Orson Welles: Diễn viên và nhà làm phim người Mỹ (1915–1985)

Welles giành được sự chú ý đầu tiên khi làm phát thanh đọc cuốn tiểu thuyết The War of the Worlds của H. G. Wells trên đài CBS. Nhờ giọng đọc nhập tâm, bài phát thanh đã thu hút được một lượng lớn thính giả khắp Bắc Mỹ. Vào giữa thập niên 1930, các vở kịch tái hiện lại vở Macbeth và Julius Caesar của Welles cho Nhà hát New York đã trở thành huyền thoại. Welles còn được biết đến như là một nhà ảo thuật từng đi biểu diễn nhiều nơi trong thời gian chiến tranh.

Orson Welles
Ảnh Orson Welles năm 1937 chụp bởi Carl Van Vechten
Tên khai sinh	George Orson Welles
Sinh	(1915-05-06)6 tháng 5, 1915 Kenosha, Wisconsin, Hoa Kỳ
Mất	10 tháng 10, 1985(1985-10-10) (70 tuổi) Los Angeles, California, Hoa Kỳ
Năm hoạt động	1934–1985
Hôn nhân	Virginia Nicholson (1934-1940) Rita Hayworth (1943-1948) Paola Mori (1955-1985)

Trong suốt thời gian chiến tranh, Welles trở thành một nhà hoạt động chính trị và bình luận viên qua báo chí, radio và các buổi xuất hiện trước công chúng cùng với Franklin D. Roosevelt. Năm 1941, ông đồng sáng tác, chỉ đạo, sản xuất và đóng vai chính trong bộ phim Citizen Kane, một bộ phim thường được các nhà phê bình đánh giá là một trong những bộ phim xuất sắc nhất mọi thời đại. Phần còn lại trong sự nghiệp, Welles gặp phải nhiều khó khăn do thiếu vốn và nhiều vấn đề khác trong suốt thời gian tới châu Âu rồi trở lại Hollywood. Bất chấp khó khăn, bộ phim Othello vẫn giành được giải Cành cọ vàng tại Liên hoan phim Cannes năm 1952 và bộ phim Touch of Evil cũng giành được giải thưởng cao nhất tại Brussels World Fair, dù vậy thì Welles lại coi The Trial và Chimes at Midnight mới là hai bộ phim xuất sắc nhất của ông.

Những năm sau này, Welles gặp phải các khó khăn với những hệ thống phức tạp của Hollywood từ chối tài trợ cho các dự án làm phim độc lập của ông, điều này khiên Welles chủ yếu phải kiếm sống qua việc đóng phim, làm quảng cáo và lồng tiếng. Welles nhận được giải thưởng thành tựu trọn đời của Viện phim Mỹ năm 1975 và trở thành người thứ ba vinh dự nhận được giải thưởng sau John Ford và James Cagney. Thành tựu của Welles ngày càng được đánh giá cao bởi giới phê bình sau khi ông qua đời. Orson Welles hiện được xem như là một trong những nghệ sĩ điện ảnh quan trọng nhất của thế kỷ 20, trong cuộc bầu chọn top 10 đạo diễn BFI của Viện phim Anh, ông được bình bầu là đạo diễn vĩ đại nhất mọi thời đại.

• Orson Welles trên IMDb
• Orson Welles tại Internet Broadway Database
• Wellesnet The Orson Welles Web Resource
• Orson Welles bibliography (via UC Berkeley Media Resources Center)
• Orsonwelles.co.uk a British site devoted to the work of Orson Welles
• War of the Worlds Lưu trữ 2006-12-31 tại Wayback Machine history of the War of the Worlds radio broadcast and additional historical material on War of the Worlds
• Mercury Theatre on the Air website provides MP3 and Real Audio files of Welles's radio dramas
• Nazi Eyes On Canada, starring Orson Welles Lưu trữ 2011-09-29 tại Wayback Machine, 1942 CBC war loan series
• The Magnificent Ambersons a site that details the strange saga of Welles's second film
• The Unseen Welles a guide to Welles's unfinished and unreleased projects
• The Orson Welles collection at the Lilly Library, Đại học Indiana
• Senses of Cinema: Great Directors Critical Database
• (tiếng Pháp) Orson Welles biography
• 1985 interview from The Times
• Obituary, New York Times
• UBU Web's 365 Days Project Lưu trữ 2008-11-07 tại Wayback Machine Outtake from Welles's Frozen Peas commercial.
• Orson Welles - The One Man Band (German documentary, 1995) Full.avi download Lưu trữ 2010-09-22 tại Wayback Machine
• Orson Welles The Wisconsin Historical Society Lưu trữ 2015-05-11 tại Wayback Machine
• The Museum of Orson Welles comprehensive collection of radio shows
• A Film Maker with a Sound Backgound An essay on Welles' extensive radio work and its innovative influence on filmmaking via Citizen Kane.