ალფრედ ნობელი

21 გჷმათუთა, 1833, სტოკჰოლმი, შვედეთი ― ღ. 10 ქირსეთუთა, 1896, სანრემო, იტალია), ნობელიშ პრემიაშ დჷმარსხუაფალი, შვედი ქიმიკოსი, ინჟინერი, ნოვატორი, ანჯარიშ დჷმახაზირაფალი დო დინამიტიშ აკმაქიმინალი. რდჷ ბოფორსიშ მინჯე, აკოანჯარაფაშ თარი მაწარმებელი, ნამუთ მუქ რკინაშ გინმამუშებელი ქარხანაშე გინოქიმინჷ. მუშ ბოლო კორინი რდჷ ნობელიშ პრემიაშ დოშანაფა, მუშოთ გჷმირინუ მუში დგომარობა. სინთეზური ელემენტიქ მუში პატიშოჩამალო ჯოხაფილქ იჸუ ნობელიუმო.

ნობელი რდჷ მა-17 ოშწანურაშ მენცარიშ, ოლოს რადბეკიშ (1603—1708) გამნარყი, იმანუელ ნობელიშ (1801—1872) მასუმა ქომოლსქუა. 1842 წანას მუქ ფანიაწკჷმა ართო სანქტ-პეტერბურგიშა გინილჷ, სოდეთ მუამუშიქ (ალმახანური ფანარიშ გჷმჷმაგონებელქ) დიჭყჷ "ტორპედოშ" სამუშეფი. 1859 წანას თე სამუშა გეგნაბარჷ მაჟირა სქუა ლადვიგ ნობელს (1831—1888), ნამუქუთ თინა გაფართანუ. ფანიაწჷკმა ართო ამერიკაშა დორთაშ ბორჯის, გოკოტრაფაშ უკული, ალფრედი მუშენს ასაფეთქებელ ნივთიერებეფშე. მუში მუდგაზმარენი აფეთქება გაზეთის ხოლო რდჷ გჷმობჟინაფილი, ნამუთ იუჭყაფუდუ ნობელეფიშ დორხველობას რინელ ქარხანას მოხვალამირ აფეთქებეფშე. ართ-ართი აფეთქება ბორჯის 1864 წანას დემაცრხჷ ალფრედიშ უკლაშ ჯიმა ემილქ დო მუდგაზმარენ მუშაქ.

1901 წანაშე მოჸუნაფილი გიჩამუ ნობელიშ პრემია, ნამუთ არძა ქიანაშ დო რასაშ წჷმმარინაფალს, ქომოლკოჩეფს დო ოსურპატჷნეფს არზენდჷ საშუალებას ჸოფედსჷკო დაფასებულეფი მუნეფიშ მეჭირინდაფეფით. ნობელიშ პრემიეფი რე ფიზიკას, ქიმიას, მედიცინას დო ლიტერატურას, თაშნეშე შვიდობამი საქვარუაშე.

ნობელიშ პრემია ვარე დოშანაფილი მათემატიკაშ დარგის. გინოჩამათ, ნობელქ მათემატიკაშ დარგის პრიზი თიშენი ვადაწესჷ, ნამდა ოსურქ, ნამუთ ნობელს უჸორდჷ, ისხუნუ მათემატიკოსი. ვეპალუ თე ამბეშ ისტორიული დჷმადასურაფალი ჩინება, მარა მიოჩქჷნა, ნამჷდა მუში ოპონენტი რდჷ ჩინებული მატემატიკოსი მაგნუს გუსტაფ მიტაგ-ლეფლერი.

ნობელი დღას ვარდჷ დაქორწინებული.

• Alfred Nobel – Man behind the Prizes
• Biography at the Norwegian Nobel Institute Archived 2002-10-09 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• Nobelprize.org
• "The Nobels in Baku" in Azerbaijan International, Vol 10.2 (Summer 2002), 56–59.
• The Nobel Prize in Postage Stamps
• A German branch or followup (German)