Misto Treska

Qysh në vitet 1930 Treska ishte anëtar i Grupit Komunist të Korçës. Në 1944, Misto Treska, atëherë komisar politik i batalionit "Reshit Çollaku", së bashku me Tele Baçin, komandant i po atij batalioni, ekzekutoi 6 ballistë, ndër te cilët Haki Blloshmin, ish-konsull i Shqipërisë në Boston, ShBA. Më vonë, po në 1944, ishte pjesë e atyre që ekzekutuan me vdekje me urdhër të Enver Hoxhës Tele Baçin vetë. Në mars të 1945 me gradën major, ai ishte një ndër prokurorët e ngarkuar në procesin, ku gjykata speciale vendosi dënimin me vdekje për ish-kryeministrin Maliq bej Bushati dhe dy anëtarë të Regjencës, Lef Nosi dhe P. Anton Harapi. Treska është në listën e përpiluar nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit që përmbledh pjesëmarrësit që kanë përgjegjësi direkte për krimet e Partisë Komuniste Shqiptare dhe të Ushtrisë Nacionalçlirimtare.

Ai ka shërbyer si Kryetar i Komitetit Shqiptar për Marrëdhëniet Kulturore dhe Miqësore me Botën e Jashtme (1957-1974) dhe si ambasador i shtetit shqiptar në Paris (1978-1981). Njihet gjerësisht si pjesë e aradhës së përkthyesve të talentuar shqiptarë të shekullit XX, duke sjellë në gjuhën shqipe autorë të mirënjohur si Hygoi, Mopasani, Stendali, Aragoni, Didëroi etj.

Rinia

U lind në Treskë të Korçës, më 19 prill të vitit 1914, i biri i Andrea dhe Sofia Treskës. Ndoqi studimet në Liceun Francez të Korçës.^{[nevojitet citimi]}

Botoi rregullisht shkrime dhe përkthime në revistat letrare të kohës me karakter politiko-shoqëror “Rilindja” dhe Bota e Re, nën pseudonimin Mitre S. Toska, përkrah penave të asaj kohe si Sterjo Spasse, Migjeni, Petro Marko, Nonda Bulka etj. Gjithashtu Treska vuri në skenë pjesët teatrale “Fshatari Zotni” të Ludvig Holberg, “Armiku i Popullit''” të Ibsenit dhe pjesë të Molierit, Rasinit e Viktor Eftimiut, duke qenë njëkohësisht edhe aktor. Në kujtimet e ish-ministrit Pandi Kristo përmendet me të vëllezërit Petro e Dhimitër Treska, ndër intelektualët që u radhitën përkrah Grupit të Korçës në vitet 1930.

Vitet e luftës

Treska mori pjesë në organizimet e para antifashiste të qytetit të Korçës. Në prill të 1939-s, ai u arrestua për rezistencë ndaj pushtuesve italianë dhe u transferua në burgun e Durrësit, në Zvërnec të Vlorës, në Krujë dhe që aty në Mesina të Italisë për dy vjet. Pas lirimit nga burgu, ai u radhit në Brigadën XX, ku u zgjodh edhe komisar i saj. Sipas gazetës "Ushtria" radhitet edhe si përgjegjës propagande i Brigadës së XV.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, në 1944, Misto Treska, atëherë komisar politik i batalionit "Reshit Çollaku", së bashku me Tele Baçin, komandant i po atij batalioni, ekzekutoi 6 ballistë, ndër te cilët Haki Blloshmin, ish-konsull i Shqipërisë në Boston, SHBA, nga viti 1925 deri në vitin 1929. Po në 1944 Enver Hoxha, nëpërmjet një letre drejtuar Tuk Jakovës, ku e instruktonte për pushkatimin pa gjygj të Tele Baçit, rekomandonte që Treska duhet të ishte vigjilent, dhe "të mos flinte". Gjatë ekzekutimit Treska i qëlloi me revole në kokë Tele Baçit, duke e lënë përfundimisht të vdekur. Treska përfshihet në listën e përpiluar nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit, që përmbledh pjesëmarrësit që kanë përgjegjësi direkte për krimet e Partisë Komuniste Shqiptare dhe të Ushtrisë Nacionalçlirimtare, duke qene, sipas ligjit nr. 41, anëtarë të strukturave politike dhe ushtarake “që kanë inspiruar, organizuar, urdhëruar, ekzekutuar ose ndihmuar forcat partizane në vepra kriminale”.

Paslufta

Në 1945, me gradën major, ai ishte një ndër prokurorët e ngarkuar në procesin, ku gjykata speciale vendosi dënimin me vdekje dhe konfiskimin e pasurisë për ish-kryeministrin Maliq bej Bushati dhe për dy anëtarët e Regjencës: Lef Nosin dhe P. Anton Harapin. Misto Treska ishte një ndër delegatët e shtetit shqiptar që morën pjesë në Konferencën e Paqes në Paris më 1946.^{[nevojitet citimi]}

Treska ka qenë një nga themeluesit e Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, punoi për Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, ku kontriboi në seksionin mbi periudhën 1920-1930. Opusi i përkthimeve të tij është i gjerë dhe shumëplanësh, jo vetëm si përkthyes proze por edhe si përkthyes poezish. Është dekoruar me medalje të ndryshme dhe është vlerësuar disa herë me çmime si përkthyes. Ai i pasuroi përkthimet e tij me parathëniet përkatëse, në të cilat përcjell shpjegime për kohën dhe idetë e autorit. Treska bëri të flasin shqip autorët e kryeveprave të mëdha: novelat nga Gorki, “Të mjerët" dhe "Viti 93" të Hygoit, "Murgeshën" e Didërosë, Stendalin, Mopasanin, Romen Rolanin, "Gjëri i vogël" nga Alfons Dode, poezitë e Aragonit e Pol Elyarit etj.

Përkthimi i epopesë “Të Mjerët” pa dritën në shqip rreth një shekull pasi Sami Frashëri e kishte përkthyer në turqisht. Regjimi i asaj kohe nuk do të lejonte botimin e plotë të këtij romani, për të cilin Misto Treska nuk pranoi të hiqej qoftë edhe një pjesë e vogël. “Më mirë të mos botohet, se sa të shkojë i sakatuar te lexuesi” - këmbëngulte ai. Për këtë arsye, kjo vepër mbeti në sirtar për rreth 18 vjet. Përkthimet e Treskës gjenden në Muzeun e Hygoit në Paris, bashkë me përkushtimin e tij “Të përkthesh Hygoin do të thotë të përkthesh Francën”.

Gjatë viteve 1957-1974, Misto Treska shërbeu si Kryetar i Komitetit Shqiptar për Marrëdhëniet Kulturore dhe Miqësore me Botën e Jashtme. Në periudhën 1978-1981, caktohet dhe i shërben atdheut si Ambasador Fuqiplotë dhe i Jashtëzakonshëm në Francë, Belgjikë, Hollandë dhe Luksemburg (rezident në Paris). Gjatë viteve kur Treska ishte kryetar i Komitetit dhe më pas ambasador, ndihu në pasurimin e bibliotekës personale të diktatorit Enver Hoxha. Më 24 Janar 1981, shpallet qytetar nderi në qytetin Rubelles të Francës.

Misto Treska u nda nga jeta në moshën 79-vjeçare, gjatë natës mes 22 dhe 23 Qershorit 1993, në shtëpinë e tij në Tiranë, ku jetonte me bashkëshorten dhe bashkudhëtaren e jetës, veteranen e LANÇ, Donika Çikopano Treska. Ata sollën në jetë pesë fëmijë (Natasha, Ana, Shpresa, Andrea, Zana), të cilët iu dhanë nëntë nipa e mbesa.^{[nevojitet citimi]}

Nderime pas vdekjes

I jepet Çmimi i Parë për kontributin në marrëdhëniet mes Francës dhe Shqipërisë. U nderua me titullin “Qytetar Nderi i Korçës” (2004) me motivacionin "për kontribut të shquar në Luftën Antifashiste Nacional-Çlirimtare dhe në fushën e diplomacisë", si dhe me "Emblemën e Artë" të këtij qyteti me motivacionin si "intelektual i shquar, pjesë e Liceut Kombëtar të Korçës, që me aktivitetin e tij shkencor dhe shoqëror dha kontribute të mëdha në kulturën kombëtare" (Tetor 2017). Me vendim të Këshillit Bashkiak të Tiranës, në vitin 2006, Biblotekës Nr. 5 në kryeqytet i jepet emri Misto Treska. Në vitin 2010, njërës prej rrugëve të Tiranës iu dha emri Misto Treska. Me rastin e 100 vjetorit të lindjes së tij më 2014, u vlerësua me një ceremoni të posaçme të organizuar nga Biblioteka Kombëtare.

Më 20 Mars 2018, me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Frankofonisë, Misto Treskës iu akordua në shenjë mirënjohjeje prej Ministrisë për Evropën dhe Punët e Jashtme, “Diploma e Nderit” për kontributin e tij të çmuar dhe angazhimin aktiv në promovimin e vlerave dhe të kulturës frënge.

Titujt e përkthyer nga Treska janë:

• Victor Hugo, Të mjerët dhe Viti '93
• Guy de Maupassant, Bel-Ami
• Stendhal, Lysien Lëven
• Denis Diderot, Murgesha
• Alphonse Daudet, Gjëri i vogël
• Maxim Gorky, Malva dhe Lindja e një njeriu
• Louis Aragon, Elsa në Pasqyrë, Sytë e Elsës dhe Poezi të zgjedhura
• Paul Éluard, Vargje të zgjedhura
• Gabriel Péri, Rikard zemërluani
• Romain Roland, Colas Breugnon (Për këtë përkthim i jepet Çmimi i Parë i Republikës)
• Claire Etcherelli, Eliza ose jeta e saj e vërtetë
• Vercors, Heshtja e detit
• Harry Mulisch, Atentati
• Jean Racine, Ndërgjegjësitë
• Molière, Djallëzitë e Skapinit
• Kodi Rrugor Francez dhe ai i Transportit Hekurudhor (të vlefshme për Ministrinë e Komunikacionit) etj.

• Hysenaj, Kujtim (2005). Diplomati. Tiranë: Dudaj. ISBN 99943-33-31-3.
• Nathanaili, Valbona (2014). Ambasadorët tanë: Pikëtakime të diplomacisë me krijimtarinë. Tiranë: Uet press. ISBN 978-9928-190-06-2.