Umesamisk: Samisk språk

Dei få talarane som er att bur i Sverige. Tidlegare vart det snakka også på norsk side. Umesamisk dannar i lag med sørsamisk den sørlege greina av dei samiske språka, desse to utgjer «sørsamisk i vidare forstand».

Umesamisk har mindre stadieveksling enn dei nordlegare samiske språka. Derimot har umesamisk, saman med pitesamisk, det same omlydsfenomenet som det sørsamisk har. Det umesamiske negasjonsverbet blir bøygd i tempus.

Det umesamiske alfabetet slik det står i ordboka til Henrik Barruk er, i rekkjefylgje, a, á, b, d, đ, e, f, g, h, i, ï, j, k, l, m, n, ŋ, o, p, r, s, t, ŧ, u, ü, v, y, å, ä, ö.

Umesamisk var det samiske språket som først vart skriftfesta, all litteratur skrive på samisk på 1600-talet vart skrive på umesamisk. I 1738 publiserte den svenske presten Per Fjellström i Lycksele ei skildring av umesamisk grammatikk (Grammatica Lapponica) og ein svensk-umesamisk ordbok (Sueco-Lapponicum). Det nye testamentet kom på umesamisk i 1755, og den første samiske bibelen, frå 1811, var også på umesamisk Tat Ajles Tjalog (Den Heilage Skrift). Dette gjev umesamisk ein sentral posisjon i samisk språkhistorie.

Dei umesamiske områda låg mot sør og aust i svensk Sápmi, og var blant dei første som vart forsvenska under svensk ekspansjon nordover frå og med mellomalderen. Det tidlege skriftspråket vart dermed ikkje lenger brukt i publikasjonar frå attenhundretalet og framover. Etter dette gjekk det lang tid før umesamisk fekk eit offisielt skriftspråk.

I 1999 foreslo det svenske sametinget eit offisielt umesamisk skriftspråk. Forslaget vart den 28. januar 2000 lagt fram for SN.

Ein uoffisiell umesamisk ortografi vart lenge teke i bruk lokalt i Sverige, mellom dei av kommunane Umeå og Lycksele. Den 27. april 2010 vart denne ortografien godkjent av den samiske språknemnda Sámi giellalávdegoddi på eit møte i Karasjok. Den 26. februar 2014 vart han òg godkjent av Sametingets språknemnd i Umeå, og umesamisk vart dermed eit offisielt språk.. I praksis publiserer både dei sentrale styresmaktene og Sametinget likevel berre på tre samiske skriftspråk (sør-, lule- og nordsamisk).

Etter Salminen 2007, som også Ethnologue siterer, er det berre ein handfull eldre som snakkar umesamisk. Det er likevel revitaliseringsarbeid undervegs.

I 2008 vart den svenske språklæraren Henrik Barruk frå Storuman tildelt den nordiske språkprisen Gollegiella for arbeidet med å verne det umesamiske språket som eit levande språk.*Pulk, Åse (2008). Den samiske språkprisen Gollegiella går til Utsjok sameforening og en svensk lærer i umesamisk. NRK Sámi Radio, 12. november 2008.  I Malå har det sidan 2001 vore undervist i sørsamisk, og sidan 2010 i umesamisk.

Musikkstudenten Katarine Barruk frå Storuman vart i 2012 utnemnd til «årets unge kunstnar» på festivalen Riddu Riđđu, etter å ha framført songane sine på umesamisk.

Hausten 2014 vert det byrja med ei lærarutdanning i umesamisk ved Umeå Universitet. Målet er å ha ferdigutdanna tre lærarar frå og med hausten 2016.