Vhulwadze Ha Coronavirus 2019: Madi ndi a vhu thongwa vhathuni

Tshi tzhili itshi tshi pfukiselwa kha vhanwe vhathu musi ho vha na u kwamana vhukati ha muthu a si na tsho na muthu a re na tsho, ngau kwama fhethu ho kwamiwaho nga tshi tzhili muthu ari u fhedza u ralo a fara maṱo, ningo kana mulomo. Tshi tzhili itshi tshi andadziwa nga mare a ne a wa musi muthu a ne a vha na tsho o hoṱola kana o hatsamula.

Muthu munwe na munwe a ne a vha e tsini nga tshi khala tshine tsha vha fhasi ha mithara mivhili ha muthu a ne a khou hoṱola kana u hatsamula a na itshi tshi tzhili u a kona u tshi wana. Na muthu a ne a fara fhethu afha he ha weliwa nga mare o bvaho kha tshihoṱolo kana tshi hatsamulo itshi u ya kona u wana itshi tshi tzhili. Muthu u ya kona u kavhiwa nga itshi tshi tzhili musi o fara fhethu ho kavhiwaho a fhedza a fara maṱo, ningo kana mulomo a songo thoma a ṱamba.

Vhulwadze uvhu ho tumbulwa lwa u tou thoma Wuhan, dorobo khulwane ya vundu Ḽa Hubei ngei China mafheloni a nwaha wa 2019. Ubva tshe vhulwadze uvhu ha tumbulwa, vhu khou phadalala na dzhango loṱhe. Nga dzi 11 Ṱhafamuhwe 2020, vha World Health Organisation vho mbo di vhu khwathusedza sa pandemic. Pandemic ndi vhulwadze vhune ha phadalala ha swika kha mashango manzhi a lifhasi kana lifhasi nga vhuphara. Mashango oṱhe e a kwamiwa nga itshi tshi tzhili nga maanda o vhona u lovha ha vhathu nga vhunzhi. Vho Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, vhane vha vha Mulanguli Zwothe wa World Health Organisation, vho amba vhari, "Hezwi a zwi tou vha khaedu kha vha mutakalo fhedzi, ndi khaedu na kha mihasho yothe uya ngau fhambana, nahone vhathu vhothe vha khou teya u di dzhenisa kha nndwa iyi ya ulwa na uvhu vhulwadze".

Nga dzi 02 Lambamai 2020, Afrika Tshipembe hovha na vhathu vha 1462 vhe vha lingiwa vha wanala vha na tshi tzhili tsha corona. Ha dovha ha vha na vhathu vhaṱanu vhe vha lovha nga mulandu wa uvhu vhulwazde vhu no vhangiwa nga itshi tshi tzhili tsha corona. Fhedzi ho vha na vhathu vha furaru nthihi (31) vhe vha fhola. Vha Muhasho wa Mutakalo wa shango, (National Department of Health), vho amba zwa uri huna khonadzeo ya uri hetshi tshi tzhili tshi fare vhathu vhane vha anganyelwa phesenthe dza furathi Afrika Tshipembe, naho husi nga khathihi.

U itela u fhungudza u andadzea ha itshi tshi tzhili, shango loṱhe lo swika kha tshiimo tshine tsha pfi Lockdown, zwi tshi amba uri vhathu vhothe vha khou teya udzula mahayani vha si ye mishumoni na zwikoloni lwa maduvha a fumbilinthihi. Nga dzi 30 Ṱhafamuhwe 2020, Muphuresidende wa shango Vho Cyril Ramaphosa vho khwaṱhisedza zwa uri ho humbeliwa vha shumeli vha zwa mutakalo vhane vha swika zwigidi zwa fumi uri vhaye midini vha tshi linga vhathu hu u itela u fhungudza mbalo ya vhathu vhane vha kavhiwa nga itshi tshi tzhili.

Tsumba dwadze dza u vhu vhulwadze ha Covid-19 ndi u hotola, u fhisa ha muvhili, u neta na u fhelelwa nga muya. Dzinwe tsumba dzwadze dzi ngavha u vhavha ha misipha, maduda, dangani, u vhavha ha mukulo, u sa kona u fhambanya minukho, na u vhavha ha thumbu.

Arali muthu o kavhiwa nga u vhu vhulwadze, tsumba dwadze dzi thoma u vhonala nga murahu ha maduvha ma vhili uswika kha maduvha a fumiina, fhedzi fhathu vhanzhi vha a thoma u sumbedza idzi tsumba dzwadze nga murahu ha maduvha maṱanu. Vhathu vhanzhi vha do sumbedza tsumba dwadze ṱhukhu ṱhukhu. Ngeno mbalo ṱhukhu ine ya dovha kha tshi imo tsha shishi i tshi ngavha na u balelwa ha zwipida zwa muvhili zwa ngangomu lune vha toda u gidimiselwa sibadela lufherani lwa shishi.

Muthu uya kona u kavhiwa nga itshi tshi tzhili fhedzi a si vhe na tsumba dwadze na nthihi. Izwi zwi vhidzwa upfi asymptomatic. Fhedzi, naho uyu muthu asina tsumba dwadze, uya kona u fhirisela itshi tshi tzhili kha vhanwe. Zwine zwavha zwinwe zwa zwithu zwino ita uri uvhu vhulwadze vhu phadalale nga luvhilo lu hulwane.

Madokotela a ita ndingo dza tshi tzhili tsha corona ngau u dzhiya lududa ngomu ningoni ya muthu ono humbulelwa uri o farwa nga uvhu vhulwadze. Hezwi zwi vhidzwa upfi ndi nasopharyngeal swab. Vhulwadze vhu a kona u dzubululwa nga a shumisa CT scan.

Arali ndingo dza muthu dza vhuya dzi kho sumbedza o farwa nga tshi tzhili, u do iswa sibadela huna a do fhambanywa na vhathu vha sina tsho. Sa izwi hu sina mushonga wau lafha itshi tshi tzhili, vhathu vhanzhi vha do kunda uvhu vhulwadze arali vha wana tshumelo yone ya mutakalo.

U phadalala ha vhulwadze vho thivhelwa nga u imela kule na vhanwe vhathu na u sa di wana u fhethu hure na vhathu vhanzhi. Hezwi zwi divhwa nga upfi social distancing. Hune zwa konda usa vha tsini na vhathu, hu tutwedzwa u shumisa labi lino vala khofheni kha nimgo na mulomo (kana muthu a hotola na u hatsamulela kha tissue na ngamu ha tshikudavhavha) na u ambara maglafu. Nga ntha ha hezwo, vhathu vha teya u tamba zwanda tshifhanga tshothe nga tshisibe kana vha shumise tshivhulahazwitzhili tsha zwanda tshi re na alikhoholo lwa mithethe ya fumbili. Tshau fhedzisela vhathu vha eletshedzwa u sa di fara khofheni vha songo tamba zwanda .