Baloyi: Xivongo xa ka

Lowu i muti lowu tivekaka eka miti ya Vatsonga. Namuntlha kuna Miti mimbiri yaka Makhuva na Nwamitwa lava nga miti leyintsongo eka lowu wa vatukulu va Changamire vanga Tinhloko ta Muti wa vuhosi lowu yimeleke hi Madanci Xidlavuta Changamire Baloyi.

Baloyi
Baloyi Mathebula Nyimba ya khalanga
"Vaka ncila a va ololi"
Mapeleto	Barodzwi,Valozi,Valozwi,Valoyi; Baloyi
Afrika Dzonga	Tzaneen · Giyani · Joni · Pitori
Muzambhiki	Chibabele · Chibuto · Chokwe · Hokwe · Maputo
Swazini	Malelane · Kanyamazane ·
Ntlawa wa rixaka	N'walungu

== Xithopo Khalanga, mthondolovhana,munyayi, vale ncila a va ololi, loko vo olola wa tshoveka, va olola hi xigombo sangweni, va ma khandziya hi murhi ma ehla hi rhavi, va ma dyela ntshaveni. Mathevula, Valoyi

Va ka Baloyi va huma eka N'wa-Hlongeni (A xihaheni). Vatekeriwe vukosi bya vona hileswi vakokwa-xinuna wa vona, va nyikeke Mabhunu swibhamu leswi a vaswikume hinkarhi wa nyimpi ya Mabhunu na Manghezi. Va aka tiko va le ka Bhungeni va ale ku fumiwa hi N'wa-Xivambu hi leswi a ari hosi ya n'wansati. (Xiyenge lexi axi hetisekanga hikuva Varodzwi ava zanga va tekeriwa Vuhosi. Va longoloke kuya fika eMozambique laha ku nga huma nyimba ya Makhuva na Nwamitwa. Namuntlha vatukulu va Changamire va kumeka ePitori vanga ndyanngu ya Vukosi leswi va nga hangalaka Afrika Dzonga,Zimbabwe,Malawi,Botswana na Mozambique avana hosi kanmbe nhloko ya muti wa Barodzwi loya nga ntukulu wa Changamire na Gulukhulu wa nyimba ya Magulasavi hi hala kava mana wakwe i ntukulu wa Gwamba Mativula ya Munyayi. Vakulela eka vakokwa wa vona mbeleka manana loyi aari ntombhi ya Mhlengwe yaka Cawuke. Nhloko ya Muti lowu i Xidlavuta Madanci Changamire Baloyi loyi anga muyimeri kuya hi tidyondzo ta yena. Vanwana vava ntukulu va changameri vakumeka e Afrika Dzonga eLimpopo haha ku nga Giyani na Malamulele vona vativitana vana kumbe va Ntukulu va Maguxe Vona Veri hi vona vaka Baloyi-Maguxe

Hi ku ya hi Henri Junod va ka Baloyi, va hlayiwa eka rhavi ra Va N'walungu eka rixaka ra Vatsonga. Leri i rhavi Leri kulu eka ma rhavi ya mune lawa Junod a tsaleke ha wona. Vaka Baloyi ahi Machangana i Vatsonga Henri Junod hi nkarhi lowu anga tsala aanga switivi leswaku Vatsonga ni Machangana ahi Nyimba yin'we.

Swivongo leswi fambisanaka na xivongo lexi i : Mathebula, Mkansi, Makaringe, Magoveni, Munyai, Matjokana, Xilowa, lowani na Mkhalangana hileswi vanga Vakalanga. Va tumbuluka eka Nyimba ya Changamire (Cangamela) Loyi aa a fuma etolo andzhawini ya Mapungubwe namuntlha.

baloyi,makaringe,xilowa. ndzi mthondolovhana wa gwamba,wa madanci,wa nengwani,wa magulasavi,wa makhuva, wa nkami, wa phangweni, wa ghulukhulu, wa changamire. ndzi ncila ava ololi loko wo olola wu ta tshoveka wu oloriwa hi mbita ya nyama, ndzi mudyi wa swipame, mudyi wa mihandzu, ndzi khandziya nsinya ndzi chika hi marhavi, ahee khalanga ahee murodzwi ahee ntukulu wa gwamba.