Qırım suğışı yäki Könçığış suğış - 1853-1856 yılda bulğan Rusiä imperiäse häm Britan, Frantsuz, Ğosman imperiäläre, Sardin patşalığınnan torğan Koalitsiä arasında suğış.
Qırım suğışı 1853-1856 | |
Data | |
---|---|
Urın | Qırım, Balkan illäre, Qawqaz, Qara diñgez, Baltıyq diñgeze, Aq diñgez, Yıraq Könçığış |
Näticä | Koalitsiä ciñä, Rusiä ciñelä, Parij Solıx kileşüe (1856) |
Üzgäreşlär | Bessarabiäne Ğosman imperiäsenä quşılu |
Köndäşlär | Rusiä imperiäse Britan, Frantsuz, Ğosman imperiäläre, Sardin patşalığı |
Rusiä ğäskär başlığı | Nikolay I †, Aleksandr II, Gorçakov M. D., Paskeviç İ .F. †, Naximov P. S. †, Totleben E. İ., Menşikov A. S., Vorontsov M. S., Muravyev N. N., İstomin V. İ. †, Kornilov V. A. †, Zavoyko V. S., Andronikov İ. M |
Koalitsiä ğäskär başlığı |
|
Yuğaltular |
23 meñ üterelgän, 16 meñ cäräxätlärdän häläk, 89 meñ awırulardan ülgän |
Suğış xäräkätläre Qawqaz, Dunay kenäzlekläre, Baltıyq, Qara, Azaq, Aq, Barents diñgezlärendä häm Kamçatkada uzğan.
İñ awır suğış Qırımda bulğan.
XIX ğasırğa Ğosman imperiäse bik zäğiflänä. Nikolay I 1850 yıllarda Balkan xalıqların Ğosman imperiäsennän ayırırğa telägän.
Rusiä Törkiägä basım yasar öçen Moldaviäne häm Valaxiäne basıp ala.
Nikolay I ğäskärlärne çığarırğa baş tarta, näticädä 1853 yılda Törkiä, 1854 yılda Böyekbritaniä häm Frantsiä Rusiägä suğış iğlan itä.
Suğış xäräkätläre näticäsendä koalitsiä zur flot Qara diñgezdä tuplıy häm Qırımda desant töşerä.
1854 yılnıñ aprelendä Koalitsiäneñ (Böyekbritaniä, Frantsiä, Ğosman imperiäläre) 28 köymäse Ädis şähären utqa tota. 9 Rusiäneñ säwdä köymäse yandırıla, ingliz köymäse "Tigr" batırıla.
1854 yılnıñ sentäberendä Koalitsiä ğäskäre (61 meñ xärbie) Yevpatoriä yanında töşä.
1854 yılnıñ 8 sentäberendä Koalitsiä Rusiäneñ ğäskären (33 meñ) Alma bäreleşendä ciñä.
1854 yılnıñ 5 (17) oktäberendä Aqyar (Sevastopol') qamalışı başlana, şähär utqa totıla. Tarixta ul Sevastopol' qamalışı dip tanılğan.
13 (25) oktäberendä Balaklava yanındağı bäreleştä Rusiä ğäskäre (23 meñ) Aqyar qamalışım özärgä tırışa, läkin Koalitsiä ğäskäre (20 meñ) qamalışnı saqlıylar.
Balaklava yanındağı bäreleş ike waqiğa belän dan qazanğan:
14 noyäberdä dawıl säbäple Koalitsiä Qırım yarı yanında 53 köymä (şul isäptän 25 yök taşu) yuğalta.
Ber yıllıq qamalıştan soñ koalitsiä Aqyarnıñ könyaq öleşen basıp ala.
Qawqaz frontında rus ğäskäre Qars şähären basıp ala.
Läkin Avstriä häm Prussiä Böyekbritaniägä häm Frantsıägä quşılu yanawı säbäple Rusiä solıx kileşü imzalarğa mäcbür bulğan.
1856 yılda imzalanğan Parij Solıx kileşüe buyınça Rusiä basıp alınğan Bessarabiä, Dunay buyı, Qawqaz cirlären qaytara, Qara diñgezdä xärbi flot tözergä tıyıla, Rusiä Baltıyq diñgezendä xärbi tözeleş tuqtıy.
Qırım suğışında ciñelüdän soñ Rusiä imperiäseneñ artqa qaluı açıqlana. Aleksandr II Rusiäneñ artqa qalunı betersen öçen reformalarnı ütkärä başlıy: şul isäptän krestiannar azat itelü, mäxkämä häm başqa üzgäreşläre.
This article uses material from the Wikipedia Tatarça / Татарча article Qırım suğışı, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Мәгълүмат CC BY-SA 4.0 буенча таратыла (әгәр башкасы күрсәтелмәсә). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Tatarça / Татарча (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.