Swihluvi Swa Ririmi

Ririmi ra Xitsonga

Swihluvi swa ririmi

Rihlanganisi · Rifuwi · Ribumabumeri · Riendli · Riencisi

Swigaririmi

{{{Swigaririmi}}}

Swiphato

Vuthlokovetseri

Swihluvi swa mbulavulo swi ni swihlawulekisi leswi katsaka mahlanganisi, mafuwi, mabumabumeri, maendli ni maencisi.

Rihlanganisi i rito leri hlanganisaka swivulwa swimbirhi leswaku swi vumba xivulwa xin'we lexi vulaka mhaka yo karhi. Rihlanganisi i rito rin'we leri khomaneke. I swa nkoka ku ri tsala ri khomana hikuva loko ri kala ri hambana nhlamuselo ya cinca naswona a ra ha vi rihlanganisi

Swikombiso swa mahlanganisi:

Ndhawu ya rihlanganisi exivulweni

Rihlanganisi ri nga kumeka eku sunguleni kumbe exikarhi ka xivulwa. Swikombiso:

a. U ta ya entirhweni hambiloko swi vava b. Hambiloko swi vava, u ta ya entirhweni 

Ribumabumeri i xiphemu xa xivulwa lexi hi byelaka swin'wana hi riviti kumbe risivi. Ri nga hi byela vukulu, muhlovo, nkoka, xiyimo kumbe leswi ri nga ku swi endleni. Ribumabumeri ri aviwile hi mintlawa yinharhu ku nga leyi landzelaka:

a.  Rihlawuri b.  Rifuwi c.  Riengetelo 

Rihlawuri

Rihlawuri ri hi byela swo karhi hi riviti kumbe risivi hi ku hi komba leswi landzelaka:

Xivumbeko va rihlawuri:

Rihlawuri ri vumbiwa hi swiphemu swimbirhi ku nga xitwananisi xa rihlawuri ni nsinya wa rihlawuri. Hi xikombiso:

Swimbirhi Leswimbirhi Vanene 

Lerinene Lavatsongo Leswaku Kasi Tinyingi Loko

Lavanene 

Rifuwi

Rifuwi i muxaka wa ribumabumeri lowu bumabumelaka riviti kumbe risivi hi ku hi komba vun'wini, ntirho wa xanchumu, leswi nchumu wu endliweke hi swona, muhlovo na ku landzelelana ka swilo

Xivumbeko xa Rifuwi

Rifuwi ri vumbiwa hi swiphemu swimbirhi leswi nga khomanangiki. Swiphemu leswi swi vuriwa xitwananisi xa mfuwo na nsinya wa rifuwi

  Xik. Vana va wena va rhandza byalwa 

Ntirho wa Rifuwi

Riengetelo

Riengetelo i muxaka wa ribumabumeri lowu na wona wu hi byelaka swin'wana hi riviti kumbe risivi. Riengetelo ri vumbiwa hi swiphemu swimbirhi kumbe ku tlula

Xik. Vanhu lava va tirhaka emugodini va tele Xik. Nhwanyana loyi a rilaka i wa ka hina 

Ntirho wa Riengetelo

Ntirho wa riengetelo wu lawuriwa hi nhlamuselo ya rona exivulweni kumbe eka hungu ro karhi

Riendli i xiphemu xa xivulwa lexi hi kombaka leswi endliwaka. Hi xona xi paluxaka mhaka leyi nga eku humeleleni. Eka ririmi ra Xitsonga riendli ri tsariwa ri nga khomanangi. Hi xi kombiso:

Wa dyondza Va n'wi navela A va hlamusela 

Kasi eka Xinchangana xa le Mozambique riendli ri tsariwa ri khomana. Hi xi kombiso:

Wajondza Vamunavela Avahlamuxela 

Mapfuna-Maendli

Mapfuna-maendli i swiphemu leswi pfunaka riendli hi ku humelerisa tindlela to hambana leti nchumu wo karhi wu endliwa ka hi tona . Xik: Magezi u tshama u khandziya xihahampfhuka? Tshama hi rona ripfuna riendli .

Minkarhi ya maendli

Mathlela ya Maendli

Riendli ri nga ha va eka tlhelo ra mpfumelo kumbe ra nandzulo, leswi swi vula leswaku ri nga pfumela kumbe ri kaneta mayelana ni mhaka leyi nga eku humeleleni

•Mpfumelo

Xik. Teleni wa hlaya swinene (nkarhi wa sweswi) Xik. Teleni a a hlaya swinene (nkarhi lowu nga hundza) Xik. Teleni u ta hlaya swinene ( nkarhi lowu taka) 

•Nandzulo

Xik. Teleni a nga hlayi swinene Xik. Teleni a a nga hlayi swinene Xik. Teleni a nge hlayi swinene 

Marhavi ya maendli

Marhavi ya maendli i swiphemi swa riendli leswi kombaka ndlela leyi swilo swi endliwaka/humelelaka hi

a.  Rhavi ra xitwisiwo b.  Rhavi ra xivangelo c.  Rhavi ra xikongomelo d.  Rhavi ra xitlhelelo e.  Rhavi ra xivuyevuye 

Rhavi ra xitwisiwo

Rhavi ra xitwisiwo ri kombisa leswaku nchumu wo karhi wu twisiwa swin'wana. Wu nga va wu twisiwa ku vava kumbe ku nandzika. Nkarhi wun'wana rhavi leri a ri kombi ku twisiwa ku vava kambe ro komba leswaku swilo swa humelela. Rhavi leri ri tihlawula hi xiphemu xa "-iw" lexi nga xilandzi xa nsinya wa riendli. Hi xi kombiso:

Vana va rhumiwa U ta biwa loko u delela 

Rhavi ra xivangelo

Rhavi leri ri komba leswaku munhu/nchumu wu vangeriwa swo karhi/ wu endlisiwa swo karhi. Rhavi leri ri tihlawula hi xilandzi xa "-is" eka minsinya ya maendli.

Xik. Vatsotsi va chavisa vanhu Xik. Ndzi ta n'wi rimisa nsimu hinkwayo a ta khawula 

Rhavi leri ri nga ha komba ku pfuna

Xik. Ndzi ta n'wi rimisa nsimu leswaku a ta hatla a heta 

Ri nga komba ku va swilo swo karhi swi suka eka munhu swi ya eka un'wana

Xik. Mufana u gangisa nhwana Xik. Ndzi ta ku dzahisa fole 

Rhavi ra xikongomelo

Rhavi leri ri tikomba hi xilandzi "-el" eka nsinya wa riendli

Rhavi leri rikomba leswi landzelaka:

Rhavi ra xitlhelelo

Leri i rhavi ri ri roxe leri tihlawulaka hi xirhangi. Ri tikomba hi xirhangi xa "ti-" eku sunguleni ka nsinya wa riendli. Rhavi leri ri komba leswaku timhaka ti tlhelela eka n'wini wa tona.

Xik. Hi n'wi kume a ri karhi a tikama misisi Xik. Teleni wa tihlawula masiku lawa 

Rhavi leri ri nga tirha tanihi xivulavulelo.

Xik. Amu wa tidya masiku lawa 

Ri nga ha komba ku tiputa.

Xik. Ndzi ta tifambela ndzexe 

Nakambe ri nga komba swiendlo swo pfumala xikongomelo/maendlelo

Xik. O tivulavulela, leswi a a vulavula swona a swi nga twali Xik. Mizaya o tifambela, a a nga switivi na leswaku u ya kwihi 

Rhavi ra xihlamulo

Rhavi ra xihlamulano ri komba leswaku mhaka yi humelela hi ku ringana eka matlhelo mambirhi. Rhavi leri ri tihlawula hi xilandzi xa "-an-"

Xik. Timbyana ta lumana hikokwlaho ka rhambu Xik. Vafana va banana hi mhaka ya ntombhi 

Riengeteri i xiphemu lexi hi byelaka swo tala/swin'wana hi riendli. Ri paluxa ndlela leyi swilo swo karhi swi endliwaka hi yona. Riengeteri ri na vuxaka swinene na riendli hikuva ri seketela, tshikelela kumbe ndlandlamuxa mhaka leyi boxiweke hi riendli. Hileswaku riengetela nhlamuselo ya riendli.

Xivumbeko xa riengeteri

Riengeteri ri tala ku va rito rin'we kambe minkarhi yin'wana ra swi kota ku va na swiphemu swo tlula xin'we.

Xik. U tshame ehansi Xik. U lo endla hi vomu 

Ntirho wa riengeteri

Ku komba ndhawu (Riengeteri ra ndhawu)

Xik. Loyi u humaa eka Mhinga Xik. Tamatisi ri wele ehansi 

Ku komba mukhuva/maendlelo (Riengeteri ra mukhuva)

Xik. Tshama kahle Xik. A a tsakile swinene/ngopfu Xik. U dya njhani? 

Ku komba nkarhi (Riengeteri ra nkarhi)

Xik. U biwile tolo Xik. Vata vuya rini Xik. Nan'waka ku hava mpfula 

Riencisi i xiphemu lexi hlamuselaka leswi nga eku endliweni hi ndlela yo encenyeta kunene. Loko ri tsariwile ri ri roxe kumbe riri emakumu ka xivulwa ri vekeriwa xihlamari "!". Loko ri tsariwile emasunguleni kumbe exikarhi ka xivulwa ri vekeriwa hefemulo ",".

Mintirho ya maencisi

•Muhlovo

Xik. Tiko hinkwaro ri lo hlazaa, endzhaku ka mpfula Xik. Mpahla ya yena yi tshukile yi lo juu! Xik. A ambale hembe ya ntima dzwi! 

•Mpfumawulo

Xik. U lo na nghena holo hinkwayo yo hiyaa! Xik. Tlilasi hinkwayo a yi lo mpoti, hi huwa Xik. Hilo twa ku dlomu, hi swi vona xikan'we ku foni yi wele ematini 

•Mukhuva/maendlelo

Xik. Hilo na fika, o kakatsuku a ya hi kela mati Xik. U lo na ku ga, majaha yo tlaku, ya n'wi rhwalela mindzhwalo 

•Ku nuha

Xik. Sokisi ra wena mbvee! 

•Ku nuhela

Xik. Nyama leyi yo nkhulee! 

Maencisi ya mapeletwana-n'we

Maencisi ya mapeletwana-mbirhi

Maencisi ya mapeletwana-nyingi

• kakatsuku!