Otisse

Il egziste des sôres timpesse.

Po des linwincieusès racsegnes sol mot "otisse", alez s' vey e splitchant motî.

Etimolodjeye

L' etimolodjeye d' èç mot ci vout dire li racrapotaedje å livea do caractere. Li mot a stî edvinté, e 1911, pa Eugen Bleuler, k' esteut sicatre d' ès mestî.

Clasmints

Il egziste ene pekêye di clasmints po les sôres d' otisse. Li tåvlea padzo end erprind deus : li dijhinme varyisté do spicilaedje eternåcionå des maladeyes ey el DSM-5.

Soûmint

Ci n' est nén ene maladeye del tiesse, mins on tourmint do diswalpaedje. Sorlon el DSM-5, les djins, copuvite les djonnes, ki sont otisses ont des piceures soûmintreces. Tinsion k' el foice des senes n' est nén l' minme po tertos eyet tertotes :

• Ene målåjhmince di l' atôtchance dins bråmint d' sitouwåcions.
• On caractere seré eyet repetitif d' leu kidujhance, d' leus fijhaedjes eyet des sacwès k' i lzès copetnut.

Les cis k' c' est leu mestî polèt dedja ricnoxhe l' otisse a 18 moes. Mins, po-z esse seur, i fåt conter 3 ans. Adon, l' efant otisse ni rwaite nén les grandès djins dins les ouys cwand on lyi cåze. I pout piker ene crijhe di colere. Gn åreut ene sakî so cint ki sreut otisse. Gn a bråmint des medcéns ki n' kinoxhnut nén assez cisse maladeye la, et rtårdjî l' moumint k' on va ataker al médyî sicolodjicmint. On contreut purade 30 sôres d' otisse.

L' ONU a-st askepyî, e 2008, li Djournêye daegnrece di l' astemaedje di l' otisse. C' est tchaeke anêye, li 2 d' avri. Tot rwaitant li moes d' avri lu-minme, c' est l' moes di l' otisse.

Duwalité des sinses

El diferince inte èn otisse ey ene ôte sakî, c' est k' l' otisse rwaite li monde avou ses iys eyet nén avou s' tiesse. El duwalité des sinses candje sorlon les sakîs. Li duwalité, ça rote al môde d' ene opôzicion.

Voltî

Å livea di l' etindmint, les otisses inmnut ôre des halcotreyes, metans les boerlåds, eyet del muzike foite. Il inmnut eto d' fé des sons foirts eyet daler dins des edroets ewou çk' i gn a do brut timpesse. Tot rwaitant leu vuzion, i sont assaetchîs på loumires eyet les sacwès ki blincnut. I polnut ossu carwaitî åk ubén onk. Télcô, il ont dandjî d' hushtiner leus mwins ubén des tchôzes. Avou leu nez, afeye, il voeynut voltî les grandès odeurs ubén si sintnut sovint les doets. Ça pout daler disk' a sinti voltî tot çki pufkene. Houte di çoula, gråce a leu nez, i polnut esse des magnåds. Kécfeye, ça pout daler trop lon, metans disk' a mindjî des sacwès ki n' polnut nén esse mindjî. La k' copadecô, i polnut inmer d' esse toutchîs ubén racaprotés, metans dins des covtoes.

Mwints otisses ni savnut dmorer sins bodjî. Al copete do mårtchî, sacwants otisses n' ont nén sogne d' esse e hôt. Des abitudes k' des otisses polnut awè voltî, c' est li fwait di crîner des dins, u co d' mindjî des lokes. Tenawete, i n' savnut nén des truks d' leu nateure, come nén sawè cwand boere u nén.

Evi

Si des otisses veyèt voltî kékès sacwès, des ôtes e polnut end awè rade leu sô. Come di djusse, èn otisse pout ôre voltî des halcotreyes ubén del muzike foite, pindant k' èn ôte pout end awè sogne. C' est l' minme sacwès avou les loumires ubén l' toutchî. Ådzeu d' ça, i polnut sey kécfeye målåjhey avou leu nourixhince ubén avou leu haitisté.

Cwand i rote, les otisses polnut awè sogne di tchaire, u co d' esse e hôt. La k' i polnut roter eto so leus betchetes.

Djenetike

L' oridjene di l' otisse est mo studieye. Come di djusse, l' oridjene, virpus les oridjenes, dmeurnut puvite nén bén cnoxhowes. Mins nerén, des ovraedjes dzeu mosternut k' el djenetike polnut sey responsåve a 90%. Il a été mostré dins ene djermalêye ki si èn efant so les deus est otisse, el deujhinme pout må d' l' esse eto. El risse est etur 60 eyet 90%. E heyance djenetike, el risse k' on parint otisse euxhe èn efant avou l' minme tourmint est etur 40 eyet 80%.

Vaccén

Des sakîs ont pinsé voltî a ene rlåcion inte l' otisse eyet les vaccéns. Come di djusse, ene estude eplaideye dins Lancet, ene gazete syincieuse, aveut apinsé a on loyén inte l' otisse eyet les vaccéns. Foiravant el ci conte les rodjeurs, les rovioûles eyet les orayons. Metnant, li British Medical Journal a mostré k' ciste estude la esteut ene frawe, e 2011. Avou ça ki troes ans après, l' on-z a clatchî avou ene meta-analize ki les vaccéns n' polnut esse raloyîs å diswalpaedje di l' otisse. Ci stude ci aveut cénk hierdulêyes avou, å totå, les fådes 1,5 miyons d' efants.

Aspergerisse

L' aspergerisse est rwaitî tot-z estant ene måstitchance k' on n' sait nén weri. Mins nerén, i dmeure ledjir. Les deus grossès diferinces inte les aspergerisses eyet les ôtes otisses, c' est k' les aspergerisses n' ont, å pus sovint, pont d' rujhe ås liveas d' leu lingaedje eyet d' leu sûtisté. Totfeye, il ont nouv côps so dijh må bén l' air. Li vnowe des rujhes ki rwaitnut l' aspergerisse si fwait pus tård, mins les risses raloyîs ås tayons sont pus grands. Do costé des sekes, les gaméns sont cwate a cénk côps pus toutchîs k' les båsheles.

Kannerisse

Contråvmint a l' aspergerisse, el kannerisse est purade loude. Les efants kannerisses polnut awè des problinmes cwand il asprouvnut di dvizer. Metans, i n' erwaitnut nén les djins dins les iys. Il ont eto des kidujhances markêyes eyet repetitives sins sawè pocwè. Al copete do mårtchî, les kannerisses sont cnoxhous po-z awès cénk sacwès d' pus : des fobeyes, des problinmes di doirmaedje, des problinmes di nourixhince, des crijhes di niers eyet des fijhaedjes setchs conte yeusses-minmes.

Otisse foû-rîle

L' otisse foû-rîle, c' est ene sôre d' otisse k' est mo diferinte des ôtes. Po cmincî, ci fôme ci vént pus tård. Adon-après, les criteres djenerås po l' otisse n' sont nén rimplis. L' otisse foû-rîle, c' est l' cåze d' on ledjir astådje do diswalpaedje, mins eto d' on pus ptit risse di kidujhance markêye.

Rettisse

Li rettisse, c' est ene fôme d' otisse ki n' erwaite ki les båsheles. A l' atake, les comeres si diswalpèt bén, disk' a on moûmint, ewou çk' leus competinces discrexhnut :

• On flåwixha do lingaedje ki pout sey complet.
• Ene astoke do rotaedje.
• Ene apracseye.

Disk' asteure, i n' egzistêye pont d' médiaedje totoute. La eto k' nolu medicamint egzistêye po-z î médyî.

Scolaedje

Les otisses polnut daler a scole dins l' acsegnmint speciålijhî. Il egzistêye des scoles ki metnut so pî èn acseignmint rén k' po les aprindans otisses. Djenerålmint, c' est l' cinte SMS ki rwaite si l' djonne a des rujhes.

Des ôtes dvudindjes egzistêynut eto, metans l' måjhon-acsegnmint. Come les scolîs sins tourmint do diswalpaedje, les otisses polnut eto daler a scole ki shût l' acsegnmint normå.

Tchivå-terapeye

Ene des terapeyes, c' est li tchvå-terapeye, fé monter les efants otisses so des tchvås. Li tchivå-terapeye a sacwants beas costés, metans l' acdinaedje d' esse stimulé avou les sinses. La k' ça rind pus åjhey d' adjincî les mouvmints fizikes.

Totplin des erlomêyès djins sont otisses. On-z endè rtrouve dins des dominnes timpesse : el militantisse ecolodjike (Greta Thunberg), el muzike (Bob Dylan), el medcene (Marie Curie), el fizike (Albert Einstein), l' informatike (Bill Gates), el pondeure (Vincent Van Gogh), et tchik et tchak. Mins nerén, dins les gazetes, on clatche k' ene sakî est otisse, mins, télcôp, çk' on clatche n' est nén aveuri ubén disdit.

 

I gn a so les cmons Wiki des imådjes ou fitchîs son a vey avou Otisse .

Èn arimé da Yves Paquet so li tchvå-terapeye.