Dulu

Dulu a ku ri wona muako lowu a wu khome muti, handle ka dulu muti a wu nga ta swi kota ku hanya. Dulu a ri tirha ku hlayisa mavele lawa a ya dyiwa emutini na swin’wana swakudya a swi hlayisiwa edulwini swo fana na mariwa, makwembe na swin’wana.

Dulu a ku ri muako wuntsongo lowu a wu ri na xihlawulekiso xa wona. Muaki wa dulu u sungula a ya tsema timhandzi to bumbula na to lala, swiphandzi a tsema timbalelo, byewu a kutla na byanyi. Loko switirhisiwa swi kumekile hi kona a ta tsala dulu ra yena. Vatsonga a va ri na ntolovelo wo tsala xirhendzevutana hi nenge ku kombisa laha muako va lavaka leswaku wu ta hi kona, kutani ku ceriwa makhele yo celela timhandzi. Hixitalo aku ceriwa nhungu wa magoji. Loko ti celeriwile timhandzi, ku tlhela ku laviwa timhandzi to bumbula ta swiphandze to koma eka leto leha. Kutani ku tekiwa tin’wana to bumbula, ti hingakanyiwa ehenhla ka swiphandzi. Kutani ku tekiwa timbalelo na byewu ti betsiwa rimbalelo ra le hansi ku ri karhi ku khomiwa timhandzi to yima na swiphandzi ti bohiwa hi byewu leswaku swi tiya. Loko timhandzi ti hlanganisiwile ti xoxelana leto lala exikarhi ka leto bumbula ku tlhela ku bohiwa rimbalelo ra le xikarhi na ro hetelela ra le henhla, ivi tikomiwa le henhla hi byewu leswaku swi ta tiya swinene.

Loko ntirho wo koma wu herile ku xoxeriwa timhandzi to lala etshakwini ra dulu leswaku ku ndlaleriwa byanyi leswaku mavele na timbewu tin’wana swi nga wi. Madulu ku fana na tindlu ya endleriwa malwangu no fuleriwa hi makenya swi tiya ku sivela leswaku timbewu na swirimiwa swin’wana swi nga tsakami. Endzhaku ko fulela, dulu a ri ta endleriwa rivanti ra swimhandzani swo koma leswi a swi nga ta betsiwa kambe a swi to xoxeriwa kunene exikarhi ka rimbalelo ra le xikarhi na ra le henhla. Madulu a ya hambanile na mituruka hikuva wona loko ya hete ku akiwa a ya tlhela ya phamiwa makhumbi hi misava ya tshuka.