Mati

Xihlawulekisi xa khemikhali leyi i  H₂O, leswi vulaka leswaku mati ma vumbiwa hi ti athomu timbirhi ta Hydrogen na athomu yin'we ya moya wa Oxygen. Mati ma naswivumbeko swinharhu kunga Vumati (Mati); Vutiyela (Gwitsi) na vumoya (Ripumele).

Mati mafunengeta kwalomu ka 71% ta Misava. Mati iyankoka eka swivumbiwa hinkwaswo leswi hanyaka. Laha Misaveni kwalomu ka 96.5% wa mati makumeka emaqhivini na malwandle, 1.7% kuva mati yo boxiwa kumbe kuceriwa eka misava, kasi 1.7% wa mati makumeka emagwitsini ya tinhlohlorhi ta misava eAntarctica na Greenland, ntsengo lowu saleka wa mati wukumeka eka ripumele na Marifu.

Mati lamatengeke yonwa iyankoka eka vanhu na swivumbiwa swinwana. Mfikelelo wa mati lamabhaseke wu antswisiwile eka malembe lamahundzeka emisaveni hinkwayo, hambiswiritano kwalomu ka bhiliyoni ra vanhu emisavani vapfumala mati lama bhaseke. Kuna vuxaka exikarhi ka vuswikoti bya fikelela mati lamabhaseke na rifuwo ra vanhu kuya hi tiko. Vahlahluvi va komba leswku hi lembe ra 2025, kwalomu ka hafu ya vanhu vamisava vata langutana na kupfumaleka ka mati.

Mati matlanga xiyenge xo hlawuleka eka Ikhonomi ya misava. Kwalomu ka 70% wa mati lama tengeke ma tirhiseriwa swa tavurimi. Vutshevi bya tinhlampfi emaqhivini na malwande, byi wundla swiyenge swotala swa vanhu emisaveni. Tnhundzu to tala ti fambisiwa hi swikepe ku suka no ya etindhawini tale kule hi milambu na malwandle. Mati, magwitsi na Ripumele, switirhisiwa ngopfu ku timula no kufumeta tikhomponi na makaya ya vanhu. Mati mathlela ma tirhisiwa ku olovisa tikhemikhali to tala, naswona mathlela matirhisiwa ku Sweka na Hlantswa.