Süt, dişi memelilerin yavrularını beslemek için memelerinden gelen, besin değeri yüksek olan beyaz bir sıvıdır.
Ayrıca bazı bitkilerin türlü organlarında bulunan beyaz renkte öz suya ve erkek balığın tohumuna da süt denir.
İnsanlar diğer memelilerin sütünü düzenli olarak tüketmeyi ilk kez Neolitik Devrim sırasında hayvanların evcilleştirilmesi veya tarımın gelişmesiyle öğrendi. Bu gelişme, Mezopotamya'da M.Ö. 9000-7000'den Amerika'da M.Ö. 3500-3000'e kadar çeşitli küresel bölgelerde bağımsız olarak meydana geldi.
Yine MÖ 8. yüzyılda Homeros'un yazılarında süt, süt kesiği ve peynirle ilgili anlatımlara rastlanır.
İncil'de de İbrahim Peygamber'in üç meleğe tatlı ve ekşi süt sunduğu anlatılır. MÖ 4. yüzyılda Antik Trakya ahalisi, yoğurt ya da yoğurt benzeri "prokiş" dedikleri bir çeşit ekşi süt üretiyorlardı. Süt işleme tekniklerini bugünkü Rusya, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerine tanıtanların da Türkler, Moğollar ve diğer göçebe kavimler olduğu tahmin edilmektedir.
Kaliforniya Üniversitesi'nden Doktor Cedric Garland'ın 20 yıllık bir araştırması, süt tüketen kişilerin daha sağlıklı bağırsaklara sahip olduğunu gösterdi. 20 yıl boyunca 2000 kişiyi inceleyen Garland, günde 2-3 bardak süt içen kişilerde bağırsak sorunlarına, hatta bağırsak kanserine pek rastlamadığını belirtti. Bu yüzden Garland, bağırsak kanserini önlemek için günde 2-3 bardak süt tüketilmesini öneriyor. Tıpkı diğer bilim insanları gibi, Garland da sütün içerdiği kalsiyum ve D vitamininden dolayı bu kadar yararlı olduğunu ileri sürüyor. 1987 yılında yapılan bir araştırmada, Avusturya'da bol miktarda bağırsak kanserine rastlanması dikkat çekti. Haftada en az 2-3 bardak süt tüketmeyen kişilerde, bağırsak kanserine yakalanma olasılığının daha yüksek olduğu tespit edildi.
Uzmanlar, sütte bulunan kalsiyumun bağırsaklardaki, kansere yol açabilen fazla asitleri yok ettiğini ve böylece sindirim sisteminin sağlıklı bir şekilde çalıştığını belirtmektedir. New York Kanser Araştırma Merkezi'nde kanser hastaları incelenip süt içen hastaların kanser hücrelerine bakıldığında, hücre gelişmelerinde yavaşlamaya rastlanmıştır. Böylece, kalsiyumun kanser hücrelerinin gelişimini yavaşlattığı teorisi desteklenmiş oldu. Boston'lu bilim insanları, fermente sütün içerdiği lactobacillus acidophilus bakterisinin de bağırsak kanserine karşı etkili olduğunu savunmaktadırlar.
Japon araştırmacılar, her gün süt içerek mide kanserinden de uzak durulabileceğini öne sürmektedirler. Yapılan birçok uluslararası araştırmalarda, süt tüketen kişilerde akciğer kanserine de pek rastlanmadı. Johns Hopkins Üniversitesi araştırmacıları, süt içen kişilerde kronik bronşite pek rastlamadıklarını dile getirdiler. Uzmanlar sütün sigara, alkol ve bol miktarda kahve gibi bağımlılık yapan maddeleri tüketen kişileri bile koruduğuna dikkat çektiler. Yapılan araştırmalarda 1-2 paket sigara içen ve süt tüketmeyen kişilerde, kronik bronşite yakalanma olasılığının daha yüksek olduğu görüldü.
Süt, insanların doğumlarından itibaren aldıkları ilk besindir. İlk günlerinde annelerinin sütüyle beslenen bebeklere, daha sonraları hem anne sütü hem de hayvani sütler verilir. Anne sütü, insan vücudu tarafından üretilemeyen esansiyel amino asitler ve yağ asitlerini içermesinden dolayı zengin bir besin kaynağıdır. Aynı zamanda içerdiği kalsiyum ile diş ve kemik gelişiminin tamamlanmasında birincil rol oynar.
Zamanla süt tüketiminin (başlıca inek sütü) azaltılması yetişkinlik döneminde laktoz intoleransı ve dolayısıyla sütün sindirilememesinden kaynaklanan hazımsızlığa yol açabilir. Bu durumda vücutta gaz birikimi ve yumuşak gaitaya, karın ağrılarına yol açabilir.
Süt ve süt ürünlerinin uyumluluğu, çeşitliliği ve besleyici olması, bu ürünleri yaşlılar için de değerli kılmaktadır. Süt ve süt ürünleri gıdalara ilgisini kaybeden kişiler için özellikle önemlidir. Süt çeşitli gıdalarda çeşitli pişirme şekilleri ile kullanılabilir. Soslarda, puddinglerde, kahvaltılarda veya soğuk ve sıcak içeceklerde kullanılabilir. Süt ve peynir besleyiciliği arttırmak için diğer gıdalara eklenebilir (çorbalar, püreler gibi).
Sütün bir içecek veya yiyecek kaynağı olarak kullanılmasının yanı sıra çiftçiler ve bahçıvanlar tarafından organik mantar ilacı ve gübre olarak kullanıldığı tanımlanmaktadır, ancak etkinliği tartışılmaktadır. Seyreltilmiş süt çözeltilerinin üzüm asmalarında küllenmeyi önlemede etkili bir yöntem sağladığı ve bitkiye zarar verme ihtimalinin düşük olduğu gösterilmiştir.
Süt boyası veya sütlü boya, toksik olmayan su bazlı bir boyadır. Genellikle renk için pigmentler eklenerek süt ve kireçten yapılabilir.
Süt yüzyıllardır saç ve cilt bakımında kullanılmıştır. Kuaför Richard Marin, bazı kadınların saçlarına parlak bir görünüm kazandırmak için saçlarını sütle yıkadıklarını belirtiyor. Kozmetik kimyageri Ginger King, sütün "(derideki) döküntüleri temizlemeye ve temizlemeye yardımcı olabileceğini ve saçı daha yumuşak hale getirebileceğini belirtiyor. Bazı ticari saç ürünleri süt içerir.
| İçerik | Birim | İnek | Keçi | Koyun | Bufalo |
|---|---|---|---|---|---|
| Su | g | 87,8 | 88,9 | 83,0 | 81,1 |
| Protein | g | 3,2 | 3,1 | 5,4 | 4,5 |
| Yağ | g | 3,9 | 3,5 | 6,0 | 8,0 |
| ----Doymuş yağ asitleri | g | 2,4 | 2,3 | 3,8 | 4,2 |
| ----Tekli doymamış yağ asitleri | g | 1,1 | 0,8 | 1,5 | 1,7 |
| ----Çoklu doymamış yağ asitleri | g | 0,1 | 0,1 | 0,3 | 0,2 |
| Karbonhidratlar (laktoz şekeri) | g | 4,8 | 4,4 | 5,1 | 4,9 |
| Kolesterol | mg | 14 | 10 | 11 | 8 |
| Kalsiyum | mg | 120 | 100 | 170 | 195 |
| Enerji | kcal | 66 | 60 | 95 | 110 |
| kJ | 275 | 253 | 396 | 463 |
Homojenizasyon sütün delikleri mikron ölçülerinde olan süzgeçlerden tonlarca basınçla geçirilmesidir. Böylece süt içerisinde yağ kürecikleri parçalanarak, kaymak oluşumu yani süt yağının sütün yüzeyinde birikmesi engellenir.
Türler arası süt tüketimi sadece insanlara özgü değildir. Martıların, kın gagalıların, skuaların, batı martılarının ve yabani kedilerin fokların meme uçlarından doğrudan süt çaldıkları rapor edilmiştir.
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Süt, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
