San Marino

Mayda impormasyon hini nga artikulo nga aada han Iningles nga bersyon nga angay ighubad ha Winaray

An kadako hiní mga 61 km² (24 sq mi) là, nga mayda kamolupyohan nga 33,562. An pamunuan o kapital hini an Syudad han San Marino ngan an gidako-i nga syudad hini Serravalle. An San Marino amo an mayda gigamayi nga kamolupyohan han tanan nga api han Konseho han Europa.

Repúblika han San Marino Repubblica di San Marino  (Initalyano)
Bandira Eskudo
Darahonon: "Libertas" (Linatin) "Kagawasan"
Awit: Inno Nazionale della Repubblica "Nasodnon nga Himno han Repúblika"
Kahamutang han  San Marino  (lunghaw) ha kontinente nga Europeo  (masirom nga abohon)  —  [Legend]
Pamunuan	San Marino 43°56′N 12°26′E / 43.933°N 12.433°E / 43.933; 12.433
Gidako-i nga panimungto	Dogana 43°58′52.57″N 12°29′22.2″E / 43.9812694°N 12.489500°E / 43.9812694; 12.489500
Opisyal nga mga pinulungan	Initalyano
Ethniko nga mga grupo	Mga Italyano
Relihiyon	Katolisismo Romano
(Mga) Tawag hin tawo	Sammarinese
Kagamhanan	Unitaryo nga parlamentaryo nga direktoryal nga repúblika
• Mga Kapitan Rehente	Enrico Carattoni Matteo Fiorini
Magbabalaod	Parlamento han San Marino
Paglugaríng
• tikang han Imperyo Romano	3 Septyembre 301 ADa
• Konstitusyon	8 Oktubre 1600
Langyab
• Bug-os	61.2 km2 (23.6 sq mi) (191st)
• Katubigan (%)	0
Kamolupyohan
• 2016 (Hulyo) estimate	33,285 (ika-216)
• Densidad	520/km2 (1,346.8/sq mi) (ika-23)
GDP (PPP)	2017 nga banabana
• Bug-os	$2.09 ka bilyon (ika-175)
• Per capita	$60,651 (ika-11)
GDP (nominal)	2017 nga banabana
• Bug-os	$1.55 ka bilyon (ika-174)
• Per capita	$44,947 (ika-13)
HDI (2013)	0.875 hataas hin duro · ika-26
Salapi	Euro (EUR)
Zona hin oras	UTC+1 (CET)
• Summer (DST)	UTC+2 (CEST)
Dapit hin pagmanehar	tuo
Kodigo hin pagtawag	+378 (+39 0549 pagtawag via Italya)
ISO 3166 nga kodigo	SM
Internet TLD	.sm
Ha tradisyon. Taramdan hin mga nasod hay Human Development Index#Mga api nga estado han UN (gibag-ohi nga UNDP nga data).
Mga ginkuhaan:

An nasod nagkuha han ngaran tikang kan Marino, usá nga herrero (stonemason) nga tikang han Romano nga kolonya ha purô han Rab, nga nahamutang han yanâ-nga-adlaw nga Croatia. Han A.D. 257, binmulig hi Marino han pagtukod hin utro han mga muralya o bungbong han syudad han Rimini katapos han paggub'a hini han mga Liburniano nga mga pirata. Nagpadayon hi Marino pagtukod han naglulugaríng nga monastiko nga komunidad ha Bukid Titano han A.D. 301; amo nga, an San Marino mayda pag-angkon nga amo an gima-iha-i nga soberano nga estado ngan amo gihapon an gima-iha-i nga konstitusyonal nga republika.

Gindudumara an San Marino han Batakan-Balaod han San Marino (Leges Statutae Republicae Sancti Marini), usá nga serye hin unom nga libro nga ginsurat ha Linatin han urhe nga ika-16 nga gatostuig, nga nagtutugon han sistema politika han nasod, ha iba nga mga butang. An nasod ginkikitâ nga amo an mayda gisayohi nga sinurat nga mga dokumento hin pan-gobyernohan, o batakan-balaod, nga ginagamit pa yanâ.

Natapos an ekonomiya han nasod ha pananalapî, industriya, mga serbisyo ngan turismo. Usá iní han mga girikohi nga nasod ha kalibutan kun sukdon an GDP (per capita), nga mayda ihap nga maikukumpara han pinakamadukwag nga mga Europeo nga mga rehiyon. Ginkikita an San Marino nga mayda hataas in kamadig-on nga ekonomiya, upod hin usá nga gihamubo-i nga mga ihap hin pagkadesempleado o pagkawaray-trabaho ha Europa, waray nasodnon nga utang ngan in surplus ha budget. Amo ini an nag-uusá nga nasod nga darudamo hin mga sarakyan kaysa hin katawhan. Ha ilarom hin paglantaw nga diplomátiko, sunod han pag-uná han Italya, usá ini han mga namumutnga nga api han grupo nga Uniting for Consensus.

Prinsipal nga barasahon: Kaagi han San Marino

 

Binmiya hi San Marino han purô han Arba nga nahamutang ha yanâ-nga-adlaw nga Croatia upod han iya sangkay ha iya kinabuhi nga hi Leo, ngan kinmadto han syudad han Rimini nga herrero o stonemason. Katapos han Diocletianohanon nga Persekusyon nga sinmunod han iya mga Cristohanon nga mga pagwali, kinmalagiw hiyá ngadto han harani nga Bukid Titano, nga diín nagtukod hiyá hin guti-ay nga singbahan ngan tungod hiní nagtukod han yanâ nga syudad ngan estado han San Marino, nga agsob tinatawag pa gihapon nga "Titánico nga Repúblika". An opisyal nga pitsa han pagtukod han yanâ nga Republika ginhahatag nga 3 Septyembre 301.

Ginkilala han Papado an paglugaríng han nasod han tuig 1631.

An pag-abante han ehersito ni Napoleon han 1797 nagdara hin madalî nga kataragman han paglugaríng han San Marino, kundi natalwas an nasod tikang hin kawara hin kagawasan tungod han usa nga mga Rehente hini, hi Antonio Onofri, nga ginkarespeto ngan ginkasangkay kan Napoleon. Tungod han iya pag-intervenir, hi Napoleon dida hin surat nga ginpadara kan Gaspard Monge, usá nga siyetista ngan komisaryo han Kagamhanan Franses para hin Siyensya ngan Arte, nagsaad nga igagarantiya ngan dadapigon an independensya han Repúblika. Hi Napoleon nag-offer pa ngani nga pahaluagon an teritoryo han repúblika sumala han mga panginahanglanon hiní. Waray iní nga kataposan nga offer karawti han mga Rehente, tungod hin kahadlok hin pagbulos ha urhe tikang han revanchismo han iba nga mga estado.

 

Didâ han urhe nga bahin han proseso hin paghiusá han Italya han ika-19 nga gatostuig, nagsirbe an San Marino nga tagoan ngan sirungan para hin damo nga mga tawo nga ginperseguir tungod han ira pagsuporta han paghiusa han Italya. Ha pagkilala hini nga suporta, ginkaráwat ni Giuseppe Garibaldi an hangyo han San Marino nga diri mahilakip han bag-o nga Italyano nga estado.

Ginhimo an Mangulo han Estados Unidos nga hi Abraham Lincoln nga usá nga bungtohanon ha dungog (honorary citizen) han gobyerno han San Marino. Nagsurat hiyá hin pagbaton nga diin nagsiring hiyá nga an repúblika nagpamatuod nga "an gobyerno nga nahitukod ha mga prinsipyo nga repúblikano mahihimo nga maidudumara nga maginmadig-on ngan magmaiha."

Didâ han Syahan nga Gera han Kalibotan, pagdeklara han Italya hin gera ha Austria-Hungarya han 23 Mayo 1915, nagpabilin nga neutral o waray-inuugupan an San Marino ngan an Italya nagkaada hin pangontra nga paglantaw han Sammarinese nga pagwaray-pag-ugop, nga diin nagsuspetso hirá nga an San Marino bangin nagpapanimalay hin mga Austriyano nga mga espiya nga matatagaan hin akseso han bag-o nga estasyon hin radiotelegrama hini. Naningkamot an Italya nga pumirit hin pagtukod hin grupo hin Carabinieri didâ han repúblika ngan utdon an mga linea hin telephon han waray ini sumigi. Duha ka grupo hin tagnapulò ka boluntaryo inmapi han mga Italyano nga puwersa ha pag-away didto han Italyano nga frente, an syahan nga grupo mga na-kombate ngan an ikaduha usá nga medical nga corps nga nagpapadalagan hin Pula nga Krus nga hospital ha kampo. An pagkaada hiní nga hospital nagdangat nga an Austriya-Hungarya nagsuspinde hin mga diplomátiko nga mga relasyon hiní han repúblika.

Tikang han 1923 tubtub 1943, nailarom an San Marino han pagdumara han Partido Fascista Sammarinese (PFS).

 

Didâ han Ikaduha nga Gera han Kalibotan, nagpabilin nga waray-inuugopan an San Marino, bisan pa nga sayop nga ginsumat hin reporte nga barasahon didâ han The New York Times nga nagdeklara iní hin gera han Reino Unido han 17 Septyembre 1940. Nagpadará hin mensahe an gobyerno nga Sammarinese ngadto han Britániko nga gobyerno nga diin nagsiring hirá nga waray magdeklara hin gera an San Marino han Reino Unido.

Tuló ka adlaw katapos han kahulog tikang ha poder ni Benito Mussolini ha Italy, nahulog an pagdumara han PFS ngan an bag-o nga kagamhanan nagpasamwak hin waray-pag-ugop han pag-awayan. Nahibalik ha poder an mga Fascista han 1 Abril 1944 kundi ginpabilin an neutralidad o an pagwaraypag-ugop. Bisan pa, han 26 Hunyo 1944 ginbombahan an San Marino han Royal Air Force, ha pagtuo nga an San Marino ginsakop han mga Aleman nga mga puwersa ngan gin-gamit pag tirok hin mga hinipos ngan mga bala. Nagdeklara hiton ngahaw nga adlaw an Sammarinese nga gobyerno nga waray mga militar nga instalasyon o kagamiton nahamutang ha teritoryo hiní ngan waray nakig-away nga puwersa gintugotan pagsulod. Ginkarawat han San Marino in pira ka yukot nga mga sibilyan nga mga refugee han pagtabok han mga puwersa Alyada han Linea nga Gothi. Han Septyembre 1944, gin-okupahan ini hin madalî han mga Aleman nga puwersa, nga ginlupig han mga Alyado nga puwersa han Pag-awayan han San Marino.

Nagkaada an San Marino han syahan nga komunista nga gobyerno han kalibotan nga napilì nga demoktratiko – usa nga koalisyon han Partido Komunista Sammarinese ngan han Partido Sosyalista Sammarinese, nga nagkapot hin poder han panahon tikang han 1945 tubtub 1957.

An San Marino amo an giguti-ayi nga republika han kalibotan, bisan pa man kun gintipa ini nga pagkangkon han Nauru han pakakuha han Nauru hin paglugaring han 1968, kay an kanan Nauru katunaan nga masa mga 21 km² (8.1 sq mi) là. Kundi an yakan-balaod han Nauru nga naglalakip han mga nagpapalibot nga katubigan naglalakip hin 431,000 km² (166,000 sq mi), usá nga langyab nga pira ka yukot nga darudako kaysa han teritoryo han San Marino.

Nagin api han Konseho han Europa an San Marino han 1988 ngan han Nasyones Unidas han 1992. Diri ini api han Unyon Europeo, diri liwat api han Eurozone pero nagamit ini han euro nga salapî hiní.