Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu (Tiếng Trung: 孝儀純皇后, tiếng Mãn: ᡥᡳᠶᠣᠣᡧᡠᠩᡤᠠᠶᠣᠩᠰᠣᠩᡤᠣᠶᠣᠩᡴᡳᠶᠠᡥᠠᡥᡡᠸᠠᠩᡥᡝᠣ, Möllendorff: hiyoošungga yongsonggo yongkiyaha hūwangheo, Abkai: hiyouxungga yongsonggo yongkiyaha hvwangheu; 23 tháng 10, năm 1727 – 28 tháng 2 năm 1775), còn được biết đến dưới thụy hiệu Lệnh Ý Hoàng quý phi (令懿皇貴妃), là phi tần của Thanh Cao Tông Càn Long Đế.
Bà là sinh mẫu của Thanh Nhân Tông Gia Khánh Đế.
Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu 孝儀純皇后 | |||||
---|---|---|---|---|---|
Gia Khánh Đế sinh mẫu | |||||
Hoàng quý phi Đại Thanh | |||||
Tại vị | 9 tháng 5 năm 1765 - 29 tháng 1 năm 1775 | ||||
Đăng quang | 11 tháng 6 năm 1765 | ||||
Tiền nhiệm | Hoàng quý phi Tô thị | ||||
Kế nhiệm | Hoàng quý phi Nữu Hỗ Lộc thị | ||||
Thông tin chung | |||||
Sinh | 23 tháng 10, 1727 | ||||
Mất | 28 tháng 2, 1775 Cát An sở, Bắc Kinh | (47 tuổi)||||
An táng | 23 tháng 10 năm 1775 Địa cung của Thanh Dụ lăng | ||||
Phối ngẫu | Thanh Cao Tông Càn Long Hoàng đế | ||||
Hậu duệ Lệnh Ý Hoàng Quý Phi |
| ||||
| |||||
Tước hiệu | [Quý nhân; 貴人] [Lệnh tần; 令嫔] [Lệnh phi; 令妃] [Lệnh Quý phi; 令貴妃] [Hoàng quý phi; 皇貴妃] [Hoàng hậu; 皇后] (truy tặng) | ||||
Thân phụ | Ngụy Thanh Thái | ||||
Thân mẫu | Dương Giai thị |
Trong lịch sử hậu cung, Lệnh Ý Hoàng quý phi là phi tần sinh nhiều con nhất cho Càn Long Đế và con số này cũng thuộc hàng nhiều nhất nếu so với một số hậu phi khác của nhà Thanh. Bà chưa từng được lập làm Hoàng hậu khi còn sống, danh phận cao nhất của bà là Hoàng quý phi, do là sinh mẫu của Thái tử nên được truy tặng làm Hoàng hậu, thụy hiệu cũng đổi thành [Hiếu Nghi; 孝儀].
Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu, sinh ngày 9 tháng 9 (âm lịch) vào năm Ung Chính thứ 5 (tức ngày 23 tháng 10 năm 1727), Mãn Châu Tương Hoàng kỳ Ngụy Giai thị, nguyên họ Ngụy thị, xuất thân từ Chính Hoàng kỳ thuộc tầng lớp Bao y. Dòng họ bà sau đó được con trai bà là Gia Khánh Đế sửa gọi thành [Ngụy Giai thị] cho giống với Mãn tộc.
Cứ theo Thanh sử cảo, Ngụy Giai thị là người Hán thuộc Hán Quân kỳ. Còn theo Bát Kỳ Mãn Châu thị tộc thông phổ (八旗滿洲氏族通譜), Ngụy Giai thị vốn xuất thân từ dòng họ Thẩm Dương Ngụy thị (瀋陽魏氏), nhưng thiếu cứ liệu chi tiết. Có một ít tư liệu chứng minh, tổ tiên Ngụy thị vốn là bộ hạ của Tam Phiên Cảnh thị (三藩耿氏). Tam Phiên Cảnh thị có 7 chức Tá lĩnh, gồm 2 cũ 5 mới, trong đó có Tân Tá lĩnh tên Ngụy Quốc Hiền (魏國賢), là tổ 4 đời của Ngụy thị, mà chi họ của Ngụy Quốc Hiền ở thời kỳ Thanh sơ đã cải thành Chính Hoàng kỳ Bao y. Đến thời trung kì Ung Chính, gia tộc Ngụy Giai thị đã đạt đến hàng giai cấp tầm trung đẳng trong nhóm quan lại Bao y thuộc Nội vụ phủ.
Tằng tổ phụ của bà là tặng Hộ trường quân đội Ngụy Tự Hưng (魏嗣兴), tằng tổ mẫu Trần thị; nội tổ phụ Tổng quản Nội vụ phủ đại thần Ngụy Võ Sĩ Nghi (魏武士宜), sơ nhậm Nội Quản lĩnh, có hai vợ là Niên thị và Triều thị. Tuy Võ Sĩ Nghi làm chức Nội vụ phủ Tổng quản khá ngắn, nhưng có thể đảm đương tới vị trí như vậy, chứng minh khi đó vị thế của gia tộc Ngụy thị cũng thuộc hàng có căn cơ và danh vọng lớn trong nhóm quan viên Nội vụ phủ. Cha bà là Ngụy Thanh Thái, người Giang Tô, từng giữ chức Nội Quản lĩnh. Mẹ bà là Dương Giai thị, từng cùng tổ mẫu của Ngụy thị là Niên thị đảm nhiệm vị trí nữ quan tuyên sách bảo văn trong hậu cung. Bên cạnh đó, chú bác trong họ nhà bà, thời kì Ung-Càn đều là quan viên trung cấp của Nội vụ phủ, bà còn có hai người anh em trai, một tên Cát Khánh, một tên Đức Hinh.
Như vậy tổng quan mà nói, Nguỵ thị xuất thân Chính Hoàng kỳ Bao y, thuộc Thượng tam kỳ Bao y là tầng lớp phục vụ hoàng thất Mãn Châu. Khi đến tuổi trưởng thành, nhờ lệ thuộc Nội vụ phủ, Ngụy thị theo lẽ thường mà được chọn vào cung trong đợt Nội vụ phủ tuyển tú hằng năm. Với thân phận là Nội vụ phủ Bao y nữ tử, Ngụy thị theo sự sắp đặt của Nội vụ phủ vào cung làm Cung nữ tử, tức cung nữ hầu hạ cho Hậu phi trong nội đình.
Theo những ngự chế thơ của Càn Long Đế đề cập, Ngụy thị chịu sự giáo dục của Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu. Thực tế, cụm từ "giáo dục" này có hàm nghĩa bao la, vì Hoàng hậu là chủ hậu cung, thống soái của toàn bộ nội, ngoại mệnh phụ, nên trên thực tế có nghĩa vụ bao quát, chỉ điểm bất kì ai cũng có thể xưng là giáo dục. Dựa theo những gì có được, Ngụy thị chưa chắc ngay từ đầu đã được Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu trực tiếp quản lý, nhưng dựa vào gia thế trong Nội vụ phủ Bao y, tổ phụ của gia đình bà được nhậm những chức quan quan trọng, cũng như anh em chú bác đều là quan viên Nội vụ phủ tầm trung, có thể thấy tuy là thân phận cung nữ, nhưng Ngụy thị cũng có gia thế nhất định trong các nữ tử Bao y. Do vậy, có lẽ Ngụy thị không thể nào theo hầu một phi tần cấp thấp hoặc làm công việc hèn mọn, nên có thể là thân cận do đích thân Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu chỉ bảo. Cũng theo Ngự chế thơ của Càn Long Đế biểu hiện ra, Ngụy thị không chỉ được Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu chỉ bảo, mà việc Ngụy thị trở thành tần phi cũng là do Hoàng hậu tiến cử lên. Không rõ thời gian bà trở thành tần phi chính thức của Càn Long Đế, chỉ biết tư liệu về bà ghi sớm nhất vào thời Càn Long đã là Quý nhân.
Năm Càn Long thứ 10 (1745), ngày 23 tháng 1 (âm lịch), Càn Long Đế ra chỉ dụ tấn phong Quý phi Cao thị làm Hoàng quý phi, đồng thời đại phong hậu cung, Nhàn phi Na Lạp thị cùng Thuần phi Tô thị thăng Quý phi, Du tần lên Phi, còn Quý nhân Ngụy thị được phong Tần. Từ tước Tần thì các hậu phi sẽ có phong hiệu, và phong hiệu của Ngụy thị được chọn là [Lệnh; 令]. Căn cứ Hồng xưng thông dụng (鴻稱通用) của Nội vụ phủ soạn thảo, "Lệnh" theo Mãn ngữ có âm rằng 「Mergen」, nghĩa là "Thông tuệ", "Sáng suốt". Ngày 17 tháng 11 (âm lịch) cùng năm ấy, lấy Công bộ Thượng thư Đạt Ha (達哈) làm Chính sứ, Nội các Học sĩ Ngũ Linh An (伍齡安) làm Phó sứ, hành lễ sách phong Lệnh tần. Năm Càn Long thứ 13 (1748), Càn Long Đế quyết định đại phong hậu cung, Lệnh tần được phong lên làm Lệnh phi. Sang năm sau (1749), vào ngày 5 tháng 4 (âm lịch), chính thức cử hành lễ sắc phong, lấy Lại bộ thượng thư Trần Đại Thụ (陳大受) làm Chính sứ, Lễ bộ Thị lang Mộc Hòa Lâm (木和林) làm Phó sứ, hành lễ sách phong Lệnh phi (令妃).
Cùng trong năm này, phụ thân của Lệnh phi là Ngụy Thanh Thái chịu trách nhiệm dâng bánh lên bàn ăn của Phú Sát hoàng hậu quá cố, nhưng do làm chậm trễ mà bị phạt, tước quan hàm, chịu đánh 80 đại bản. Ba năm sau Ngụy Thanh Thái chết, Càn Long trong dịp này ban thưởng nhà cửa và ruộng đất cho nhà họ Ngụy.
Năm Càn Long thứ 21 (1756), ngày 21 tháng 4 (âm lịch), Lệnh phi Ngụy thị do mang thai nên thêm than, sang ngày 26 thêm nhũ mẫu, đến ngày 4 tháng 6, cho thêm thái y. Ngày 15 tháng 7, sinh hạ Thất công chúa, tức Cố Luân Hòa Tĩnh Công chúa tại Ngũ Phúc đường (五福堂), một cư thất ở Viên Minh Viên. Không lâu sau, năm thứ 22 (1757), ngày 26 tháng 5, Lệnh phi do mang thai nên thêm than, ngày 27 thêm đại phu, đến 11 tháng 6 thêm nhũ mẫu. Ngày 17 tháng 7, buổi trưa, Ngụy thị hạ sinh Hoàng thập tứ tử Vĩnh Lộ, là Hoàng tử đầu tiên trong số những người con của bà. Sang năm thứ 23 (1758), ngày 14 tháng 7, giờ Tuất, Lệnh phi lại tiếp tục sinh Hoàng cửu nữ, tức Hòa Thạc Hòa Khác Công chúa. Có thể thấy đây là giai đoạn mà Ngụy thị sinh nở liên tục nhất. Năm thứ Càn Long 24 (1759), Lệnh phi Ngụy thị lại mang thai. Ngày 10 tháng 6 (âm lịch) được gia tăng than sưởi, phân bổ thái y và bà đỡ túc trực. Ngày 22 tháng 6, nữ tử học quy củ chỗ Lệnh phi được phong làm Thụy Thường tại. Ngày 21 tháng 11 cùng năm, ra chỉ dụ Lệnh phi Ngụy thị được thăng làm Lệnh Quý phi (令貴妃).
Ngày 17 tháng 12 (âm lịch) cùng năm, lấy Đại học sĩ Phó Hằng làm Chính sứ, Hiệp bạn Đại học sĩ Lưu Thống Huân làm Phó sứ, hành Quý phi sách phong lễ.
Bức tranh trên có tên là Tắc Yến Tứ Sự Đồ (塞宴四事图) của Lang Thế Ninh, cũng là một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông. Lúc này, Lệnh Quý phi Ngụy thị đang mang bầu Hoàng thập ngũ tử Vĩnh Diễm hơn 7 tháng và chỉ chưa đầy 1 tháng sau là sinh con. Trong bức "Tắc yến tứ sự đồ" không khó để nhận ra hình ảnh của Lệnh Quý phi trong nhóm phi tần bồi giá xuất hiện trong tranh. Bảy vị đứng trước doanh trại, Lệnh Quý phi Ngụy thị đang mang thai ở những tháng cuối nên được sáu người còn lại dìu đỡ. Vị đang đỡ tay Quý phi là Khánh phi, vị mặc đồ Mông Cổ là Dự tần. Vị đứng phía sau là Thư phi, từ trái qua phải tiếp đó là Hãn tần, Dĩnh phi và Dung tần.
Năm Càn Long thứ 25 (1760), ngày 18 tháng 3 (âm lịch), con trai đầu của Lệnh Quý phi là Hoàng thập tứ tử Vĩnh Lộ, trong quá trình chủng đậu thì mất, khi năm 3 tuổi. Cùng năm ấy, vào ngày 6 tháng 10 (âm lịch), giờ Sửu, Lệnh Quý phi Ngụy thị sinh được Hoàng thập ngũ tử Vĩnh Diễm tại Thiên Địa Nhất Gia Xuân (天地一家春), một cư thất ở hành cung Viên Minh Viên, đây chính là Gia Khánh Đế tương lai. Năm thứ 27 (1762), ngày 30 tháng 11 (âm lịch), Ngụy thị lại hạ sinh Hoàng thập lục tử, nhưng Hoàng tử chết yểu do bệnh đậu mùa khi mới 2 tuổi. Năm Càn Long thứ 30 (1765), tháng 1, Lệnh Quý phi Ngụy thị được theo hầu Càn Long Đế và Kế Hoàng hậu Na Lạp thị đi tuần du phía nam sông Dương Tử, Thái Sơn, và Nhiệt Hà, xuyên qua các vùng Dương Châu, Tô Châu, Giang Ninh và Hàng Châu, đi theo còn có Khánh phi Lục thị, Dung tần Hòa Trác thị, Vĩnh Thường tại Uông thị và Ninh Thường tại. Tháng 2 năm đó, cả đoàn Nam tuần đi đến Hàng Châu, sang ngày 18 tháng 2 thì Hoàng hậu Na Lạp thị đột ngột xảy ra chuyện.
Ngày 9 tháng 5 (âm lịch) cùng năm, sau khi Nam tuần trở về, Càn Long Đế vấn an Sùng Khánh Hoàng thái hậu, rồi phụng ý chỉ của Hoàng thái hậu, chỉ dụ tấn phong Lệnh Quý phi làm Hoàng quý phi. Sang ngày 11 tháng 6 (âm lịch) cùng năm, mệnh Đại học sĩ Phó Hằng làm Chính sứ, lấy Hiệp bạn Đại học sĩ Lễ bộ Thượng thư Trần Hoành Mưu (陳宏謀) làm Phó sứ, tuyên phong lễ cho Ngụy thị làm Hoàng quý phi. Năm Càn Long thứ 31 (1766), ngày 11 tháng 5, Ngụy thị hạ sinh Hoàng thập thất tử Vĩnh Lân. Trong thời gian làm Hoàng quý phi, Ngụy thị ở tại Trữ Tú cung.
Từ sau khi Kế hoàng hậu bị giam cầm, Ngụy thị là ở vị thế Hoàng quý phi mà trở thành phi tần có tước vị cao nhất, ở vị trí Hoàng quý phi được 10 năm, đồng thời là Hoàng quý phi tại vị cuối cùng dưới thời Càn Long.
Ngày 29 tháng 8 năm Càn Long thứ 32 (1767), triều đình được tin báo là con gái thứ 4 của Càn Long, Hòa Thạc Hòa Gia công chúa lâm bệnh nặng và ở trong tình trạng nguy kịch. Ngày 1 tháng 9, Càn Long ở Nhiệt Hà hạ lệnh cho Hoàng quý phi - có lẽ lúc này vẫn ở Bắc Kinh, đến thăm hỏi công chúa. Hồi ký của ngạch phò Phúc Long An - chồng của công chúa ghi nhận, vào 6 tháng 9, "Hoàng quý phi ngạch niết và các nội đình chủ vị đến, nô tài (Phúc Long An) ở ngoài cửa quỳ nghênh đón, Hoàng quý phi ngạch niết lệnh nô tài đến trước xe yết kiến ngài ấy, Sau khi thăm bệnh công chúa ra, nô tài hộ tống ngài về thì ngài nói với nô tài: Ta xem, bệnh của công chúa không có gì đáng ngại, ngươi bất tất phải quá ưu sầu muộn" Tuy nhiên qua ngày hôm sau, tình trạng của công chúa lại thêm trầm trọng, Hoàng quý phi vội vàng đưa Dĩnh phi ở cung Cảnh Nhân, Uyển tần ở cung Dực Khôn, Thất công chúa, Cửu công chúa và các Hoàng tử phúc tấn đến phủ công chúa gặp công chúa lần cuối. Sau khi công chúa mất, bà lại đến phủ điếu tang.
Năm 1770, trưởng nữ của Ngụy hoàng quý phi được phong làm Cố Luân Hòa Tĩnh công chúa, gả cho Siêu Dũng vương tôn Lạp Vượng Đa Nhĩ Tế. Theo Quân cơ xử tùy thủ đăng kí đương, vào ngày 3 tháng 3 năm Càn Long 35 (1770), có Tuần phủ Quảng Đông là Đức Bảo dâng chiết thỉnh an lên Hoàng thái hậu và Hoàng quý phi. Sở dĩ có việc này là vì Đức Bảo xuất thân từ dòng ho Tác Xước Lạc thị, vốn là Bao y phủ Nội vụ. Con gái ông ta là Thụy quý nhân trước từng theo Ngụy thị học quy củ thuở mới vào cung, nên từ đó các bên có giao tình với nhau. Thời điểm có tờ chiết thỉnh an này, Thụy quý nhân đã qua đời được 5 năm nhưng dù vậy, Đức Bảo vẫn tỏ lòng hiếu kính với bà.
Năm 1773, con trai của Hoàng quý phi là Thập ngũ a ca Vĩnh Diễm - 13 tuổi, được Càn Long chọn làm Thái tử một cách bí mật, tờ chiếu lập trữ được bí mật đặt phía sau tấm biển chính đại quang minh, không công bố ra bên ngoài.
Sức khỏe của Hoàng quý phi Ngụy thị suy kém đi từ sau lần tham quan Nhiệt Hà cùng nhà vua cuối năm 1774. Trong thời gian này, bà dưỡng bệnh tại Thể Thuận đường thuộc Đông Nhĩ phòng của điện Dưỡng Tâm - rất gần với nơi ở của Càn Long. Đầu năm 1775, con gái cả của bà là Hòa Tĩnh công chúa qua đời. Ngày 25 tháng 1, gia tộc Ngụy thị được nhập vào Mãn châu Tương Hoàng kỳ.. Ngày 11 và 27 tháng giêng, vua Càn Long đã hai lần về kinh thành thăm bệnh cho bà. Hai ngày sau đó tức ngày 29 tháng 1 (âm lịch), Hoàng quý phi Ngụy thị qua đời tại Cát An sở, ở tuổi 49.
Theo chế độ định sẵn, Càn Long Đế ngừng triều 5 ngày, phái Hoàng lục tử Vĩnh Dung, Hoàng bát tử Vĩnh Tuyền, Hoàng thập nhị tử Vĩnh Cơ, Hoàng thập ngũ tử Vĩnh Diễm, Hoàng tôn Miên Đức, Miên Ức, Miên Huệ, Hoàng cửu nữ Hòa Thạc Hòa Khác Công chúa, các Ngạch phò Lạp Vượng Đa Nhĩ Tế, Trát Lan Thái và Đan Ba Đa Nhĩ Tế mặc tang phục để tang. Còn phái Thượng thư Vĩnh Quý, Tổng quản Nội vụ Phủ đại thần Kim Giản cùng quản lý tang nghi theo quy cách. Theo tuyên bố, lễ tang của Hoàng quý phi Ngụy thị được án theo lễ tang của Thục Gia Hoàng quý phi, mà tang lễ của Thục Gia Hoàng quý phi vốn là y theo Tuệ Hiền Hoàng quý phi.
Ngày 5 tháng 2, kim quan của Hoàng quý phi Ngụy thị được tạm an ở Tĩnh An trang. Ngày 11 tháng 2, lấy Giản Thân vương Phong Nột Hanh làm Chính sứ, Hiệp bạn Đại học sĩ Lại bộ Thượng thư Quan Bảo (官保) làm Phó sứ, sách văn ban thụy hiệu là Lệnh Ý Hoàng quý phi (令懿皇貴妃). Thụy hiệu "Ý", Mãn văn là 「Fujurungga」, nghĩa là "Đoan trang", "Có phong độ" là do đích thân vua Càn Long đặt cho bà. Những ngày Hành sơ nghi thức tế lễ, Hành đại nghi thức tế lễ, Hành trăm ngày nghi thức tế lễ, đều do con trai bà Vĩnh Diễm cử hành. Căn cứ Văn hiến thông khảo, lễ sách thụy của Lệnh Ý Hoàng quý phi Ngụy thị, tuy được mệnh án theo Tuệ Hiền Hoàng quý phi, nhưng lại không được ghi việc tế cáo Thái Miếu và Phụng Tiên điện, trong khi theo lệ của Tuệ Hiền Hoàng quý phi, thì Thuần Huệ Hoàng quý phi hay Thục Gia Hoàng quý phi, thậm chí là Triết Mẫn Hoàng quý phi cũng đều có. Cuốn này ghi đến nhiều năm sau khi Ngụy thị qua đời, tận khi Càn Long tôn phong thứ mẫu Dụ Quý phi Cảnh thị làm hoàng quý phi, vẫn có ghi chép việc tế cáo Thái Miếu hậu điện và Phụng Tiên điện, nhưng rõ ràng vào năm Ngụy thị qua đời và truy phong thụy hiệu, hoàn toàn không có ghi chép việc tế cáo.
Ngày 23 tháng 10, giờ Thìn, Càn Long Đế làm lễ phụng an kim quan của Lệnh Ý Hoàng quý phi đến địa cung của Dụ lăng. Theo ghi nhận chính thống, Lệnh Ý Hoàng quý phi Ngụy thị là người thứ 5 và cũng là người cuối cùng được phụ táng cùng với Càn Long Đế tại địa cung, nằm ở phía bên phải Đế quan của Hoàng đế.
Nội dung "Sơ thứ Tế văn" (初次祭文) của Lệnh Ý Hoàng quý phi:
“ | 四星掩曜,璇宫之雅范空贻;九御含凄,兰戺之崇班安仰。怅云軿之将返,晓侵庭霰之寒。讶鸾驭之难留,宵警壸签之促。爰陈初奠,藉述深悲。惟令懿皇贵妃:秉质温柔,禔躬恪愼。忆自升华紫禁,温恭之德聿昭。洊因晋秩彤闺,谦抑之怀益着。禖祀协庆,金枝开佩韣之祥。兰馆勷勤,弋练重缫盆之典。念夙昔翊宣壶教,冠位号而式是令仪。嘉晨昏懋慈欢,侍庭闱而彰其懿孝。方冀长绥夫茀禄,何图顿遘夫危疴。始犹力疾而不言,继期勿药之友顾。荏苒岁更,新旧遂侵,寻病入膏肓。乍间乍沉,唯厪再三之视。转延转笃,仍希万一之生。仅存久虑彼悬丝,长谢忽惊兹属纩。溯遗嶶而感悼,謚表嘉名。抚往事以增欷,祔从吉隧。酹椒浆之芬若,叹薤露之凄其,呜呼!驹隙勿驰,缅卅载而宛如昨日。仙踪遄往,行五旬而尚靳一年。月竟阙于晦前,轮乏长生之桂。日未移乎春仲,阶余垂尽之蓂。摅此哀悰,尚其歆格。 . . (Lược dịch) Bốn bề che khuất hào quang, chốn Tuyền cung còn lưu lại phong phạm tao nhã. Các tần ngự đều bi thương, chính là lòng kính trọng cho người có địa vị cao trong chốn thềm lan. Phiền muộn vì nàng đã ngồi xe tiên đến Dao đài, buổi sớm đã bị khí lạnh của hoa tuyết trong đình viện quẫy nhiễu. Kinh sợ vì không có cách nào lưu lại xe loan của nàng đừng bay lên tiên giới. Tuân theo điển chế, nay cử hành lễ tế cho nàng, để an ủi vong linh, giãi bày nỗi đau thương sâu sắc. Nghĩ đến Lệnh Ý Hoàng quý phi, trời sinh thùy mị, kính cẩn tu thân. Nhớ lại khi được tấn phong, là một lần ôn hòa khiêm tốn. Sinh nhiều con trai, phúc trạch dồi dào. Thông thạo lễ nghĩa, cần cù không xa hoa để làm gương điển nghĩa. Nhớ lại nàng trước đây sớm tối thỉnh an, thường xuyên cố gắng làm đẹp lòng bề trên, phụng dưỡng thái hậu mà biểu dương lòng hiếu thảo của nàng. Cứ ngỡ nàng có thể an hưởng phúc lộc, ngờ đâu lại mắc bệnh tật nguy nan. Ban đầu nàng còn không cho người khác biết rõ, hi vọng không cần thuốc thang, tự mình an dưỡng cũng có thể có thuyên giảm. Thời gian thấm thoắt, 1 năm qua đi, bệnh tình ngày càng nguy kịch. Trẫm chỉ có thể thường xuyên thăm hỏi, hi vọng có một cơ hội nhỏ nhoi để nàng mau lành bệnh. Nhưng nhịp thở của nàng cứ dần dần yếu mảnh cho đến lúc ra đi. Thương tiếc đức hạnh của nàng, nên ban cho nàng thụy hiệu. Nhớ lại chuyện xưa càng thêm đau đớn nên ban cho nàng được phụ táng ở đế lăng. Thỉnh nàng nhận rượu thơm và cảm khái bài vãn thi thê lương này. Hỡi ôi! đời người trôi nhanh như bóng câu qua cửa sổ, 30 năm gắn bó của chúng ta mà cứ ngỡ mới như ngày hôm qua. Nàng còn chưa đầy 50 tuổi đã thoát thế du tiên rồi. Nàng ra đi vào cuối tháng Giêng, trong ánh trăng đã chẳng còn bóng quế. Vẫn chưa tới tiết trời tháng hai, trên bậc thềm vẫn còn đám cỏ lành rủ xuống. Để bày tỏ nỗi lòng bi ai của trẫm, thỉnh nàng về hưởng dụng tế phẩm. | ” |
— Lược dịch "Sơ thứ tế văn" Lệnh Ý Hoàng quý phi |
Càn Long Đế tư niệm Lệnh Ý Hoàng quý phi, viết một bài thơ gọi là "Lệnh Ý Hoàng quý phi vãn thi" (令懿皇贵妃挽诗), đây cũng là văn thơ nổi tiếng mà Càn Long Đế tự viết dành cho bà (các sách tế văn đều do Hàn Lâm viện tra điển soạn thảo), trong đó viết:
“ |
| ” |
Trong Hoàng triều văn điển (皇朝文典), lại có bài tế văn dành cho Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu khi phụng táng kim quan của Lệnh Ý Hoàng quý phi vào Dụ lăng, đó là:
Lại theo Thanh Cao Tông ngự chế thi (清高宗御制诗), có bài "Hiếu Hiền Hoàng hậu lăng lỗi tửu" (孝賢纯皇后陵酹酒), đó là vào đầu năm Gia Khánh, Càn Long Đế đến Dụ lăng (lúc này tên là Hiếu Hiền Hoàng hậu lăng), khi tưởng niệm Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu, có ghi một đoạn nói về Lệnh Ý Hoàng quý phi rằng:
Năm Càn Long thứ 60 (1795), ngày 3 tháng 9 (âm lịch), Càn Long Đế tuyên bố Hoàng thập ngũ tử Vĩnh Diễm là Hoàng thái tử. Lệnh Ý Hoàng quý phi, do là sinh mẫu của Thái tử nên được truy tặng làm Hoàng hậu, thụy hiệu cũng đổi thành "Hiếu Nghi" (孝儀). Thụy hiệu [Nghi] này là bị đổi từ chữ [Ý] để tránh trùng với Hiếu Ý Nhân Hoàng hậu. Theo Mãn văn, [Nghi] là 「Yongsunggo」, nghĩa là "Có lễ độ".
Ngày 13 tháng 10 cùng năm, Thái tử Vĩnh Diễm kế vị, Càn Long Đế trở thành Thái thượng hoàng. Ngày 27 tháng 10, lấy Duệ Thân vương Thuần Dĩnh làm Chính sứ, Trịnh Thân vương Ô Nhĩ Cung A làm Phó sứ, vào địa cung tế trước Hiếu Hiền Hoàng hậu, sau tuyên cáo sách tặng Lệnh Ý Hoàng quý phi làm Hiếu Nghi Hoàng hậu (孝儀皇后).
Khi thần vị của bà được ban ân thăng phụng Phụng Tiên điện, trước đó nên tế cáo Thái Miếu, và cử hành nghi lễ tế cáo Thiên địa, nhưng cuối cùng không cử hành tế cáo. Sự việc này ghi lại trong Thanh Cao Tông thực lục rằng: "Càn Long năm thứ 60. Thái thường tự tấu vào tháng 12 này, thần bài của Hiếu Nghi Hoàng hậu nên theo lệ thăng phụ Phụng Tiên điện, sau đó nên tế cáo Trời đất và Thái miếu. Trước một ngày cần bẩm báo Tông Nhân phủ để chọn Thân vương tế cáo. Nhưng Hoàng thượng hạ chỉ không cần cử hành". Rõ ràng, các đại thần quan viên đều đề nghị nên tế cáo Thái Miếu và Thiên địa trước khi làm lễ thăng phụ Phụng Tiên điện theo lệ thường, vì đó là quyền lợi của một Hoàng hậu được truy phong và thăng phụ thần vị, nhưng Càn Long Đế lại đình chỉ không làm. Lý do của Càn Long Đế được ghi trong Thực lục:"Ngày Ất Mão tháng 10, năm Càn Long thứ 60. Kỷ Hợi: Chỉ dụ Hoàng thái tử, Hoàng tử, Quân cơ đại thần rằng: Quốc triều điển lễ, coi trọng nhất là tế thần. Hiếu Nghi Hoàng hậu, do sinh được Tự Hoàng đế đã được ân điển sách tặng. Trước đã tế cáo Phụng Tiên điện, nếu tế Thái Miếu, Thiên địa nữa thì rất phiền hà. Vậy nên không cần cử hành".
Năm Gia Khánh thứ 4 (1799), ngày 19 tháng 9 (âm lịch), sau khi Càn Long Đế qua đời, Gia Khánh Đế mới đưa bài vị của Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu và sinh mẫu vào Thái Miếu, chính thức thăng phụ Phụng Tiên điện.. Đồng thời ông gia tôn thêm thụy hiệu cho mẹ mình, từ Hiếu Nghi Hoàng hậu thành Hiếu Nghi Cung Thuận Khang Dụ Từ Nhân Dực Thiên Dục Thánh Thuần Hoàng hậu (孝儀恭順康裕慈仁翼天毓聖純皇后). Lúc này, bà được gọi thành "Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu".
Qua các đời Gia Khánh và Đạo Quang liên tục dâng thụy hiệu, thì thụy hiệu đầy đủ của Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu là: Hiếu Nghi Cung Thuận Khang Dụ Từ Nhân Đoan Khác Mẫn Triết Dực Thiên Dục Thánh Thuần Hoàng hậu (孝儀恭順康裕慈仁端恪敏哲翼天毓聖純皇后).
Theo truyền thống nhà Thanh, gia tộc của Ngụy thị được nâng kỳ thành Mãn Châu Tương Hoàng kỳ. Sau sửa gọi [Ngụy Giai thị].
Vào năm Càn Long thứ 16, khi đã là Lệnh phi, Ngụy Giai thị mới được sửa thiện đãi, nâng toàn gia làm Tương Hoàng kỳ Bao y Tá lĩnh. Đến năm Càn Long thứ 40, ngày 25 tháng 1 (âm lịch), trước khi Ngụy Giai thị qua đời 4 ngày, Càn Long Đế mới quyết định đem nhà Ngụy Giai thị vào Mãn Châu Tương Hoàng kỳ. Có thể thấy rõ, vào thời điểm trước cả khi Ngụy Giai thị qua đời, cả nhà bà đã chính thức trở thành Mãn tộc.
Càn Long năm thứ 60, từ khi Ngụy Giai thị trở thành Hiếu Nghi Hoàng hậu, Càn Long Đế lấy lý do Ngụy Giai thị chỉ là "Hầu cận Hiếu Hiền Hoàng hậu", nên gia tộc họ Ngụy cho tập thế tước truyền đời chỉ là "Nhất đẳng Hầu" (一等侯) trong khi đó các ngoại thích khác theo truyền thống đều có tập tước là Nhất đẳng Công. Cha của Ngụy thị là Ngụy Thanh Thái, vốn không có phong thụy, sau do các quan viên Lễ bộ dâng tấu thỉnh thì Càn Long Đế mới cho truy tặng làm "Tam đẳng Thừa Ân công" (三等承恩公), còn Dương Giai thị tặng làm "Nhất phẩm Phu nhân" (一品夫人). Em trai Ngụy Giai thị là Đức Hinh, cùng con cháu lúc này mới chính thức được cất nhắc, nhưng cũng chỉ là thế chức Tá lĩnh truyền đời.
Gia tộc Ngụy Giai thị có đãi ngộ không mấy hiển hách, năm Càn Long thứ 16 thì nâng lên thành Bao y Tá lĩnh. Trong khi đó, Nghi tần Hoàng thị cũng xuất thân Bao y Quản lĩnh như Ngụy Giai thị, nhưng vừa phong Tần đã được nâng lên Tá lĩnh, Thuần phi Tô thị xuất thân Giang Nam Hán nữ, vốn là bình dân, thấp kém hơn Ngụy Giai thị rất nhiều nhưng vừa phong Phi đã được nhập Bao y Tá lĩnh. Ngoài ra, Di tần Bách thị, Khánh tần Lục thị cũng mới phong Tần đã được nhập Bao y Tá lĩnh. Với vị trí hoàng phi, gia tộc của Ngụy Giai thị có tiến trình thăng cấp rất chậm, sau khi Ngụy Giai thị truy tặng Hoàng hậu, chỉ có nhánh hậu duệ em trai bà là nhập Tương Hoàng kỳ. Căn cứ sách của Quất Huyền Nhã đề cập đến một chuyện, huyền tôn nữ của Đức Hinh gả cho Nhất đẳng Đôn Huệ bá Thịnh Kinh tướng quân Thừa Trung, thế là gia tộc này có câu chuyện Ngụy Giai thị từng từ chối vua Càn Long phong chức tước cho gia đình, lấy lý do "Bọn trong nhà không được dạy dỗ đàng hoàng, không nên được dùng làm quan", cho nên cả nhà Thanh Thái tuy là hậu tộc, nhưng chỉ có nhánh Đức Hinh là có triển vọng, còn các nhánh khác đều không hưởng hậu đãi nào đáng kể.
Từ năm đầu Càn Long cho đến năm thứ 10, hành trạng của Ngụy Giai thị không được chi tiết cụ thể. Như đã đề cập, việc [Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu tiến cử Ngụy Giai thị] được chính Càn Long Đế thuật lại trong Ngự chế thơ, chứng tỏ vai trò rất rõ ràng của Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu trong việc Ngụy Giai thị được phong làm phi tần. Có nhiều suy luận chỉ ra rằng, Ngụy Giai thị hẳn phục vụ Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu nhiều năm. Xét về mối quan hệ của Ngụy Giai thị và Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu, Ngụy Giai thị là được "tiến cử", ắt hẳn phải là người mà Hoàng hậu nắm rõ, dĩ nhiên tương quan mà nói thì có lẽ Ngụy Giai thị có quan hệ ổn trọng với Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu. Thực tế cũng chứng minh Ngụy Giai thị là hậu phi sinh dục nhiều nhất thời Càn Long, tuy nhiên điều này chỉ bắt đầu sau khi Kế hoàng hậu Na Lạp thị mất đi Hoàng thập tam tử Vĩnh Cảnh.
Việc Ngụy Giai thị dựa vào việc sinh hạ rất nhiều con cho Càn Long Đế, cùng với việc con trai bà Vĩnh Diễm trở thành Gia Khánh Đế, khiến nhiều nhận định cho rằng bà rất được Càn Long Đế sủng ái bậc nhất. Tuy nhiên đánh giá này có vội vàng, nếu chỉ là sinh dục nhiều mà được cho là "sủng ái", thì Thứ phi Ba thị của Thuận Trị Đế hay Vinh phi Mã Giai thị của Khang Hi Đế cũng đều sinh dục nhiều nhất, nhưng không hề được biết đến như một hậu phi được sủng ái. Việc sinh dục nhiều chỉ có thể chứng minh thể trạng bản thân bà và đãi ngộ của Càn Long dành cho bà không tệ. Đánh giá trực quan về Ngụy Giai thị thông thường rất bình dị, không có nhiều ý kiến tâng bốc đặc biệt. Một số ví dụ như:
“ | 孝儀純皇后,魏佳氏,內管領清泰女。事高宗為貴人。封令嬪,累進令貴妃。乾隆二十五年十月丁丑,仁宗生。三十年,進令皇貴妃。四十年正月丁丑,薨,年四十九。諡曰令懿皇貴妃,葬勝水峪。六十年,仁宗立為皇太子,命冊贈孝儀皇后。嘉慶、道光累加諡,曰孝儀恭順康裕慈仁端恪敏哲翼天毓聖純皇后。后家魏氏,本漢軍,擡入滿洲旗,改魏佳氏。子四:永璐,殤;仁宗;永璘;其一殤,未命名。女二,下嫁拉旺多爾濟、札蘭泰。 . Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu Ngụy Giai thị, con gái Nội quản lĩnh Thanh Thái. Vào hầu Thanh Cao Tông thì làm Quý nhân. Sau phong Lệnh tần, dần tới Lệnh phi rồi Lệnh Quý phi. Năm Càn Long thứ 25, tháng 10, ngày Đinh Sửu, hạ sinh Thanh Nhân Tông. Năm thứ 30, phong Lệnh Hoàng quý phi. Năm thứ 40, tháng giêng, ngày Đinh Sửu, hoăng (mất), khi đó 49 tuổi. Thụy rằng Lệnh Ý Hoàng quý phi, táng Thắng Dủy Dục (tức Dụ lăng). Năm thứ 60, Thanh Nhân Tông được lập làm Hoàng thái tử, mệnh sách truy tặng Hiếu Nghi Hoàng hậu. Qua các đời Gia Khánh, Đạo Quang thêm thụy là Hiếu Nghi Cung Thuận Khang Dụ Từ Nhân Đoan Khác Mẫn Triết Dực Thiên Dục Thánh Thuần hoàng hậu. Tổ tiên của Hoàng hậu vốn là Ngụy thị, gốc Hán quân kỳ, sau nhập đài kỳ Mãn Châu, sửa gọi Ngụy Giai thị. Có 4 trai: Vĩnh Lộ, mất sớm; Thanh Nhân Tông; Vĩnh Lân; một chết sớm, chưa đặt tên. Có hai con gái: một gả Lạp Vượng Đa Nhĩ Tể, một gả Trát Lan Thái. | ” |
— Ghi chép Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu trong Thanh sử cảo |
“ | 在乌拉那拉氏的不幸事件之后,乾隆再也没有立后。名义上,乾隆曾于1795年册立了第三任皇后,但这只不过是为给予新皇已故生母一个名分。 . Sau sự kiện của Ô Lạp Na Lạp thị, Càn Long Đế không lập Hậu nữa. Trên danh nghĩa, Càn Long Đế từng sách lập Hoàng hậu thứ 3 vào năm 1795, nhưng chẳng qua là cho sinh mẫu quá cố của Tân đế một danh phận. | ” |
— Âu Lập Đức 欧立德, tên thật Mark C.Elliot - tác phẩm "Càn Long đế" (乾隆帝) |
“ | 永琰是庶出,母亲魏佳氏的身份很低,当年进宫的时候仅仅是个"贵人"。 "贵人"是清朝皇帝妻子中很低的一个等级,低到什么程度?这个等级都不"定编",只要皇帝不怕麻烦,娶多少个"贵人"都不受礼法的限制。而且,乾隆帝对魏佳氏似乎也没有什么特别的偏爱。可能是考虑到她一共生了四个儿子,两个闺女,算是给皇家立功了,所以,后来升为贵妃。乾隆六十年,永琰被册立为皇太子,母亲被追封为皇后,这时她已经死了整整二十年了,死的时候,永琰才十五岁。 . Vĩnh Diễm tức Thanh Nhân Tông là thứ xuất (con của tì thiếp sinh ra), mẫu thân Ngụy Giai thị thân phận rất thấp, năm đó tiến cung chỉ là Quý nhân. Mà "Quý nhân" là một cấp bậc rất thấp trong hậu cung Thanh triều. Từ cấp bậc này trở xuống đều không "định số", tức là Hoàng đế không sợ phiền toái, có thể tùy ý muốn bao nhiêu có bấy nhiêu mà không phạm vào quy định tổ tông. Hơn nữa, Càn Long Đế đối với Ngụy Giai thị cũng không có gì gọi là thiên vị. Có thể vì sinh ra liên tiếp hai con trai, hai con gái, lập công duy trì nòi giống hoàng gia nên cuối cùng được cấp cho danh vị Quý phi. Năm Càn Long thứ 60, Vĩnh Diễm được lập làm Hoàng thái tử, sinh mẫu Ngụy Giai thị truy phong làm Hoàng hậu, lúc này bà đã chết hơn 20 năm, khi đó Vĩnh Diễm mới 15 tuổi. | ” |
— Du Đại Hoa 喻大华 - tác phẩm "Gia Khánh hoàng đế" (嘉庆皇帝) |
“ | 第四位便是孝仪纯皇后魏佳氏,仁宗生母,乾隆四十年(1775年)病故,死时年四十有九。生时地位为皇贵妃,仁宗继位后方追谥皇太后,一生与弘历的关系未见笃爱。 . Vị thứ tư đó là Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu Ngụy Giai thị, sinh mẫu của Gia Khánh Đế, năm Càn Long thứ 40 (1775) ốm chết, khi chết tầm 49 tuổi. Sinh thời đạt đến Hoàng quý phi, Thanh Nhân Tông lên ngôi truy phong Hoàng hậu. Cả một đời, cũng không thấy Càn Long Đế đối với bà có gì gọi là yêu quý. | ” |
— Luận văn "Càn Long viết hai bài thơ tình ở Nhiệt Hà" (乾隆写于热河的两首爱情诗), của Viện bảo tàng Cố Cung |
Khoảng 16 năm sau khi Thanh triều diệt vong (tháng 7 năm 1928), quân phiệt Tôn Điện Anh tổ chức khai quật mộ Càn Long Đế và Từ Hi Thái hậu để vơ vét châu báu. Biết được việc này, cựu hoàng là Phổ Nghi lệnh cho bọn Tái Trạch, Kỳ Linh, Bảo Hy đến quần thể Thanh Đông lăng xem xét. Trong quá trình đó, người ta phát hiện ở góc phía tây của địa cung Dụ lăng có di thể của một phụ nữ còn đầy đủ da thịt, không bị thối rữa.
Căn cứ theo sử sách thì trong địa cung ngoài Càn Long Đế thì có 2 vị Hoàng hậu là Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu và Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu cùng 3 vị Hoàng quý phi là Triết Mẫn Hoàng quý phi, Tuệ Hiền Hoàng quý phi và Thục Gia Hoàng quý phi là được hợp táng. Dựa vào nhân dạng và độ tuổi của xác chết, người ta suy đoán đó là ngọc thể của Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu. Nhưng cũng không loại trừ khả năng đó là của bọn trộm mộ đem vào. Sau này, khi chính phủ Trung Quốc tiến hành tu sửa Dụ Lăng, xác nữ trên đã hóa thành xương trắng, không thể xác minh được nữa.
Cùng với Hiếu Triết Nghị Hoàng hậu của Thanh Mục Tông Đồng Trị Hoàng đế và Từ Hi Thái hậu Diệp Hách Na Lạp thị, Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu là 1 trong ba vị hậu phi được an táng trong Thanh Đông lăng có di hài không bị mục nát sau giấc ngủ thiên thu. Nguyên nhân của hiện tượng này đến nay vẫn là một bí ẩn không có lời giải. Bảo Hy, Tổng quản phủ Nội vụ ghi nhận trong "Đông lăng nhật ký" thuật lại:
Bà đã sinh cho Càn Long Đế tổng cộng 6 người con, 4 Hoàng tử và 2 Hoàng nữ. Đó là:
Năm | Phim điện ảnh và truyền hình | Diễn viên | Nhân vật |
1989 | 《Mãn Thanh thập tam Hoàng triều》 (滿清十三皇朝) | Trần Địch Hoa 陳迪華 | Lệnh phi |
1997 | 《Hoàn Châu cách cách 1》 (还珠格格第一部) | Triệu Lệ Quyên 赵丽娟 | |
1998 | 《Hoàn Châu cách cách 2》 (还珠格格第二部) | ||
2003 | 《Hoàn Châu cách cách 3: thiên thượng nhân gian》 (还珠格格第三部:天上人間) | Trần Lị 陳莉 | |
2006 | 《Thiếu niên Gia Khánh》 (少年嘉庆) | Trang Khánh Ninh 莊庆宁 | Ngụy Giai thị |
2007 | 《Nữ trạng tài danh》 (鐵咀銀牙) | Trần Mẫn Chi 陈敏之 | Hoàng hậu Ngụy thị |
2009 | 《Gia Khánh quân du Đài Loan》 (嘉庆君游台湾) | Hà Âm 何音 | Ngụy Giai Nhậm Nghi (魏佳仟仪) |
2011 | 《Tân Hoàn Châu cách cách》 (新还珠格格) | Lưu Hiểu Diệp 刘晓晔 | Lệnh phi |
2018 | 《Như Ý truyện》 (如懿傳) | Lý Thuần 李純 | Vệ Yến Uyển (卫嬿婉) |
2018 | 《Diên Hi công lược》 (延禧攻略) | Ngô Cẩn Ngôn 吴谨言 | Ngụy Anh Lạc (魏璎珞) |
2019 | 《Diên Hi công lược: Lá ngọc cành vàng》 (金枝玉叶) |
This article uses material from the Wikipedia Tiếng Việt article Lệnh Ý Hoàng quý phi, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Nội dung được phát hành theo CC BY-SA 4.0, ngoại trừ khi có ghi chú khác. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Tiếng Việt (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.