Дми́трий Ива́нович Менделе́ев (1834 чылдың январь 27-де Тобольск хоорайга төрүттүнген — 1907 чылдың январь 20-де Санкт-Петербург хоорайга мөчээн) — орус энциклопедист-эртемден: химик, физикохимик, физик, метролог, экономист, технолог, геолог, метеоролог, нефтяник, башкы, ужудукчу.
Санкт-Петербургтуң император университединиң профессору; Санкт-Петербургтуң эртемнер академиязының кежигүн-корреспондентизи. Эң билдингир ажыдыышкыны — бойдустуң химиктиг бүдүмелдериниң аай-чурумнуг хоойлузун ажыткан.
Дмитрий Иванович Менделеев | |
---|---|
орус. Дмитрий Иванович Менделеев | |
Төрүмел ады | орус. Дмитрій Ивановичъ Менделѣевъ |
Төрүттүнген хүнү: | 8 (20) февральдың 1834 |
Төрүттүнген чери: | |
Мөчээн хүнү: | 20 январьның (2 февральдың) 1907 (72 хар) |
Мөчээн чери: | |
Чурт: | |
Эртем сферазы: | химия[d], Физика, экономика[d], геология, метрология[d], Химиктиг элемент биле Химиктиг элементилерниң периодтуг системазы |
Ажыл чери: | |
Альма-матер: | |
Эртем деңнели: | доктор[d] (1865) |
Эртем удуртукчузу: | Александр Абрамович Воскресенский[d] |
Билдингир өөреникчилери: | Дмитрий Петрович Коновалов[d], Гемилиан, Валерий Александрович[d], Александр Байков[d], Потылицын, Алексей Лаврентьевич[d] биле Сергей Михайлович Прокудин-Горский[d] |
Шаңңалдары: | Фарадеевская лекция[d] (1889) медаль Дэви[d] (1882) иностранный член Лондонского королевского общества[d] (1892 майның 19) |
Хол үжүү: |
Дмитрий Иванович Менделеев 1834 чылдың январь 27-де Тобольск хоорайга ол үеде Тобольсктуң гимназиязының база Тобольск округунуң училищелериниң директору турган Иван Павлович Менделеевтиң база Мария Дмитриевна Менделееваның (Корнильева). Дмитрий өг-бүлезинге 17 ажы-төлдүң хеймери кылдыр төрүттүнген.
Чогум боду ол уениң бичии оолдары ышкаш өзүп келген.
Д. И. Менделеев чаш турар үезинде Сибирьге шөлүттүрген декабристер А. М. Муравьёв, П. Н. Свистунов, М. А. Фонвизин Тобольск губерниязынга чурттап турганнар. Дмитрий Ивановичтиң улуг угбазы Ольга Мурнуу ниитилелдиң кежигүнү Н. В. Басаргин-биле өгленип алган. Дмитрий Ивановичтиң адазы чок болганда олар Менделеевтерниң өг-булезинге улуг дузаны чедирип турганнар.
База ол ышкаш ооң кижи кылдыр тургустунарынга улуг салдарны ооң даайы В. Д. Корнильев чедирген. Ооң өөнге дыка хөй чогаалчылар литературлуг кежээлерге киржип кээп турганнар. Оларның аразында: Ф. Н. Глинка, С. П. Шевырёв, И. И. Дмитриев, М. П. Погодин, Е. А. Баратынский, Н. В. Гоголь, Сергей Львович Пушкин, күчүлүг шүлүкчүнүң адазы, чурукчулар П. А. Федотов, Н. А. Рамазанов; эртемденнер Н. Ф. Павлов, И. М. Снегирёв, П. Н. Кудрявцев. 1826 чылда Корнильевтерниң өг-бүлезинге Александр Пушкин боду база кээп чораан.
Корнильевтерниң бажыңынга Д. И. Менделеев бир катап Н. В. Гогольду база көрген.
"Бүдүмелдерниң атомнуг деңзизи база химиктиг дөмейинге үндезилээн системазының дуржулгазы" деп ажылыны Менделеев "Химияның үндезини" деп номун бижип турда бажынга кирген химиктиг будүмелдерниң бойдузунга хамаарышкан бодалдарындан эгелээн. 1869 чылдың март 1-де дооскан ол ажылы химиктиг бүдүмелдерниң периодиктиг таблицазын тургузарының эгези, ажыдыышкыны болган.
Дмитрий Иванович ийи катап өгленген. 1862 чылда Феозва Никитична Лещева-биле өгленген. Бо өг-бүлеге үш ажы-төл төрүттүнген: дочь Мария (1863),чажында чок болган, оглу Владимир (1865—1898) база уруу Ольга (1868—1950). 1876 чылдың төнчүзүнде 42 харлыг Дмитрий Менделеев 16 харлыг Анна Ивановна Попова-биле (1860—1942) таныжып алгаш, ынакшып каар. Ийиги кадайындан Д. И. Менделеевтиң дөрт ажы-төлү төрүттүнген: Любовь (1881—1939), Иван (1883—1936) база ийистер Мария (1886—1952) база Василий (1886—1922).
Д. И. Менделеев орус шүлукчү Александр Блоктуң кудээзи чораан, ол ооң уруу Любовьту кадай кылдыр алган.
Дыка хөй эртемнер академияларының база эртем ниитилелдериниң кежигүнү. Орус физик-химиктиг ниитилелиниң тургузукчузу база үшкү президентизи (амгы — Д. И. Менделеев аттыг Орус химиктиг ниитилели).
Д. И. Менделеев Санкт-Петербургка 1907 чылдың январь 20-де 72 харлыында өкпези аарааш чок болган.
Менделеевтиң ады-биле 101-ги химиктиг бүдүмелди адаан — менделевий.
Д. И. Менделеев — химия, физика, метрология, метеорология, экономика, ужудуушкун, көдээ ажыл-агый, улусчу чырыдылга, химиктиг технологияларга хамаарышкан үндезин ажылдарның автору. автор фундаментальных исследований по химии, физике, метрологии, метеорологии, экономике, основополагающих трудов по воздухоплаванию, сельскому хозяйству, химической технологии, народному просвещению и других работ, тесно связанных с потребностями развития производительных сил России.
Сконструировал в 1859 году — прибор для определения плотности жидкости. Создал в 1865—1887 годах гидратную теорию растворов. Развил идеи о существовании соединений переменного состава.
Менделеев 431 үндезин эртем ажылдарын бижээн, оларның аразында 40 — химияга тураскааттынган, 106 — физиктиг химияга, 99 — физикага, 22 — географияга, 99 — техника база үлетпүрге, 36 — экономикага база ниитилелдиң айтырыгларынга, 29 — көдээ ажыл-агыйга, кижизидилгег тураскааттынган ажылдарны бижээн.
Менделеевтиң Таблицазын баштай 1869 чылдың март 26-27-де "Химияның үндезиннери" деп номунга парлаан. Оон ол таблицаны аңгы кылдыр катап парлааш, "дыка хөй химиктерге" чоруткан (журнал Русского химического общества). 1869 чылдың апрельде делегей чергелиг журналга парлаттынган соонда будүн делегейге тараан.
1999 чылда Менделеевтиң периодиктиг системазының амгы вариантызы тургустунган.
Химиктиг бүдүмелдерниң периодиктиг таблицазын кылганындан өске химияга оон-даа хөй улуг ажыктыг ажыдыышкыннарны кылган.
Д. И. Менделеев чүгле эртемден эвес, база ол ышкаш салым-чаяанныг башкы, педагог чораан. Бодунуң ада-чуртунга ынакшылының демдээ кылдыр башкылаар ажылды көрүп чораан. 35 чыл иштинде башкылап келген.
Менделеев өөредилгениң үзүк чок боорун улуг ужур-уткалыг деп санап чораан. Бир өөредилге черин дооскаш, дораан оон бедик чаданың өөредилге черинче кирер деп санап чораан.
This article uses material from the Wikipedia Тыва article Менделеев, Дмитрий Иванович, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контент CC BY-SA 4.0 лицензия аайы-биле (өскези айыттынмаан болза) ажык. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Тыва (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.