע ווינקלען, תלמודי תורה און ישיבות, אפילו דאקטוירים, לויערס, אלעס איז עהרליך און פרום, די פרויען צניעות'דיג. ער פארציילט פון אלע אידישע קהילות וואס עקזיסטירן דארט, יעדער לויט זיין מנהג און שורש, און פארגעסט נישט צו פארציילן פון זיין סטאלינער ביהמ"ד:

בילדער פון וויליאמסבורג

• בילדער פון אידן אין וויליאמסבורג
• בילדער פון אמאליגן וויליאמסבורג אויף אייוועלט
• wbg-history וומס"ב היסטאריע אין בילדער

פילמען און ביכער וועגן וויליאמסבורג

• א פילם פון חסידישע ייִדן פון יאר תשנ"ז A Life Apart, Hasidism in America
• א  בוך פון חסידישע ייִדן Hasidic People: A Place in the New World

נאך

• היסטאריע פון וויליאמסבורג אויף אייוועלט
• וויליאמסבורג ארד WBURG
• וויליאמסבורג פארשידענארטיגס Billburg
• וויליאמסבורג מאגאזין Free Willamsburg
• Our Brooklyn-Williamsburg (ארכיווירט 05.04.2007 ביי דער Wayback Machine)
• בילדער פון אמאליגן חסידיש לעבן אין וומס"ב Herzberg Photos (ארכיווירט 04.07.2007 ביי דער Wayback Machine)

עירוב

• https://web.archive.org/web/20160822114923/http://www.israel613.com/books/CHAI_ANOCHI_LEOLAM_ERUV-H.pdf
• http://www.brooklyneruvfacts.blogspot.com