Đạo Diễn Điện Ảnh: Người chỉ đạo quá trình thực hiện tác phẩm nghe nhìn

Khi bắt đầu với một kịch bản, người đạo diễn sẽ định hướng những hiệu quả hình ảnh và nghệ thuật cho bộ phim. Lúc khởi quay, đạo diễn sẽ dàn cảnh, chỉ đạo diễn xuất và các phương tiện kỹ thuật. Tùy theo các điều khoản trong hợp đồng mà người đạo diễn có thể tham gia vào quá trình dựng phim hoặc không (thường là các đạo diễn ở châu Âu, ít hơn ở Mỹ). Đây là khâu cuối cùng sau khi quay xong một bộ phim, thường được gọi là "final-cut" (hiểu nôm na là khâu cắt bỏ các cảnh không ưng ý). Khi dự định cho ra lò một bộ phim, nhà sản xuất phim tìm đến các đạo diễn và người đạo diễn có trách nhiệm đảm bảo là tính ăn khách cho bộ phim. Người đạo diễn phải thực hiện quay đúng tiến độ và không được vượt quá ngân sách đã cho.

Ngày nay các đạo diễn hoạt động trong rất nhiều lĩnh vực:

• Phim viễn tưởng dài (trên 2500 mét) và ngắn (300 - 600 mét) (phim điện ảnh hoặc phim truyền hình).
• Phim tài liệu và phim động vật.
• Phim dựa trên chuyện thực (gần với nghệ thuật tạo hình).
• Phim quảng cáo.
• Phim truyền thông nghe nhìn.
• Chương trình truyền hình trực tiếp (thể thao, gameshow...).

Công việc của một đạo diễn

Công việc của một đạo diễn rất phức tạp và cần có sự linh hoạt. Tùy theo dự án, nó có thể bao gồm những nhiệm vụ khác nhau, nhưng cơ bản có những công việc như sau:

• Chuẩn bị:

1. Định hình khuynh hướng nghệ thuật cho bộ phim.
2. Thống nhất kịch bản trong đoàn phim.
3. Phân cảnh thành các lớp (dựng theo ảnh chụp và gióng khung).
4. Tổ chức và chọn địa điểm quay phù hợp với phân cảnh.

• Quay phim

1. Chỉ đạo diễn xuất (vị trí diễn viên, giọng, thể hiện cảm xúc, cử động)
2. Chịu trách nhiệm chọn vị trí đặt máy quay, khung cảnh, cú máy...
3. Chọn ánh sáng cho khung cảnh (cùng với đạo diễn hình ảnh)
4. Đảm bảo thời gian quay và cân đối ngân sách đã chi.
5. Tất cả những hoạt động khác như chỉ đạo nghệ thuật, kĩ thuật cho bộ phim và nhất là quản lý ê-kíp làm phim.

• Hậu kỳ

1. Giám sát dựng phim
2. Âm nhạc cho phim

Trên thực tế, người đạo diễn giao cho các chuyên gia kỹ thuật trong ê-kíp làm phim sắp xếp các chi tiết trong phim theo hướng đã định. Một đạo diễn chịu trách nhiệm kiến tạo bộ phim, cũng như chỉ đạo ê-kíp làm phim bao gồm: đạo diễn hình ảnh, thiết kế mĩ thuật, quay phim, xử lý âm thanh,... Đạo diễn là người phối hợp những hiệu ứng từ nhiều lĩnh vực khác nhau với sự giúp đỡ của một hoặc nhiều trợ lý.

Phương pháp đạo diễn: Đạo diễn có các quyền hạn nhiều ít tùy theo phim, và một số trong các quyền đó phải dưới sự điều khiển của ê-kíp sản xuất. Nhưng càng ngày đạo diễn càng có nhiều quyền hơn trong việc quyết định kinh phí sản xuất phim. Điều này đặc biệt được thấy rõ trong những năm 1930 đến những năm 1950.

Cũng có những đạo diễn có quyền rất lớn, đó là người chỉ đạo nghệ thuật của một bộ phim. Đây là phương pháp của họ:

• Xây dựng một kết cấu kịch tổng quát, chọn diễn viên phù hợp với vai diễn. Những người này gồm các đạo diễn như Christopher Guest, Spike Lee, Robert Altman…
• Điều hành các mặt khác của dự án: lời thoại, diễn xuất, hình ảnh. Họ nói về quan điểm của tác giả.
• Tự viết kịch bản để có thể gắn kết mình với toàn bộ câu chuyện. Trong số những người này có các đạo diễn: Stanley Kubrick, Paul Thomas Anderson, Woody Allen, Charlie Chaplin, Billy Wilder, Pedro Almodóvar, Kevin Smith, Quentin Tarantino, Andrew Niccol, Oliver Stone, Hayao Miyazaki, M.Night Shyamalan, Robert Rodriguez, Alejandro González Iñárritu,...
• Luôn hợp tác với một nhà biên kịch duy nhất để nắm được phong cách và hiểu được những trăn trở của họ trong các câu chuyện. Có rất nhiều cặp đôi như thế: Wes Anderson và Owen Wilson với biên kịch Noah Baumbach, Martin Scorsese và Nicholas Pileggi với Paul Shrader, hay Robert Zemeckis với Bob Gale,...
• Đạo diễn đồng thời là chủ nhiệm quay phim và dựng phim như Sreven Soderbergh, Don Coscarelli, Robert Rodriguez,...
• Đạo diễn vừa là diễn viên (thường là những vai nhỏ) như Martin Scorsese, Mel Gibson, Woody Allen, Alfred Hitchcock,...

Đạo diễn cũng có thể hợp tác chặt chẽ với nhà sản xuất, thường là trong những vấn đề không liên quan đến nghệ thuật như kinh phí tổ chức hay quảng cáo… Nhiều đạo diễn cũng tự mình đầu tư cho các dự án phim để có thể chủ động với những trách nhiệm lớn hơn. Orson Welles là một ví dụ, ông nổi tiếng với tư cách là một nhà biên kịch, một đạo diễn và là một nhà sản xuất. Những người khác như Alice Guy Blaché – cha đẻ của phim câm đồng thời cũng là nhà sản xuất.

Cơ cấu

Ở Mỹ, phần lớn các đạo diễn đều tham gia vào "Hội đạo diễn Hoa Kỳ", một tổ chức bảo vệ quyền tác giả cho các đạo diễn. Ở Canada cũng có một tổ chức tương tự, gọi là "Hội đạo diễn Canada". Một đạo diễn mới cát-xê vào khoảng 20 000 USD cho một phim, còn một đạo diễn thành danh thì được trả từ 500 000 USD cho tới hàng triệu đô mỗi phim.

Dựng cảnh, nhà làm phim

Trong tiếng Anh, thuật ngữ "đạo diễn" xuất hiện sớm để chỉ những người chỉ đạo các diễn viên, lựa chọn bối cảnh và địa điểm đặt máy quay. Sau đó công việc của người đạo diễn được phân hóa và chuyên biệt, nhường chỗ cho những chuyên gia kỹ thuật. Nhà sản xuất trở thành người có ảnh hưởng lớn nhất đến dự án phim.

Hai nhiệm vụ

Sau năm 1945, một thế hệ mới trưởng thành...

Phim điện ảnh trở nên ít hão huyền hơn và ngày càng đi sâu vào thực tế. Ban đầu, trong suốt thời kỳ điện ảnh cũ cho đến thập niên 1950, đạo diễn áp đặt quan điểm của mình cho khán giả nhưng ngày nay, khi một tác phẩm điện ảnh chuẩn bị ra lò gây rất nhiều quan tâm của dư luận.

Công việc của một đạo diễn truyền hình khác hẳn với công việc của một đạo diễn điện ảnh, họ phải chịu một lúc rất nhiều áp lực như kinh phí hạn hẹp và thời lượng phát sóng ngắn ngủi, đồng thời vẫn phải đảm bảo chất lượng nghệ thuật cho tác phẩm.

Đối với những chương trình truyền hình như gameshow, thể thao, phóng sự,... họ không thể làm chủ hoàn toàn các hành động của nhân vật, vai trò của người đạo diễn truyền hình chủ yếu là dựng hình, biên tập nội dung hình ảnh làm sao cho người xem dễ hiểu và hài lòng nhất.

Công việc đạo diễn truyền hình (hay Đạo diễn các chương trình truyền hình) hiện nay đang dần trở thành một nghề nghiệp được công nhận và thậm chí còn trở nên phổ biến hơn cả đạo diễn điện ảnh (chủ yếu chỉ làm phim truyện nhựa và tài liệu nhựa)

Nghề đạo diễn các chương trình truyền hình bao gồm một chuyên môn khá đa dạng. Có thể là họ đạo diễn một talkshow, gameshow, hoặc phim phóng sự, tài liệu truyền hình, các chương trình tường thuật trực tiếp, các chương trình biểu diễn nghệ thuật hoặc các chương trình truyền hình thực tế khác...

Nghề đạo diễn truyền hình gần như có thể được coi là một nghề nghiệp cụ thể tại Việt Nam từ khoảng những năm đầu thế kỷ 21 khi các chương trình truyền hình bắt đầu nở rộ trên các kênh truyền hình Việt Nam.

Ở Pháp, các trường cao đẳng công lập mở có các khóa đào tạo về nghề đạo diễn. La Fémis - trường cao đẳng truyền thanh truyền hình, L’École Louis-Lumière cũng như vài trường khác đào tạo đạo diễn bậc Bac + 5. Nhưng bạn cũng có thể học ngành này ở các trường đại học, chẳng hạn bạn có thể học bằng IUP de l’information et de la communication về sản phẩm nghe nhìn.

+ Trường cao đẳng quốc gia truyền thanh truyền hình

+ Trường cao đẳng quốc gia Louis-Lumière

+ Đại học Toulouse

+ ĐH Bordeux

+ ĐH Poitiers

+ ĐH Paris

+ Trường Le Fresnoy

Nhiều trường tư cũng đào tạo ngành này nhưng học phí khá cao. Ngoài Đạo Diễn Điện Ảnh ra có các khóa học lấy bằng đạo diễn như bằng IUP, MST, DESS. Trường tư nổi tiếng nhất về nghe nhìn và điện ảnh là Học viện truyền thanh truyền hình quốc tế (l’Institut international de l’image et du son). Các trường khác là ESRA, EICAR, CLCF…

Yêu cầu

Trong suốt dự án, mỗi ngày, đạo diễn phải đối mặt với những trách nhiệm hết sức nặng nề trước các nhà sản xuất. Điều đó buộc người đạo diễn phải trở nên khéo léo, nhẫn nại và phải chịu đựng được sự căng thẳng kéo dài. Đặc biệt, người đạo diễn còn phải biết các phương pháp âm thanh và hình ảnh, dựng cảnh và điều hành. Khả năng phân tích là yêu cầu đầu tiên khi bắt tay vào làm phim để có thể lựa chọn diễn viên phù hợp, cách quay hay phân bố thời gian.

Ở Việt Nam, trước đây, công việc đạo diễn nói chung (bao gồm cả đạo diễn điện ảnh và đạo diễn truyền hình) thường có nguồn đào tạo từ Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Gần đây, có Khoa Phát thanh Truyền hình của Học viện Báo chí và Tuyên truyền hoặc Khoa Báo chí của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội và TPHCM đào tạo Cử nhân Báo chí, cũng có thể tham gia và công việc đạo diễn truyền hình. Tuy nhiên, ở Việt Nam vẫn chưa có một trường đại học nào chuyên đào tạo về nghề Đạo diễn các chương trình truyền hình một cách chuyên nghiệp.

Các doanh nghiệp có nhu cầu sử dụng nguồn nhân lực loại này hiện nay vẫn phải chấp nhận sử dụng nguồn nhân lực từ các nguồn đào tạo khác nhau.

Các đạo diễn như Anthony Minghella, Paul Greengrass, Ken Loach, Sydney Lunet, hay Steven Spielberg đều khởi nghiệp là đạo diễn truyền hình trước khi rẽ sang điện ảnh.