Tecâhül-I Ârif

Bilineni bilmez görünmek özel bir amaçla ve nükteli şekilde gerçekleştirilir. Bunun için sanatkâr muhatabına cevabını bildiği sorular sorar. Böylece hem maksadı doğrudan söylemenin yeknesaklığı kırılır hem de söze nükte ve zarafet kazandırılmış olur. Sanatın başlıca amaçları arasında şunlar vardır:

• kınama ("Ey Habur ağacı, niye yapraklısın? / Sanki Tarîfoğlu'na üzülmemiş gibisin?")
• dokundurma ("Biz veya siz, ikimizden biri ya doğru yol üzerinde veya açık bir sapıklık içindedir.")
• aşkta şaşkınlık ("Sizi Allah'a salarım çölün ceylanları! Söyleyin bana / Leylâm sizden mi yoksa Leylâ beşerden midir?")
• medihte mübalağa ("Görünen şimşek parıltısı mı yoksa lamba ziyası mı / Ya da sevgilinin görünen yüzündeki tebessümleri mi?)
• tâzimde mübalağa ("Ben susuzluk mu çekerim sen her pınardan akan su iken / Ben dünyada zulme mi uğrarım sen benim yardımcım iken")
• hicivde mübalağa ("Bilmiyorum, ileride bileceğimi de sanmıyorum / Şu Âl-i Hasn erkekler topluluğu mudur yoksa kadınlar topluluğu mu!")
• olayın kesinliğini belirtmek gayesiyle tecâhül yollu soruya başvurma ("Allah, 'Ey Meryem oğlu Îsâ! İnsanlara beni ve annemi Allah’tan başka iki tanrı bilin diye sen mi söyledin?' buyurdu")

• Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer?
  
• Arzu dolu,yaşamak dolu / Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan?
  
• Şakaklarıma kar mı yağdı ne var / Benim mi Allah'ım bu çizgili yüz?