Nhân Thọ Hoàng Thái Hậu: Ung Chính Đế sinh mẫu, Hoàng thái hậu Đại Thanh

Hiếu Cung Nhân Hoàng hậu 孝恭仁皇后
Ung Chính Đế sinh mẫu
Hoàng thái hậu Đại Thanh
Tại vị	13 tháng 11 năm 1722 - 23 tháng 5 năm 1723
Tiền nhiệm	Nhân Hiến Hoàng thái hậu Từ Hoà Hoàng thái hậu
Kế nhiệm	Sùng Khánh Hoàng thái hậu
Thông tin chung
Sinh	(1660-04-28)28 tháng 4, 1660
Mất	25 tháng 6, 1723(1723-06-25) (63 tuổi) Vĩnh Hòa cung, Tử Cấm Thành
An táng	1 tháng 9 năm 1723 Thanh Cảnh lăng
Phối ngẫu	Thanh Thánh Tổ Khang Hi Hoàng đế
Hậu duệ Nhân Thọ Hoàng Thái Hậu	Hậu duệ Nhân Thọ Hoàng Thái Hậu Thanh Thế Tông Ung Chính Hoàng đế Hoàng lục tử Dận Tộ Hoàng thất nữ Cố Luân Ôn Hiến Công chúa Hoàng thập nhị nữ Tuân Cần Quận vương Dận Đề
Tên đầy đủ Ô Nhã·Mã Lục (乌雅·玛琭) Tôn hiệu Nhân Thọ Hoàng thái hậu (仁壽皇太后) Thụy hiệu Hiếu Cung Tuyên Huệ Ôn Túc Định Dụ Từ Thuần Khâm Mục Tán Thiên Thừa Thánh Nhân Hoàng hậu (孝恭宣惠溫肅定裕慈純欽穆贊天承聖仁皇后)
Thân phụ	Uy Vũ

Bà chưa bao giờ được lập làm Hoàng hậu khi còn sống, chỉ được truy phong ngôi Hoàng hậu khi đã qua đời.

 

Hiếu Cung Nhân Hoàng hậu sinh ngày 19 tháng 3 (âm lịch), tên gọi Mã Lục (玛琭), xuất thân từ dòng họ Ô Nhã thị (乌雅氏), lại có thuyết gọi Ngô Nhã thị (吴雅氏), thuộc Mãn Châu Chính Hoàng kỳ. Tuy nhiên, gia tộc bà nguyên thuộc Bao y Chính Hoàng kỳ, sau này mới được nhập Mãn Châu Chính Hoàng kỳ, thoát khỏi thân phận Bao y.

Tằng tổ phụ Ngạch Bách Căn (额柏根), thế cư Cáp Đạt, lại có chỗ nói thế cư Diệp Hách, buổi đầu quốc sơ thì quy thuận. Tổ phụ Ngạch Tham (额参), là con trưởng của Ngạch Bách Căn, buổi đầu phò tá Thanh Thái Tông Hoàng Thái Cực, làm chức Thiện Phòng Tổng lĩnh (膳房总管), này vốn là Nội vụ phủ Bao y. Về sau ông lập được công danh, chinh chiến Triều Tiên, lại đến Sơn Đông, Tế Nam, công lao hiển hách nên dần thăng Nhất đẳng Đô úy, kiêm nhậm Tá lĩnh, thụ Nam tước. Phụ thân của bà là Uy Vũ (威武), lại có tên khác Ngụy Vũ (魏武), là trưởng tử của Ngạch Tham, đương thời nhậm chức vụ [Hộ quân Tham lĩnh; 護軍參領], hàm Chính tam phẩm. Em trai bà tên là Bác Khải (博启), được giữ chức Tán trật đại thần, hàm Tòng nhị phẩm.

Trong nhà bà còn có người chú Nhạc Sắc (岳色), nguyên nhậm Tư Hộ quan, sau đặc ban chức Kỵ đô úy. Ngoài ra, còn có Đạc Bật (铎弼), là đường huynh đệ của Uy Vũ, đương thời nhậm Phó đô Ngự sử trong Đô Sát viện, Nội vụ phủ Tổng quản kiêm Tá lĩnh. Em gái gả cho A Linh A, con trai của Át Tất Long và là em của Hiếu Chiêu Nhân Hoàng hậu và Ôn Hi Quý phi. Cháu trai (con của em gái), ngay từ dưới thời Khang Hi đã làm đến hàm Chính nhất phẩm Lãnh Thị vệ Nội đại thần, Hình bộ Thượng thư, tước Nhị đẳng công. Về sau, khi bà hiển quý, trở thành Hoàng thái hậu, cả gia đình cũng vinh hiển, cả ông cụ, ông nội và cha bà được Ung Chính Đế phong tước phong Nhất đẳng công (一等公).

Ung Chính Đế vì khuếch trương dòng dõi của Thái hậu, cũng là để tự nâng bản thân, còn tự xưng dòng họ của bà là Bổn triều cựu tộc, sang thế danh gia (Nguyên văn: 本朝旧族, 创世名家), lại ra chỉ dụ tán thưởng:

Có tổ phụ vốn là Bao y, cho nên Ô Nhã thị tính ra phải vào Nội vụ phủ làm việc khi còn nhỏ dựa theo Nội vụ phủ tuyển tú. Căn cứ theo hồ sơ Quất Huyền Nhã (橘玄雅) khảo được từ Lục đầu bài đương (绿头牌档), vào năm Khang Hi thứ 14 (1675), Khang Hi Đế lệnh cho Nội vụ phủ tuyển chọn Bao y Tú nữ, Ô Nhã thị lấy thân phận Cung nữ tử mà nhập cung. Năm đó, bà 16 tuổi, cùng xét tuyển với bà có Lương phi Giác Thiền thị, được ghi lại tên là "Song Tỷ" và Định phi Vạn Lưu Ha thị, được ghi lại tên là "Nữu Nữu".

Án theo tập hồ sơ này, Ô Nhã Mã Lục là được "đề cử", nhưng không phải là vì xuất chúng gì cả, mà là được đề cử khi tiến hành Nội vụ phủ tuyển tú lần thứ hai. Đại khái bà đã bị loại, lần này lại lần nữa tham tuyển. Lần đầu tiên diễn ra khi nào, vẫn chưa biết được. Hồ sơ cung đình thời Thanh dưới triều đại Khang Hi rất khan hiếm, nên cũng không thực sự rõ bối cảnh từ khi Mã Lục nhập cung đến khi chính thức trở thành tần phi. Sớm biết được, Mã Lục nhập cung đã lãnh làm Cung nữ tử, là Cung nữ riêng của các phi tần.

Năm Khang Hi thứ 17 (1678), ngày 30 tháng 10 (âm lịch), Cung nhân Ô Nhã Mã Lục sinh Hoàng tứ tử Dận Chân (胤禛). Lúc này Ô Nhã thị chưa có thân phận, nên sau khi đầy tháng thì Khang Hi Đế đem Hoàng tử Dận Chân đưa cho Hiếu Ý Nhân Hoàng hậu Đông thị nuôi dưỡng. Một năm sau (1679), ngày 13 tháng 10 (âm lịch), Khang Hi Đế sách phong cung nhân Ô Nhã thị làm Đức tần (德嬪). Do mới được sách phong, Đức tần Ô Nhã thị có thứ tự sau cùng trong số các tần phi có tước vị khi ấy.

Năm Khang Hi thứ 19 (1680), ngày 5 tháng 2 (âm lịch), bà sinh ra 1 người con trai nữa, tên Dận Tộ, là Hoàng tử thứ sáu của Khang Hi Đế. Sang năm sau (1681), ngày 20 tháng 12 (âm lịch), Đức tần Ô Nhã thị cùng Huệ tần Na Lạp thị, Vinh tần Mã Giai thị cùng Nghi tần Quách Lạc La thị đồng thời được tấn phong Phi vị, do đó Ô Nhã thị được thăng lên Đức phi (德妃). Lúc này bà ở tại Vĩnh Hòa cung. Năm ấy Ô Nhã thị vừa 22 tuổi.

Sách văn rằng:

Năm Khang Hi thứ 21 (1682), ngày 1 tháng 6 (âm lịch), Ô Nhã thị hạ sinh Hoàng thất nữ, nhưng Hoàng nữ chết non vào tháng 8 cùng năm, chỉ vừa được 2 tháng tuổi. Năm thứ 22 (1683), ngày 22 tháng 9, sinh hạ Hoàng cửu nữ, tức Cố Luân Ôn Hiến Công chúa, được giao cho Nhân Hiến Hoàng thái hậu đích thân nuôi dạy.

Năm Khang Hi thứ 25 (1686), ngày 24 tháng 4 (âm lịch), Ô Nhã thị hạ sinh Hoàng thập nhị nữ. Năm thứ 27 (1688), ngày 9 tháng 1 (âm lịch), Ô Nhã thị hạ sinh người con cuối cùng, Tuân Quận vương Dận Trinh, Hoàng tử thứ 14 của Khang Hi Đế.

Lúc này, Hoàng thập nhị nữ cùng Dận Trinh là những người con mà Ô Nhã thị trực tiếp gần gũi và nuôi lớn. Trong đó đáng chú ý nhất là Dận Trinh, người vừa là con út, vừa là con trai còn lại nhỏ nhất của Ô Nhã thị, do Hoàng lục tử Dận Tộ đã mất vào năm Khang Hi thứ 24 (1685), trong khi Dận Chân đã được Hiếu Ý Nhân Hoàng hậu nuôi dưỡng từ nhỏ. Hoàng thập nhị nữ sống đến năm 12 tuổi, thì đột ngột qua đời vào năm Khang Hi thứ 36 (1697), từ đó chỉ còn Hoàng tử Dận Trinh bên cạnh bà.

Năm Khang Hi thứ 61 (1722), ngày 13 tháng 11 (tức ngày 20 tháng 12 dương lịch), Khang Hi Hoàng đế băng hà. Ngày 20 tháng 11 (tức ngày 27 tháng 12 dương lịch), theo di chiếu, Hoàng tứ tử Ung Thân vương Dận Chân kế vị, tức Ung Chính Đế.

Với thân phận là sinh mẫu của Tân đế, Đức phi Ô Nhã thị được tấn tôn làm Hoàng thái hậu. Thời điểm tấn tôn, Ô Nhã thị đã hơn 60 tuổi, Ung Chính Đế đối với mẫu thân cực kì hiếu thuận, chuẩn bị lễ long trọng mời bà từ Vĩnh Hòa cung đến cung thất dành riêng cho Thái hậu là Ninh Thọ cung. Gặp khi Nghi phi có hành vi vô lễ, Ung Chính Đế cũng vì danh dự của mẹ mình mà ra chỉ trách phạt vị sủng phi này của Khang Hi Đế.

Năm Ung Chính nguyên niên (1723), tháng giêng, Ung Chính Đế soạn chỉ dụ, tấn dâng tôn hiệu cho Hoàng thái hậu là Nhân Thọ Hoàng thái hậu (仁壽皇太后).

Sang đầu tháng 2 cùng năm, Ung Chính Đế ra chỉ dụ truy phong tằng tổ phụ của Thái hậu - Ngạch Bố Căn, tổ phụ của Thái hậu - Ngạch Tham cùng phụ thân của Thái hậu - Uy Vũ làm [Nhất đẳng công; 一等公], các phu nhân đều là [Công Nhất phẩm Phu nhân; 公一品夫人], em trai của Hoàng thái hậu là Bạch Khải thừa tập Nhất đẳng công, kế thừa truyền đời. Sang ngày 22 tháng 5 (âm lịch) cùng năm, Nhân Thọ Hoàng thái hậu lâm trọng bệnh, Ung Chính Đế ngày đêm hầu chén thuốc không nghỉ. Tuy nhiên, vào ngày 23 tháng 5 (tức ngày 25 tháng 6 dương lịch), đêm khuya giờ Sửu, Hoàng thái hậu qua đời tại Vĩnh Hòa cung, thọ 64 tuổi. Nhân Thọ Hoàng thái hậu khi ấy được đặt tại Ninh Thọ cung, Ung Chính Đế thương cảm mặc đồ trắng cư tang. Sau 3 ngày, ngày 26 tháng 5, bà được đem đến Thọ Hoàng điện (壽皇殿).

Sang tháng sau, ngày 20 tháng 6, Tổng lý Vương đại thần Cửu khanh là Hàn Chiêm Khoa (翰詹科) dẫn đầu các quan hội nghị việc phụng thờ Thánh Tổ miếu, thêm chữ [Nhân] là Đế thụy của Khang Hi Đế vào thụy hiệu của Thái hậu, cũng như 3 vị Hoàng hậu trước đó. Các đại thần cùng nghị phối thờ Tứ hậu (Hiếu Thành Nhân Hoàng hậu, Hiếu Chiêu Nhân Hoàng hậu, Hiếu Ý Nhân Hoàng hậu cùng Nhân Thọ Hoàng thái hậu) vào Thánh Tổ miếu, đó là dựa vào lệ có từ thời Tống Thái Tông cùng Tống Chân Tông. Ung Chính Đế ra chỉ dụ, trong đó có đoạn:

Ngày 12 tháng 8 (âm lịch) cùng năm, Ung Chính Đế làm đại lễ tiến dâng thụy hiệu cho Đại Hành Hoàng thái hậu, là Hiếu Cung Tuyên Huệ Ôn Túc Định Dụ Tán Thiên Thừa Thánh Nhân Hoàng hậu (孝恭宣惠溫肅定裕贊天承聖仁皇后). Chiếu cáo thiên hạ.

Sách thụy văn rằng:

“	母仪正位。仁风诞播于八方。壸德流辉。宝训永垂于万世。进徽称于清庙。玉册爰新。议典礼于容台。彤编式焕。钦惟皇妣大行皇太后华渚炳灵。庆都凝瑞。秉含弘之淑性。应地安贞。树雝肃之芳型。俪天作则。赞襄内治。逮埶目御以加恩。辅佐先皇。自宫庭而起化。宽仁夙著。胥食德而饮和。朴素攸崇。务去奢而从俭。荷生成于圣母。诞育藐躬。极尊养于慈闱。未酬厚载。上推崇之号。允谐万国欢心。执谦让之衷。坚却百僚敦请。音容倐隔。恋慕实深。兹当升祔之辰。莫罄显扬之悃。嘉言懿行。永怀至德于坤元。琬刻瑶棱。肃荐明禋于閟寝。谨侲册宝。恭上尊谥曰。孝恭宣惠温肃定裕赞天承圣仁皇后。伏冀默扶景祚。宏衍庆源。启后人绍衣之图。克承克继。导寰宇庞鸿之祉。俾炽俾昌。谨言。宝文曰。孝恭宣惠温肃定裕赞天承圣仁皇后之宝 . . . Mẫu nghi chính vị, nhân phong đản bá vu bát phương. Khổn đức lưu huy, bảo huấn vĩnh thùy vu vạn thế. Tiến huy xưng vu thanh miếu. Ngọc sách viên tân. Nghị điển lễ vu dung đài. Đồng biên thức hoán. Khâm duy Hoàng tỉ Đại Hành hoàng thái hậu, hoa chử bỉnh linh. Khánh đô ngưng thụy, bỉnh hàm hoằng chi thục tính. Ứng địa an trinh. Thụ ung túc chi phương hình. Lệ thiên tác tắc. Tán tương nội trị. Đãi nghệ mục ngự dĩ gia ân. Phụ tá Tiên hoàng. Tự cung đình nhi khởi hóa. Khoan nhân túc trứ. Tư thực đức nhi ẩm hòa. Phác tố du sùng. Vụ khứ xa nhi tòng kiệm. Hà sinh thành vu Thánh mẫu. Đản dục miểu cung. Cực tôn dưỡng vu từ vi. Vị thù hậu tái. Thượng thôi sùng chi hào. Duẫn hài vạn quốc hoan tâm. Chấp khiêm nhượng chi trung. Kiên khước bách liêu đôn thỉnh. Âm dung 倐 cách. Luyến mộ thật thâm. Tư đương thăng phụ chi thần. Mạc khánh hiển dương chi khổn. Gia ngôn ý hành. Vĩnh hoài chí đức vu khôn nguyên. Uyển khắc dao lăng. Túc tiến minh nhân vu bí tẩm. Cẩn dâng sách bảo, cung thượng tôn thụy, viết: Hiếu Cung Tuyên Huệ Ôn Túc Định Dụ Tán Thiên Thừa Thánh Nhân Hoàng hậu Phục ký mặc phù cảnh tộ. Hoành diễn khánh nguyên. Khải hậu nhân thiệu y chi đồ. Khắc thừa khắc kế. Đạo hoàn vũ bàng hồng chi chỉ. Tỉ sí tỉ xương. Cẩn ngôn! Sách bảo viết, Hiếu Cung Tuyên Huệ Ôn Túc Định Dụ Tán Thiên Thừa Thánh Nhân hoàng hậu chi bảo.	”
— Hiếu Cung Nhân Hoàng hậu sách thụy văn

Ngày 1 tháng 9 cùng năm, hợp táng cùng Khang Hi Đế và 3 vị Tiên hậu ở Cảnh lăng (景陵), thuộc Thanh Đông lăng ở Tuân Hóa. Cùng ngày, thăng phụ Thái Miếu. Qua các đời con cháu Càn Long, Gia Khánh, thụy hiệu đầy đủ của bà là: Hiếu Cung Tuyên Huệ Ôn Túc Định Dụ Từ Thuần Khâm Mục Tán Thiên Thừa Thánh Nhân Hoàng hậu (孝恭宣惠溫肅定裕慈純欽穆贊天承聖仁皇后).

1. Hoàng tứ tử Dận Chân [胤禛], tức Thanh Thế Tông Ung Chính Hoàng đế.
2. Hoàng lục tử Dận Tộ [胤祚; 1680 – 1685], con trai thứ sáu của Khang Hi Đế. Sinh ngày 5 tháng 2 năm Khang Hi thứ 19, mất ngày 14 tháng 5 năm Khang Hi thứ 24. Được 6 tuổi.
3. Hoàng thất nữ [皇七女; 1682], con gái thứ 7 của Khang Hi Đế. Sinh ngày 1 tháng 6 năm Khang Hi thứ 21, chết vào tháng 8 cùng năm.
4. Cố Luân Ôn Hiến Công chúa [固倫溫憲公主; 22 tháng 9, năm 1683 – tháng 7, năm 1702], Hoàng cửu nữ, sơ phong [Hòa Thạc Công chúa], từ nhỏ do Hoàng đích tổ mẫu là Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu nuôi dưỡng. Năm Khang Hi thứ 39 (1700), hạ giá Thuấn An Nhan (舜安颜) - là cháu nội của Đông Quốc Duy và là cháu gọi Hiếu Ý Nhân Hoàng hậu bằng cô. Ung Chính Đế truy tặng làm [Cố Luân Công chúa].
5. Hoàng thập nhị nữ [皇十二女; 1686 - 1697], con gái thứ 12 của Khang Hi Đế. Sinh ngày 24 tháng 4 năm Khang Hi thứ 25, mất vào tháng 2 năm Khang Hi thứ 36, được 12 tuổi.
6. Hoàng thập tứ tử Dận Trinh [胤礽; 1688 - 1755], thụy hiệu Tuân Cần Quận vương (恂勤郡王).

• Thanh sử cảo
• Khang Hy
• Ung Chính
• Thứ bậc hậu phi nhà Thanh

• Hummel, Arthur William, ed. Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644-1912). 2 vols. Washington: United States Government Printing Office, 1943.
• Daily Life in the Forbidden City, Wan Yi, Wang Shuqing, Lu Yanzhen ISBN 0-670-81164-5
• Draft history of the Qing dynasty《清史稿》卷二百十四．列傳一．后妃傳．聖祖孝恭仁皇后.
• Passionate women: female suicide in late imperial China. Paul S. Ropp,Paola Zamperini,Harriet Thelma Zurndorfer. ISBN 90-04-12018-1, ISBN 978-90-04-12018-1.