Skopye

Skopye hududi kamida miloddan avvalgi 4000 yil avval tashkil topgan. Hozirgi zamonaviy shahar markazida joylashgan eski Skopye qal’asi ichidan neolit davriga oid turar-joylarining qoldiqlari topilgan. Dastlab Paeoniya qirolligiga qarashli boʻlgan Scupi miloddan avvalgi II asrda Dardaniyaning poytaxtiga aylandi. Milodiy 1-asr arafasida shahar rimliklar tomonidan bosib olinib, harbiy lagerga aylantirilgan. Miloddan avvalgi 395-yilda Rim imperiyasi sharqiy va gʻarbiy qismlarga boʻlingach, Scupi Konstantinopoldan Vizantiya hukmronligi ostiga oʻtadi. Ilk oʻrta asrlarda shahar Vizantiya va Bolgariya imperiyasi oʻrtasida talash boʻldi.

Skopye maked.: Скопје
poytaxt shahar
Soat strelkasi boʻylab: «Skopye qoʻrgʻoni»dan Skopye markazining koʻrinishi (Kale), Kuršumli An, Eski Bozor, Eski temir yoʻl stantsiyasi, Avliyo Kliment cherkovi, Tosh koʻprik.
Bayroq Gerb
41°59′0″N 21°26′0″E / 41.98333°N 21.43333°E / 41.98333; 21.43333 G O 21°26′0″E / 41.98333°N 21.43333°E / 41.98333; 21.43333 G O
Mamlakat	Shimoliy Makedoniya
Mintaqa	Skopye
Hukumat
• Mer	Danela Arsovka
Avvalgi nomlari	Scupi, Üsküb, Scople
Maydon	5,715 km2 (2,207 mi²)
Markazi balandligi	240 m
Iqlim turi	subtropik
Aholisi  (2018)	509 900
Zichligi	892 kishi/km2
Milliy tarkib	makedonlar (65%), albanlar (27%), serblar (8%) va boshqa.
Konfessiyaviy tarkib	provaslavlar, musulmon-sunniylar, katoliklar
Etnoxoronim	skopyalik
Vaqt mintaqasi	UTC+1, yozda UTC+2
Telefon kodi	+389 02
Pochta indeks(lar)i	1000
Skopye

1282-yildan shahar Serbiya imperiyasining tarkibiga kirgan va 1346-yildan 1371-yilgacha uning poytaxti boʻlgan. 1392-yilda Skopye Usmonli turklari tomonidan bosib olinadi va uni Üsküb (اسکوب) deb nomlashadi. Shahar 500 yildan ortiq vaqt davomida Usmonlilar nazorati ostida boʻlib, Üsküb pashasanjagining (Usmonlilar davlatida viloyatdan kichikroq boʻlgan mamuriy birlik sanjak deb ataladi) poytaxti boʻlib xizmat qilgan va keyinchalik Kosovo viloyatining poytaxti boʻlgan. 1912-yilda Bolqon urushi paytida Serbiya Qirolligi tarkibiga qoʻshib olingan. Birinchi jahon urushi paytida shahar Bolgariya Qirolligi tomonidan bosib olingan va urushdan keyin yangidan tashkil etilgan Yugoslaviya qirolligi tarkibiga kiruvchi Vardarska Banovina provintsiyasi poytaxti boʻlgan. Ikkinchi jahon urushida shahar yana Bolgariya tomonidan bosib olindi va 1945-yilda Yugoslaviya tarkibidagi federativ davlat boʻlmish Makedoniya SR poytaxti boʻldi. 1963-yilda shaharda halokatli zilzila sodir boʻlgan.

Skopye Vardar daryosining yuqori oqimida, Belgrad va Afina oʻrtasidagi shimoliy-janubiy Bolqon yoʻlida joylashgan. Shahar metallni qayta ishlash, kimyo, yogʻoch, toʻqimachilik, charm va poligrafiya sanoatining markazi hisoblanadi. Shahar sanoatining rivojlanishi bilan savdo, logistika, bank sohalari, transport, madaniyat va sport sohalariga ham eʼtibor qaratildi. 2021-yildagi soʻnggi rasmiy aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Skopye shahar hududida 422,540 aholi istiqomat qiladi.

 

Shahar nomi „Scupi“ nomidan kelib chiqqan boʻlib, u yaqin atrofdagi ilk paeoniyalik aholi punktining (keyinchalik Dardaniya poytaxti va keyinchalik Rim koloniyasi) nomi edi. Bu nomning maʼnosi nomaʼlum, , lekin bir gipotezaga koʻra, u grekcha: ἐπίσκοπος (lit. „kuzatuvchi, tomosha qiluvchi“ (uning butun joyni kuzatish mumkin boʻlgan baland joydagi holatidan kelib chiqib)) soʻzidan kelib chiqqan boʻlishi mumkin.

Antik davrdan soʻng Scupi turli odamlar tomonidan ishgʻol qilingan va shuning uchun uning nomi bir necha bor bir necha tillarga tarjima qilingan. U proto-alban fonetik qoidalariga rioya qilgan holda slavyan shaklida qabul qilingan. Shunday qilib, Scupi „Skopye“ va keyinchalik turklar uchun „Üsküb“ (usmonli turkcha:) deb nomlandi. Bu nom gʻarb tillarida „Uskub“ yoki „Uskup“ soʻzlariga moslashtirilgan va bu ikki nom Gʻarb dunyosida 1912-yilgacha qoʻllanilgan. Baʼzi Gʻarb manbalarida „Scopia“ va „Skopia“ni ham keltirgan. Aslida Skopiya aroman tilidagi shahar nomidir. Hozirgi vaqtda mahalliy alban aholisi shaharni „Shkup“ va „Shkupi“ deb atashadi, ikkinchisi aniq shakldir.

1912-yilda Vardar Makedoniyasi Serbiya Qirolligi tomonidan qoʻshib olinganida, shahar rasman „Skople“ga (Serb kirillida: Skopљe) oʻzgardi va bu nom koʻplab tillar tomonidan qabul qilingan. Ikkinchi jahon urushidan keyin, standart makedon tili yangi Makedoniya Sotsialistik Respublikasining rasmiy tiliga aylanganida, mahalliy talaffuzni aks ettirish uchun shahar nomi oxir-oqibat „Skopye“ (maked.: Скопје) deb yozildi.

Topografiyasi

Skopye mamlakat shimolida, Bolqon yarim orolining markazida, Belgrad va Afina oʻrtasida joylashgan. Shahar Skopye vodiysida, Gretsiyadagi Egey dengiziga quyiladigan Vardar daryosi boʻyida qurilgan. Vodiyning kengligi taxminan 20 km (12 mil) boʻlib, shimol va janubda bir nechta togʻ tizmalari bilan oʻralgan. Skopye shahri hududi oʻzining maʼmuriy chegaralari boʻyicha 33 kmdan (21 mil) koʻproqqa choʻzilgan, lekin uning kengligi atigi 10 kmdir (6.2 mil).

 

Skopye dengiz sathidan taxminan 245 m balandlikda joylashgan va umumiy maydoni 571,46 km²ni tashkil qiladi. Urbanlashgan hudud faqat 337 km²ni qamrab oladi, aholi zichligi gektariga 65 kishini tashkil qiladi. Skopyega tutash hududlarda koʻplab qishloqlar va boshqa aholi punktlari, jumladan Drachevo, Gorno Nerezi va Bardovcini joylashgan. 2021-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Skopye shahrining oʻzida aholi 422 540 kishini va uning maʼmuriy chegaralariga tutash hududlarda 526 502 kishini tashkil qiladi.

Skopye shahri hududi shimoli-sharqda Kosovo chegarasigacha yetib boradi. Chucher-Sandevo, Lipkovo, Arachinovo, Ilinden, Studenichani, Sopiste, Zelino va Jegunovce munitsipalitetlari bilan chegaradosh.

 

Gidrografiya

 

 

Skopyedan Vardar daryosi oqib oʻtadi. ushbu daryoning oʻrtacha oqishi 51 m³/s ni tashkil qiladi, fasllarga qarab oʻzgarishi ham mumkin va may oyida 99,6 m³/s va iyulda 18,7 m³/s gacha oʻzgaradi. Suv harorati yanvarda 4,6 °C va iyulda 18,1 °C boʻladi.

 

Shahar chegarasida Vardarga bir qancha daryolar tutashadi. Ularning eng kattasi Treska daryosi boʻlib, uning uzunligi 130 km (81 mil). Bu daryo Vardar daryosiga qoʻshilishidan oldin Skopye shahrining gʻarbiy chekkasidagi Matka kanyonidan oqib oʻtadi. Kosovodan oqib keluvchi Lepenak daryosi shahar hududining shimoli-gʻarbiy qismida Vardar daryosiga quyiladi. Shimoliy tomondan oqib keluvchi Serava daryosi 1960-yillargacha Eski bozordan oqib oʻtib, suvlari juda iflos boʻlgani uchun Gʻarbga burilgan. Dastlab u Makedoniya fanlar va sanʼat akademiyasining qarorgohi yonida Vardar daryosiga quyilardi. Hozirgi vaqtda esa Scupi xarobalari yaqinidagi joyda Vardarga quyiladi. Nihoyat, manbasi Vodno togʻida joylashgan Markova Reka daryosi shaharning sharqiy chekkasida Vardar bilan tutashadi. Bu uchta daryoning uzunligi salkam 70 km (43 mil) tashkil qiladi.

Skopye shahri Treska daryosi boʻyida ikkita sunʼiy koʻlni mavjud. Matka koʻli 1930-yillarda Matka kanyonida toʻgʻon qurilishi natijasi paydo boʻlgan, Treska koʻli esa 1978-yilda dam olish maskani tashkil qilish maqsadida qazilgan Shahar hududining shimoli-sharqiy chekkasida, Smilkovski yaqinida uchta kichik tabiiy koʻlni ham mavjud.

Vardar daryosi tarixan koʻplab toshqinlarga sabab boʻlgan, masalan, 1962-yilda uning toshib chiqishi 1110 m³/s⁻¹ ga etgan. 1994-yilda Treska daryosida Kozjak toʻgʻoni qurilganidan soʻng toshqin xavfi nolga yaqinlashdi.

•  
  Treska daryosi kanyondan oqib chiqib ketish qismi.
•  
  Treska koʻli.
•  
  Shahar shimolidagi Serava daryosi.

Geologiyasi

 

 

Skopye vodiysi gʻarbda Šar togʻlari, janubda Jakupica tizmasi, sharqda Osogovo tizmalariga tegishli togʻlar va shimolda Skopska Crna Gora tog'lari bilan oʻralgan. Jakupica togʻlarining bir qismi boʻlgan Vodno togʻi, shaharning chekka qismida joylashgan va uning eng baland nuqtasining balandligi 1066 m ni tashkil qiladi.

Skopye shahri Vodno togʻi etagida qurilgan boʻlishiga qaramay shahar hududi asosan tekisliklardan iborat. U oʻrmon va parklar bilan qoplangan bir nechta kichik tepaliklar: Gazi Baba tepaligi (325 m), Zajčev Rid (Zaychev Rid) (327 m), Vodno togʻining etaklari (eng kichigi 350 dan 400 m balandlikda) va Skopye qal’asi qurilgan tepaliklardan iborat.

Skopye vodiysi Afrika va Yevroosiyo tektonik plitalari orasidagi seysmik yoriq yaqinida joylashgan va bu yerda muntazam seysmik faollikni kuzatiladi. Yer qaʼrining gʻovakli tuzilishi bu faollikni kuchaytiradi. 518-, 1555- va 1963-yillarda Skopyeda yirik zilzilalar sodir boʻlgan.

Skopye vodiysi Vardar geotektonik hududiga mansub boʻlib, uning yer osti qatlami neogen va toʻrtlamchi davrga oid qatlamlardan tashkil topgan. Substrat (ostki qatlam) pliotsen qatlamlaridan tashkil topgan boʻlib, uning tarkibida qumtosh, mergel va turli konglomeratlar uchraydi. U toʻrtlamchi davr qumlarining birinchi qatlami bilan qoplangan, chuqurligi 70 m dan 90 m gacha. Qatlamning tepasida Vardar daryosi olib yuradigan loy, qum va shagʻalning ancha kichik qatlami joylashgan. Chuqurligi 1,5 dan 5,2 m gacha.

Baʼzi hududlarda yer osti qatlamlari karstdir. Bu oʻnta gʻor bilan oʻralgan Matka kanyoni kabi kanyonlarning shakllanishiga olib kelgan. Ushbu gʻorlarning chuqurligi 20 m dan 176 m gachani tashkil qiladi.

Tabiati

 

Skopye shahri turli xil tabiiy muhitlarni oʻz ichiga oladi va uning faunasi va florasi juda boydir. Biroq, unga qishloq xoʻjaligining intensivlashuvi va shaharlarning kengayishi tahdid solmoqda. Shahar chegaralaridagi eng katta qoʻriqlanadigan hudud Vodno togʻi boʻlib, u mashhur dam olish maskani hisoblanadi. Kanat yoʻli togʻning choʻqqisini shahar markazi bilan bogʻlaydi. Boshqa yirik diqqatga sazovor tabiiy joylar Matka kanyonida joylashgan.

Shaharning oʻzi 4361 gektar maydonni egallagan bir nechta bogʻlar va istirohat bogʻlarini oʻz ichiga oladi. Bular orasida 20-asr boshlarida Usmonli turklari tomonidan qurilgan Shahar bogʻi (Gradski Park), parlament yqinidagi Žena Borec bogʻi va Gazi baba oʻrmonidir. Ko‘plab ko‘cha va xiyobonlarga ko‘chatlar ekilgan.

Skopye koʻpincha mamlakatning iqtisodiy qashshoqligi soyasida qoladigan koʻplab ekologik muammolarni boshdan kechiradi. Biroq, Shimoliy Makedoniya qonunining Yevropa huquqi boʻyicha moslashuvi suv va chiqindilarni tozalash va sanoat chiqindilari kabi baʼzi sohalarda taraqqiyotga olib keldi. Skopye dunyodagi eng ifloslangan shaharlardan biri bo‘lib qolmoqda va 2017-yil dekabr oyida ushbu reytingda birinchi o‘rinni egalladi.

Mahalliy iqtisodiyot uchun muhim faoliyat boʻlgan poʻlatni qayta ishlash tuproqning qoʻrgʻoshin, rux va kadmiy kabi ogʻir metallar bilan ifloslanishi va havoning azot oksidi va uglerod oksidi bilan ifloslanishiga olib kelmoqda. Havoning ifloslanishiga avtotransport vositalari va markaziy issiqlik taʼminoti korxonalari ham mas’uldir. Eng yuqori ifloslanish darajasi odatda kuz va qishda sodir boʻladi.

Suv tozalash inshootlari qurilmoqda , lekin juda koʻp ifloslangan suv hanuzgacha tozalanmagan holda Vardar daryosiga quyiladi. Chiqindilar shahardan 15 km (9.3 mil) shimolda joylashgan ochiq havo ostidagi shahar chiqindi poligoniga tashlanadi. Poligonga har kuni 1500 m³ maishiy chiqindilar va 400 m³ sanoat chiqindilaric tashiladi. Skopyeda salomatlik darajasi Shimoliy Makedoniyaning qolgan qismiga qaraganda ancha yaxshiroqdir.

Iqlimi

Skopye iqlimi nam subtropik iqlimi (Köppen iqlim tasnifida Cfa) va sovuq yarim qurgʻoqchil iqlimdir (BSk). oʻrtacha yillik harorat 13.5 °C (56 °F). Yogʻingarchilik miqdori shimoli-gʻarbdagi Prokletiye togʻlarida yogʻuvchi yomgʻir soyasi tufayli nisbatan past boʻlib, Adriatik dengizi sohilida bir xil kenglikdagi yogʻingarchilikka qaraganda sezilarli darajada kamroqdir. Yoz uzoq, issiq va nisbatan quruq, namlik esa past boʻladi. Skopyening iyul oyidagi oʻrtacha koʻrsatkichi 31 °C (88 °F)ni tashkil qiladi. Skopyeda bir yilda oʻrtacha harorati 30 °C (86 °F) dan yuqori 88 kun va 35.0 °C (95 °F) dan yuqori 10,2 kun boʻladi. Qishlari qisqa, nisbatan sovuq va namroqdir. Qish mavsumida tez-tez qor yogʻadi, ammo kuchli qor yogʻishi kam uchraydi va qor uyumlari bir necha soat yoki agar sovuq kuchli boʻlsa, bir necha kun turushi mumkin. Yozda harorat odatda 31 °C (88 °F) darajadan yuqori va baʼzan esa 40 °C (104 °F)dan yuqori boʻlishi mumkin. Bahor va kuzda harorat 15 dan 24 °C (59 dan 75 °F)gacha o'zgarishi mumkin. Qishda, kunduzgi harorat taxminan 5-10 °C (41-50 °F) oraligʻida, kechalari 0 °C (32 °F)dan past va baʼzan -10 °C (14 °F)dan past bo'ladi. Odatda, bir yil davomida harorat -13 °C dan 39 °C gacha oʻzgaradi. Yogʻingarchilikning yogʻishi yil davomida bir tekis taqsimlanadi, oktabrdan dekabrgacha va apreldan iyungacha yogingarchilik kuchli boʻladi.

Morfologiyasi

 

Skopyening shahar morfologiyasiga 1963-yil 26-iyuldagi zilzila, shaharning 80 foizini vayron qilgan va undan keyingi rekonstruksiya chuqur taʼsir koʻrsatdi. Misol uchun, mahallalar kelajakda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan zilzilalar taʼsirini cheklash uchun demografik zichlik pastligicha qoladigan tarzda qayta qurilgan. 1963-yilgi zilziladan soʻng qayta qurish, asosan, ikkinchi jahon urushidan keyin Varshavani qayta qurishni rejalashtirgan polshalik meʼmor Adolf Ciborowski tomonidan amalga oshirildi. Ciborowski shaharni muayyan bir faoliyatga moʻljallangan daxalarga ajratdi. Vardar daryosining qirgʻoqlari tabiiy hududlar va bogʻlarga aylandi, asosiy xiyobonlar orasidagi hududlarda koʻp qavatli uy-joylar va savdo markazlari qurildi, shahar atrofi esa yakka tartibdagi uy-joy va sanoat ixtiyoriga qoldirildi. Qayta qurish oilalarni koʻchirish va mahalliy iqtisodiyotni qayta tiklash uchun tezda amalga oshirilishi kerak edi. Iqtisodiy rivojlanishni ragʻbatlantirish uchun koʻchalar soni koʻpaytirildi va kelajakda shahar kengayishi kutildi.

 

Vardar daryosining janubiy qirgʻogʻi baland qavatli uylardan iborat boʻlib, shu jumladan uning tarkibiga markazning gʻarbiy qismida 1970-yillarda Sharq tomonga qarab qurilgan Karpoš daxasini ham oʻz ichiga oladi. 1980-yillarda eski aeroport oʻrnida 80 000 aholini sigdira oladigan „Aerodrom“ yangi munitsipaliteti qurish rejalashtirilgan edi. Karpoš va Aerodrom oʻrtasida yapon meʼmori Kenzo Tange tomonidan qayta qurilgan shahar markazi joylashgan. Markazda bir qator baland binolar mavjud („Gradski Zid“).

Shaharning eng qadimiy qismlari joylashgan shimoliy qirgʻoqda Skopye qal’asining koʻrinishini buzmaslik uchun Eski bozor qayta tiklandi va uning atrofi past qavatli binolar bilan qayta qurildi. Etnik jamoalar oʻrtasidagi chegaralarni qisqartirish uchun bir nechta muassasalar, jumladan universitet va Makedoniya akademiyasi ham shimoliy qirgʻoqqa koʻchirildi. Darhaqiqat, shimoliy qirgʻoqda asosan musulmon albanlar, turklar va loʻlilar yashaydi, janubiy qirgʻoqda esa xristian boʻlgan etnik makedoniyaliklar istiqomat qiladi.

Zilzila shaharni Usmonli turklar tomonidan qurilgan eski bozoridan tashqari bosqa bir nechta tarixiy obidala vayron qiltdi va 1960- va 1980-yillar oraligʻida amalga oshirilgan rekonstruksiya Skopyeni modernist, ammo kulrang shaharga aylantirdi. 2000-yillarning oxirida shahar markazida chuqur oʻzgarishlar yuz berdi. Shaharga yanada monumental va tarixiy jihat berish va shu tariqa uni milliy poytaxtga aylantirish uchun shahar hokimiyati tomonidan juda munozarali shahar loyihasi boʻlgan „Skopye 2014“ qabul qilindi. 1963-yilgi zilzila oqibatida vayron boʻlgan bir qancha neoklassik binolar, jumladan, milliy teatr tiklandi, koʻcha va maydonlar taʼmirlandi. Koʻplab boshqa elementlar, jumladan, favvoralar, haykallar, mehmonxonalar, hukumat binolari va koʻpriklar qurilgan. Loyiha qimmatligi va tarixiy estetikasi tufayli tanqid qilindi.

Skopyening ayrim hududlari maʼlum bir anarxiyadan aziyat chekmoqda, chunki koʻplab uylar va binolar mahalliy hokimiyatning roziligisiz qurilgan.

•  
  Shahar markazidagi Vapcarov koʻchasi.
•  
  Eski bozordagi koʻcha.
•  
  Karpoš daxasidagi koʻpqavatli uylar.
•  
  Aerodromdagi yangi qurilgan Novo Lisiče dahasi, in .
•  
  «Skopje 2014»ning elementlaridan biri boʻlgan arxeologiya muzeyi.

Shahar sotsiologiyasi

 

Skopye etnik jihatdan xilma-xil shahar boʻlib, uning shahar sotsiologiyasi birinchi navbatda etnik va diniy mansublikka bogʻliq. Makedoniyaliklar shahar aholisining 66%, albanlar va loʻlilar esa mos ravishda 20% va 6% ni tashkil qiladi. Har bir etnik guruh odatda shaharning maʼlum hududlarida yashaydi. Makedoniyaliklar Vardarning janubida, 1963-yildan keyin qayta qurilgan hududlarda, musulmonlar esa shimoliy tomonda, shaharning eng qadimgi mahallalarida istiqomat qilishadi va bu mahallalar koʻproq anʼanaviy hayot tarzini kechirsa, janub tomonda esa makedoniyaliklar zamonaviylik va qishloq hayotidan yiroq boʻlgan hayot tarzini kechiradilar.

Shimoliy hududlar eng qashshoq hududlardir. Bu, ayniqsa, Čair munitsipalitetidagi Topaana daxasi va Šuto Orizari munitsipalitetilarida yaqqol namoyon boʻladi. Bu yerlarda elektr va suv taʼminotiga ulanmagan, avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan ko‘plab noqonuniy inshootlar qurilgan. Eski bozorga yaqin joylashgan Topaana juda qadimiy hudud boʻlib, u ilk bor 14-asr boshlarida loʻlilar mahallasi sifatida tilga olingan. Aholisi 3000 dan 5000 kishi gacha. Šuto Orizari, shaharning shimoliy chekkasidagi, oʻziga xos munitsipalitet boʻlib, uning mahalliy rasmiy tili rum tilidir. U 1963-yilgi zilziladan keyin uyini yoʻqotgan loʻlilarni joylashtirish uchun qurilgan.

Aholi zichligi tumanlar ortasida bir-biridan juda katta farq qiladi. 2002-yilda shaharda bir kishiga oʻrtacha 19,41 m², janubiy qirgʻoqdagi Sentarda 24 m² va shimoliy qirgʻoqdagi Čairda atigi 14 m², Šuto Orizarida oʻrtacha 13 m² yashash joyi toʻgʻri kelgan.

 

 

Markaziy qismi smog ichida qolgan Skopyening panoramali koʻrinishi

Skopye bayrogʻi 1:2 nisbatdagi qizil bayroq boʻlib, yuqori chap burchagida shaharning oltin gerbi tasvirlangan . Shahar gerbi 1950-yillarda qabul qilingan. Unda Vardar daryosi ustidan oʻtgan Tosh koʻprik, Kale qalʼasi va Shar togʻlarining qorli choʻqqilari tasvirlangan.

Maqomi

 

Skopye Shimoliy Makedoniya munitsipalitetlari orasida Shimoliy Makedoniyaning poytaxti va eng yirik shahri sifatida qonun bilan belgilangan alohida maqomga ega. Uning maqomi oxirgi marta 2004-yilda qayta koʻrib chiqilgan. O‘sha vaqtdan boshlab Skopye shahri mamlakatdagi barcha munitsipalitetlar singari har birida kengash va merdan iborat 10 ta munitsipalitetga bo‘lingan. Munitsipalitetlar faqat oʻz hududiga xos masalalar bilan shugʻullanadi, Skopye shahri esa ularning hammasiga tegishli boʻlgan yoki ikki va undan ortiq munitsipalitetlar oʻrtasida boʻlib boʻlmaydigan masalalar bilan shugʻullanadi. Skopye shahri siyosiy va maʼmuriy hokimiyatga ega boʻlmagan Skopye statistik tumani tarkibiga kiradi.

Shahar kengashi

Shahar Kengashi 45 aʼzodan iborat boʻlib, ular toʻrt yil muddatga saylanadi. Kengash birinchi navbatda byudjet, global yoʻnalishlar, shahar va hukumat oʻrtasidagi munosabatlar bilan shugʻullanadi. Shaharsozlik, moliya, mahalliy rivojlanish kabi aniqroq mavzularni koʻrib chiqish uchun bir nechta komissiyalar mavjud. Kengash raisi Kengash aʼzolari tomonidan saylanadi. SDSM aʼzosi Lyubitsa Yancheva 2017-yildan boshlab kengashni boshqaradi.

2017-yilgi mahalliy saylovlardan soʻng shahar Kengashi quyidagi tarkibda tuzilgan:

Partiya	Oʻrin
MSDI	21
IMRT	17
IDI	3
BESA	2
AA	1
Soʻlchilar	1
Jami	45

Mer

Skopye meri har to‘rt yilda bir marta saylanadi. Mer Skopye shahri vakili boʻlib, shahar rivojiga taaluqli fikr va gʻoyalarni kengashga taqdim etadi, maʼmuriy organlar va ularning mansabdor shaxslarini boshqaradi.

Munitsipalitetlar

Skopye ilk bor 1945-yilda maʼmuriy birliklarga boʻlingan, lekin birinchi munitsipalitetlar 1976-yildagina tashkil etilgan. Ular beshta edi: Centar, Chair, Karpoš, Gazi Baba va Kisela Voda. Makedoniya Respublikasi mustaqillikka erishgach, hokimiyat markazlashtirildi va munitsipalitetlar oʻz vakolatlarining katta qismini yoʻqotdi. 1996-yilgi qonun bilan ularni qayta tiklandi va ikkita yangi munitsipalitet tashkil qilindi: Ǵorche Petrov va Šuto Orizari. 2001-yilda alban isyonchilari va makedoniya kuchlari oʻrtasidagi qoʻzgʻolondan soʻng, 2004-yilda Saraj munitsipalitetini Skopye shahri tarkibiga kiritish toʻgʻrisida yangi qonun qabul qilindi. Sarajda asosan albanlar istiqomat qiladi va oʻshandan beri albanlar shahar aholisining 20 % ​​dan ortigʻini tashkil qiladi. Shunday qilib, alban tili shahar maʼmuriyatining ikkinchi rasmiy tiliga aylandi, bu alban isyonchilarining daʼvolaridan biri edi. Xuddi shu yili Aerodrom munitsipaliteti Kisela Vodadan, Butel munitsipaliteti esa Čairdan ajralib chiqdi.

Munitsipalitetlarni har 4 yilda saylanadigan 23 aʼzodan iborat boʻlgan kengash boshqaradi. Ularda shahar meri va bir qancha boshqarmalar (taʼlim, madaniyat, moliya) ham bor. Shahar meri birinchi navbatda shu bo‘limlar bilan shug‘ullanadi.

Nomi Maydoni (km2) Aholi soni 2002 Aholi soni 2021 Aerodrom 20 72,009 77,735 Butel 54.79 36,144 37,968 Centar 7.52 45,412 43,893 Čair 3.52 64,773 62,586 Gazi Baba 110.86 72,617 69,626 Ǵorče Petrov 66.93 41,634 44,844 Karpoš 35.21 59,666 63,760 Kisela Voda 34.24 57,236 61,965 Saraj 229.06 35,408 38,399 Šuto Orizari 7.48 22,017 25,726 Skopye shahri 571.46 506,926 526,502

Centar (Центар)   Gazi Baba (Гази Баба)   Aerodrom (Аеродром)   Čair (Чаир)   Kisela Voda (Кисела Вода)   Butel (Бутел)   Šuto Orizari (Шуто Оризари)   Karpoš (Карпош)   Ǵorče Petrov (Ѓорче Петров)   Saraj (Сарај)

Aholisi

 

2002-yilgi aholini roʻyxatga olish natijalariga koʻra, Skopye shahrining hududida 428 988 kishi va koʻplab qishloqlar va boshqa aholi punktlarini, jumladan Dračevo, Bardovci, Kondovo, Radišani, Gorno Nerezi va boshqa maʼmuriy chegaralardagi aholini qoʻshib hisoblaganda 506 926 kishi istiqomat qilgan.

Skopye Shimoliy Makedoniya aholisining qariyb toʻrtdan bir qismini oʻz ichiga oladi. Aholi soni boʻyicha ikkinchi boʻlgan Kumanovo munitsipaliteti 2002-yilda bu son 76 272 kishiistiqomat qilgan boʻlsa, 2011-yilda bu son 107 632 kishi teng edi.

Avstriya-Turkiya urushi va 1698-yilgi Buyuk yongʻindan avval Skopye Bolqondagi eng yirik shaharlardan biri boʻlib, aholisi 30 000 dan 60 000 kishigacha boʻlgan. Yongʻindan keyin shahar uzoq vaqt tanazzulga yuz tutdi va 1836-yilda shaharda atigi 10 000 kishiga yashardi. Biroq aholi soni 1850-yildan boshlab aholi soni yana koʻpaya boshladi va 1905-yilda 32 000 kishiga yetdi. 20-asrda Skopye Yugoslaviyadagi eng tez rivojlanayotgan shaharlardan biri boʻlib, 1971-yilda 448 200 aholiga ega edi. Oʻshandan beri demografik oʻsish barqaror surʼatda davom etmoqda.

Etnik guruhlar

Skopye, xuddi Shimoliy Makedoniya kabi, katta etnik xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Shahar makedoniyaliklar va albanlar uchrashadigan hududda joylashgan boʻlib, oʻz tarixi davomida rum, turk, yahudiy va serblar ham shaharga kelib joylashgan. Skopye 19-asrga qadar asosan musulmon shahri boʻlgan va shu vaqtdan boshlab u yerga koʻp sonli nasroniylar joylasha boshlagan. 2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, makedoniyaliklar Skopyedagi eng katta etnik guruh boʻlib, 338 358 kishi yoki aholining 66,75 foizini tashkil qiladi. Keyingi oʻrinlarda 103 891 kishi (20,49 %) bilan albanlar, 23 475 (4,63 %) bilan loʻlilar, serblar (14 298 kishi), turklar (8 595), bosnyaklar (7 585) va aromanlar („Vlaxlar“ deb ham ataladi) 2 557 kishi) turadi. 8167 kishi esa bu guruhlarning hech biriga mansub emas edi.

Din

 

Shaharda aholining diniy mansubligi xilma-xildir. Makedoniyaliklar, serblar va aromanlar asosan pravoslavlar boʻlib, koʻpchiligi Makedoniya pravoslav cherkoviga mansub. Turklar deyarli musulmondir. Alban millatiga mansub boʻlganlar asosan musulmonlardir. Rim-katolik alban ozchiligi ham bor, loʻlilarning yarmi musulmon va yarmi pravoslav diniga amal qiladi.

2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Skopye aholisining 68,5 foizi Sharqiy pravoslav cherkoviga, 28,6 foizi esa islom diniga eʼtiqod qiladi. Shaharda katolik (0,5 %) va protestant (0,04 %) ozchiliklari ham bor edi. Katoliklarga Skopyening Lotin yepiskopligi xizmat qiladi, uning tarkibiga Makedoniyaning Vizantiya katolik Apostol Eksarxati ham kiradi.

Ikkinchi jahon urushigacha Skopyeda asosan inkvizitsiyadan qochgan kelib chiqishi ispan Sefaradlaridan boʻlgan yahudiy ozchiliklar ham bor edi. Ushbu jamiyat 1939-yilda 2424 kishidan iborat edi (shahar aholisining qariyb 3 foizini tashkil qilardi), ammo ularning aksariyati natsistlar tomonidan deportatsiya qilingan va oʻldirilgan. Urushdan keyin tirik qolganlarning aksariyati Isroilga koʻcib ketdi. Bugungi kunda shaharda 200 ga yaqin yahudiy istiqomat qiladi (aholining taxminan 0,04 %).

520 yillik Usmonlilar hukmronligida boʻlgani va bugungi kunda aholisining koʻpchiligi musulmonlar boʻlgani uchun Skopyeda cherkovlardan koʻra koʻproq masjidlar mavjud. Diniy jamoalar koʻpincha infratuzilmaning yoʻqligidan shikoyat qiladilar va koʻpincha yangi ibodat joylari quriladi. Skopye Makedoniya pravoslav cherkovi va Makedoniya Islom diniy ittifoqi kabi koʻplab Makedoniya diniy tashkilotlarining qarorgohi joylashgan joydir. Unda pravoslav sobori va seminariyasi, bir necha madrasa, Rim-katolik sobori va sinagoga bor.

Sogʻliqni saqlash

Skopyeda Filip II kasalxonasi, psixiatriya shifoxonasi, ikkita akusherlik shifoxonasi, gerontologiya shifoxonasi va nafas yoʻllari va koʻz kasalliklari instituti kabi bir qancha davlat va xususiy shifoxonalar hamda ixtisoslashtirilgan tibbiyot muassasalari mavjud. 2012-yilda Skopyeda 251,6 kishiga bitta shifokor to‘g‘ri keldi, bu mamlakat miqyosidagi (370,9 kishiga bitta) ko‘rsatkichdan nisbatdan yuqoridir. Tibbiyot mutaxassislarining nisbati ham mamlakatning qolgan qismiga qaraganda yuqori. Biroq, Skopyeda shifoxona yotoq joylari, farmatsevtlar va stomatologlarning nisbati ancha past. Skopye aholisi meditsina darajasi mamlakatning boshqa joylariga qaraganda yaxshiroqdir. 2010-yilda oʻlim darajasi Skopyeda 8,6 ‰ va mamalakat darajasida esa 9,3 ‰ ni tashkil etdi. Goʻdaklar oʻlimi Skopyeda 6,8 ‰ va Shimoliy Makedoniyada 7,6 ‰ ni tashkil etdi.

Iqtisodiy holati

 

Skopye — Evropadagi oʻrtacha iqtisodiy darajadagi shahardir. Skopye Shimoliy Makedoniyaning poytaxti va eng yirik shahri sifatida milliy iqtisodiyotning katta qismini o'zida jamlagan. Skopye shahri va baʼzi qoʻshni munitsipalitetlarni oʻz ichiga olgan Skopye statistik hududi Makedoniya yalpi ichki mahsulotining 45,5% ni ishlab chiqaradi. 2009-yilda aholi jon boshiga to'g'ri keluvchi mintaqaviy YaIM 6565 dollarni yoki Makedoniyaning aholi jon boshiga to'g'ri keluvchi yalpi ichki mahsulotining 155% ni tashkil etdi. Biroq, bu koʻrsatkich qoʻshni Sofiya (10 106 dollar), Sarayevo (10 048 dollar) yoki Belgrad (7 983 dollar) shaharlaridan ancha past. Mamlakatda boshqa yirik shaharlar yoʻqligi va siyosiy va iqtisodiy markazlashuv tufayli poytaxtda Skopye shahridan ​​tashqarida istiqomat qiluvchi koʻp sonli makedoniyaliklar ishlaydi.

Firmalar

2009-yilda Skopyeda 26 056 firma bor edi, lekin ulardan faqat 145 tasi yirik, kattagina qismi kichik (12 017) yoki juda kichik (13 625) firma edi. Firmalarning katta qismi, yaʼni 9758 tasi tovar savdosi bilan shugʻullanadi, 3839 tasi biznes va koʻchmas mulkka ixtisoslashgan, 2849 tasi ishlab chiqaruvchi firmalardir. Sanoqli boʻlsa-da, yirik firmalarga mahalliy ishlab chiqarishning 51% toʻgʻri keladi.[53]

 

Shahar sanoatida oziq-ovqat, toʻqimachilik, poligrafiya va metallni qayta ishlash sohalari ustunlik qiladi. Sanoat tumanlarining aksariyati Gazi Baba munitsipalitetida, asosiy yoʻnalishlar boʻlgan Belgrad va Salonikigacha olib boruvchi temir yoʻl liniyalari yaqinida joylashgan. Taʼkidlash joizki, u yerda ArcelorMittal va Makstil poʻlat zavodlari, shuningdek, Skopye pivo zavodi mavjud. Boshqa zonalar Aerodrom va Kisela Voda oʻrtasida, Gretsiyaga olib boruvchi temir yoʻl boʻylab joylashgan. Bu hududlarda „Alkaloid Skopje“ (dori-darmonlar), „Rade Končar“ (elektr taʼminoti), „Imperial Tobacco“ va „Ohis“ (oʻgʻitlar) kabi kompaniyalarni joylashgan. Aeroport va „Okta“ neftni qayta ishlash zavodi atrofida ikkita maxsus iqtisodiy zona ham mavjud. Ular „Johnson Controls“, „Johnson Matthey“ va „Van Hool“ kabi bir qancha xorijiy kompaniyalarni jalb qilganlar.

Bandlik

Skopye aholining 52% xizmat koʻrsatish sohasida, 34% sanoatda, qolganlari asosan maʼmuriy idoralarda ishlaydi.

Skopye statistik mintaqasi uchun ishsizlik darajasi 2009-yilda 27% ni tashkil etdi, bu mamlakat ishsizlik darajasidan uch foiz past (30%). Skopyedagi ish qidirayotgan 25 yoshdan 44 yoshgacha boʻlgan odamlarni (ish qidirayotganlarning 45 foizini) va malakasiz odamlarni (43 foiz) tashkil qiladi. Ishsizlik erkaklar oʻrtasida koʻp. Ishsizlik, shuningdek, shahar aholisining 4,63% ni, jamiyatdagi mehnatga layoqatli aholining 70% ni tashkil etuvchi loʻlilarga ham tegishli.

Skopyedagi oʻrtacha oylik ish haqi 2010-yil oktabr oyida 400 yevroni tashkil etdi, bu mamlakatdagi koʻrsatkichning 120 % ni tashkil etdi. Oʻsha paytda Skopyedagi oʻrtacha ish haqi boshqa shaharlar Sarayevo (€522), Sofiya (€436) va Belgraddagidan (€440) past edi.

 

Skopye fuqarolari, odatda, mamlakatning qolgan qismiga qaraganda koʻproq maʼlumotga ega. Birinchidan, Skopyaliklarning 16 foizi, mamlakatning qolgan qismida yashovchi aholining esa 10 foiz universitetni tamomlagan. Savodsizlar yoki qisman taʼlim olganlar soni Skopyeda 9% ni tashkil etadi, bu provintsiyalardagi koʻrsatkich esa 17% ga teng. Doktorlik darajasiga (PhD) ega boʻlgan Makedoniya fuqarolarining 80% Skopyeda istiqomat qiladi.

Skopyeda 21 ta oʻrta taʼlim maktabi mavjud boʻlib, ulardan 5 tasi umumiy oʻrta maktab gimnaziyasi va 16 tasi kasb-hunar maktabi vazifasini bajaradi. Shuningdek, shaharda bir nechta oliy oʻquv yurtlariga bor. Ularning eng koʻzga koʻringani 1949-yilda tashkil etilgan Ss. Kiril va Metyus universitetidir (Ss. Cyril and Methodius University). Universitetda 23 ta kafedra, 10 ta ilmiy tadqiqot instituti mavjud boʻlib, unda oʻrtacha 50 000 ta talaba tahsil oladi. 1991-yilda mamlakat mustaqilligi eʼlon qilinganidan so‘ng bir qancha xususiy universitetlar tashkil etildi. Skopyedagi eng yirik xususiy universitetlar Yevropa universiteti (European University, 7 ta fakultetga ega) va FON universitetidir (9 ta fakultetga ega).

Skopye koʻplab yirik sport inshootlariga ega. Shaharda uchta katta suzish havzasi mavjud, ulardan ikkitasi Olimpiya basseyni hisoblanadi. Bu basseynlar suv polosi bo‘yicha jamoalarni tayyorlashda muhim roʻl oʻynaydi. Skopye, shuningdek, 4000 dan 4500 gacha tomoshabinni sigʻdira oladigan „Ilinden in Čair“ va „Železarnica“ kabi koʻplab futbol stadionlariga ega. Kale basketbol maydoni 2200 kishini, Jane Sandanski maydoni esa 6000 kishini oʻz bagʻriga sigʻdira oladi.

 

„Toše Proeski Arena“ eng katta stadion hisoblanadi. 1947-yilda qurilgan va 2008-yilgacha Skopye shahar stadioni nomi bilan mashhur boʻlgan stadion FIFA standartlariga javob berish uchun 2009-yilda toʻliq qayta taʼmirdan chiqarilgan. Toʻliq taʼmirlangandan soʻng stadion 33 460 moʻljallangan oʻringa hamda sogʻlomlashtirish va fitnes markaziga ega boʻldi. „Boris Trajkovski“ nomidagi sport majmuasi mamlakatdagi eng yirik sport majmuasidir. U 2008-yilda ochilgan va 2004-yilda vafot etgan sobiq prezident Boris Trajkovski (Boris Traykovskiy) sharafiga nomlangan. Majmuada gandbol, basketbol, voleybol sporti uchun moʻljallaangan 6250 oʻrinli zal, bouling zali, fitnes markazi va xokkey maydonchasi mavjud. Muntazam ravishda kontsertlar oʻtkaziladigan asosiy zali 10 000 ga yaqin kishini sigʻdira oladi.

«Vardar» FK va «Rabotnički» FK shaharning eng mashhur ikki futbol jamoasi boʻlib, «Vardar» ikkinchi divizionda, «Rabotnički» esa birinchi divizionda oʻynaydi. Ularning oʻyinlari milliy terma jamoa oʻyinlari kabi „Toše Proeski Arena“da oʻtkaziladi. Shaharda birinchi, ikkinchi yoki uchinchi milliy ligada oʻynaydigan: „Makedonija Ǵorče Petrov“ FK, „Gorno Lisiče“ FK, „Lokomotiva Skopje“ FK, „Metalurg Skopje“ FK, „Madžari Solidarnost“ FK va „Skopje“ FK, kabi koʻplab kichik futbol klublari joylashgan. Shimoliy Makedoniyadagi yana bir mashhur sport turi bu basketbol boʻlib, ayniqsa „MZT Skopje“ va „Rabotnički“ jamoalari mashxurdir. Shahar 2008-yilda ayollar oʻrtasida gandbol boʻyicha Yevropa chempionatiga va Yevropa futbolining ikki giganti „Real Madrid“ va „Manchester Yunayted“ oʻrtasidagi 2017-yilgi UEFA Superkubogi oʻyinga mezbonlik qilgan.

Madaniy muassasalar

 

Skopyeda mamlakatning eng yirik madaniyat muassasalari, masalan, „St. Kliment of Ohrid“ milliy va universitet kutubxonasi, Makedoniya Fanlar va sanʼat akademiyasi, Milliy teatr, Milliy filarmoniya orkestri va Makedoniya opera va balet teatri joylashgan. Mahalliy muassasalar orasida milliondan ortiq hujjatlarga ega aka-uka Miladinovlar kutubxonasi, festivallar, koʻrgazmalar va konsertlar oʻtkaziluvchi Madaniy axborot markazi hamda «Kočo Racin» madaniyat uyi bor.

Skopyeda Gyote Instituti, Britaniya Kengashi, Fransiya ittifoqi, Amerika burchagi kabi bir qancha xorijiy madaniyat markazlari ham bor.

Shaharda bir nechta teatr va konsert zallari mavjud. 1570 oʻrinli „Univerzalna Sala“ majmuasi 1966-yilda qurilgan boʻlib, kontsertlar, moda namoyishlari va kongress tadbirlari uchun ishlatiladi. Katta kontsertlar uchun moʻljallangan Metropolis Arena 3546 oʻringa ega. Boshqa katta zallarga Makedoniya opera va balet (800 oʻrinli), Milliy teatr (724) va drama teatri (333) kiradi. Alban teatri va Yoshlar teatri kabi boshqa kichikroq joylar ham mavjud. Turk teatri va filarmoniyasi qurilmoqda.

Muzeylar

 

Skopyedagi eng yirik muzey Shimoliy Makedoniya Respublikasi muzeyi boʻlib, unda mamlakat tarixi batafsil yoritilgan. Uning ikona kolleksiyalari juda ham koʻpdir. 2014-yilda ochilgan Makedoniya arxeologiya muzeyi Shimoliy Makedoniyadagi ibtidoiy jamiyat davridan boshlab, to Usmonlilar davrigacha bo‘lgan eng yaxshi arxeologik topilmalar saqlanadi. Makedoniya Milliy galereyasida Eski bozorning ikkita sobiq turk hamomida 14-asrdan 20-asrga oid rasmlar mavjud. Zamonaviy sanʼat muzeyi 1963-yilgi zilziladan keyin xalqaro yordam natijasida qurilgan. Uning kollektsiyalarida makedoniya va xorijiy sanʼat asarlari, shuningdek, Fernand Léger, André Masson, Pablo Picasso, Hans Hartung, Victor Vasarely, Alexander Calder, Pierre Soulages, Alberto Burri va Christoning asarlari mavjud.

Skopye shahar muzeyi 1963-yilgi zilzila natijasida vayron boʻlgan eski temir yoʻl vokzalining oʻrnida qurilgan. U oʻlkashunoslikka bagʻishlangan boʻlib, uning toʻrtta boʻlimi bor: arxeologiya, etnologiya, tarix va sanʼat tarixi. Makedoniya kurashi muzeyi zamonaviy milliy tarix va makedoniyaliklarning mustaqillik uchun kurashiga bagʻishlangan. Unga yaqin joyda Makedoniya yahudiylari uchun Xolokost yodgorlik markazi joylashgan. Makedoniya tabiiy tarix muzeyida 4000 ga yaqin buyum namoyish etiladi, 12 gektarlik Skopye hayvonot bogʻida esa 300 ta hayvon saqlanadi.

Arxitekturasi

 

Skopye oʻz tarixi davomida koʻp marta vayron qilingan. Hozirgi kunda ham shaharning ketma-ket ishgʻol qilinganini aks ettiruvchi koʻplab tarixiy diqqatga sazovor joylar bor. Evropadagi Usmonlilar davrida qurilgan eng koʻp majmualar aynan Skopyeda joylashgan boʻlib, koʻplab Usmonlilar davrida qurilgan yodgorliklari hali ham asl maqsadlariga xizmat qilmoqda. 21-asrning boshlarida shahar „Skopye 2014“ loyihasi tufayli yana katta qurilish kampaniyalarining mavzusiga aylandi. Shunday qilib, Skopye eski, yangi, ilgʻor, reaktsion, sharq va gʻarbiy qarashlar yonma-yon mavjud boʻlgan muhitdir.

 

Skopyeda «Tumba Madžari» nomli joyda qadimiy tarixga oid meʼmorchilikning baʼzi qoldiqlari mavjud. Shaharning narigi tomonida teatr, termik va bazilika xarobalari bilan qadimiy Scupi qoldiqlari joylashgan. Skupi va shahar markazi oʻrtasidagi Skopye suv oʻtkazgichi juda sirli, chunki uning qurilgan sanasi nomaʼlum. Vizantiyaliklar yoki turklar tomonidan qurilganga oʻxshaydi, lekin u 16-asrda undan foydalanmay qoʻyishgan edi. U 50 ta arkadan iborat.

 

Skopye qal’asi 1963-yilgi zilzilada vayron boʻlishidan oldin bir necha marta qayta qurilgan. Oʻshandan beri u oʻzining oʻrta asrlardagi qiyofasini tikladi. Bu Skopyedagi yagona oʻrta asr yodgorligidir, ammo shahar atrofidagi bir qancha cherkovlar 1300-yillarda gullab-yashnagan Vardar meʼmoriy maktabini oʻzida aks ettiradi. Bu cherkovlar orasida Matka kanyoni atrofidagi cherkovlar (Avliyo Nikolay (St. Nicholas), Avliyo Endryu (St. Andrew) va Matka cherkovlari) bor. Gorno Nerezidagi Avliyo Panteleimon (St. Panteleimon) cherkovi 12-asrga tegishli.

 

Usmonli turk arxitekturasiga oid namunalar Eski bozor hududida joylashgan. Skopyedagi masjidlar odatda oddiy dizaynga ega bo‘lib, asosi to‘rtburchak, bir gumbaz va minoradan iborat. Masjidga kirish qismi xuddi 15-asrga oid Mustafo posho masjididagi kabi ayvon kabi ishlangan. Baʼzi masjidlar tashqi koʻrinishida qandaydir oʻziga xoslikni namoyon qiladi. Sultonmurod va Yahyo Posho masjidlari gumbazi oʻrniga piramidali tomlar qurilgan, Iso Bey masjidi esa toʻrtburchak asosli, ikkita gumbazli va ikkita yon ayvonli qilib qurilgan. Aladža masjidi dastlab koʻk fayans bilan qoplangan, ammo 1689-yilgi Buyuk yongʻinda yonib ketgan. Biroq, baʼzi koshinlar qoʻshni maqbarada hamon koʻrinib turadi. Boshqa turk jamoat yodgorliklariga 16-asrga oid soat minorasi, bedesten (usti yopiq bozor), uchta karvonsaroy, ikkita turk hammomi va birinchi marta 1469-yilda tilga olingan Tosh koʻprik kiradi.

•  
  St. Panteleimon cherkovidagi freska.
•  
  Mustafo Poshsho Masjidi.
•  
  Dovud Poshsho turk hammomi.
•  
  Soatli minora.
•  
  Arab uyi.
•  
  Makedoniya arkasi.

Asosiy ulanishlar

 

Skopye Prishtina (87 km), Tirana (291 km) va Sofiya (245 km) kabi poytaxt shaharlarga juda yaqin joylashgan. Skopye janubida Saloniki (233 km) va shimolida Belgrad (433 km) joylashgan. Skopye, shuningdek, ikkita umumevropa koridorlarining chorrahasida yaʼni: Avstriya va Gretsiya oʻrtasida joylashgan X koridor va Albaniyadagi Adriatikadan Bolgariyadagi Qora dengizgacha boʻlgan VIII koridor orasida joylashgan. X koridor Skopyeni Saloniki, Belgrad va Gʻarbiy Yevropa bilan bogʻlasa, VIII koridor esa Tirana va Sofiya bilan bogʻlaydi.

Temir yoʻl va avtovokzallar

 

Skopyedagi asosiy temir yoʻl vokzaliga Belgrad-Saloniki va Skopye-Prishtina xalqaro liniyalari xizmat koʻrsatadi. Hozirgi vaqtda 2030-yilgacha qurilishi rejalashtirilgan VIII koridor temir yoʻl loyihasi tugallangandan soʻng, shahar Tirana va Sofiya bilan ham bogʻlanadi. Kundalik poyezdlar Skopyeni Shimoliy Makedoniyaning Kumanovo, Kichevo, Shtip, Bitola yoki Veles kabi boshqa shaharlari bilan ham bog‘laydi.

Skopyeda bir nechta kichik temir yoʻl stantsiyalari mavjud, ammo shaharning oʻz temir yoʻl tarmogʻi yoʻq va ular faqat shaharlararo yoki xalqaro liniyalarda xizmat koʻrsatadi. Yana bir qancha stansiyalar faqat yuk tashish uchun moʻljallangan.

Skopye avtovokzali 2005-yilda ochilgan va asosiy temir yoʻl stantsiyasi ostida qurilgan. U kuniga 450 nafar vagonni qabul qilishi mumkin. Ayrim joylarga poyezd qatnovidan koʻra avtobus qatnovi koʻproq qatnaydi va Skopyeni Istanbul, Sofiya, Praga, Gamburg va Stokgolm kabi koʻplab mahalliy va xorijiy yoʻnalishlar bilan bogʻlaydi.

Jamoat transporti

 

Skopyeda shahar va uchta kompaniya tomonidan boshqariladigan avtobus tarmogʻi mavjud. Eng qadimgi va eng yirigi 1948-yilda tashkil etilgan «JSP Skopje» kompaniyasi. 1990-yilda JSPning jamoat transporti monopoliyasiga barxam berildi va ikkita yangi kompaniya, «Sloboda Prevoz» va «Mak Ekspres» kabi kompaniyalaga bir nechta liniyalar ochib berildi. Biroq, tarmoqning katta qismi hali ham JSP qoʻlida boʻlib, u 80 ta liniyadan 67 tasiga egalik qiladi. Faqat 24 tasi shahar, qolganlari esa shahar atrofidagi aholi punktlariga xizmat koʻrsatadi. JSP transport vositalarining aksariyati Xitoy avtobus ishlab chiqaruvchisi blgan «Yutong» tomonidan ishlab chiqarilgan qizil «Yutong City Master» ikki qavatli avtobuslardir.

Aeroport

Skopyeda aeroport 1928-yilda qurilgan. Skopyeda birinchi tijoriy reyslar 1929-yilda Yugoslaviyaning „Aeroput“ tashuvchisi shaharni poytaxt Belgrad bilan bogʻlovchi yoʻnalishni joriy qilgandan soʻng joriy etilgan. Bir yil oʻtgach, yoʻnalish Gretsiyaning Saloniki shahrigacha uzaytirildi va 1933-yilda Gretsiya poytaxti Afinagacha choʻzildi. 1935-yilda «Aeroput» Skopyeni Bitola va Nish bilan bogʻladi, shuningdek, Zagreb, Belgrad va Skopye orqali Vena va Salonikini bogʻlaydigan uzoqroq xalqaro yoʻnalishni tashkillashtirdi. Ikkinchi Jahon Urushidan keyin Aeroput oʻrnini «JAT Yugoslav Airlines» egalladi, u Skopyeni 1990-yillarning boshlarida Yugoslaviya tarqatib yuborilgunga qadar bir qator ichki va xalqaro yoʻnalishlar bilan bogʻlagan.

Hozirgi kunda Skopye xalqaro aeroporti Petrovec shahrida, shahardan 20 kilometr (12 milya) sharqda joylashgan. 2008-yildan boshlab u Turkiyaning «TAV» aeroportlari xoldingi tomonidan boshqariladi va yiliga toʻrt milliongacha yoʻlovchini qabul qila oladi. Yillik trafik 2008-yildan beri doimiy ravishda oʻsib bordi va 2014-yilda bir million yoʻlovchiga yetdi.

Skopye aeroportidan Yevropaning bir qancha shaharlari, jumladan Afina, Vena, Bratislava, Syurix, Bryussel, Istanbul, London va Rim, shuningdek, Dubay va Doha, Qatar shaharlariga aviaqatnovlar amalga oshiriladi.

Skopye quyidagi shaharlar bilan birodarlashgan:

Hamkorlik aloqalari

•   Anqara, Turkiya (1995)
•   Belgrad, Serbiya (2012)