Ýabany We Medeni Ösümlikler

Watanmyzyň düzlüklerinde, daglarynda, çemenliklerinde, çöllerinde her dürli ösümlikler ösýärler. Hemme ýerde diýen ýaly ösümliklere duş gelmek bolýar. Türkmenistanyň çöllerinde sazak, gandym, çerkez, selin ýaly ösümlikler, daglarynda arça, kerkaw,agaçlary, tokaýlarynda toraňňy, ýylgyn, gamyş, sähra ýerlerinde gyrtyç, dele, gyýak we beýleki ösümlikler ösýärler. Bularyň hemmesi adam tarapyndan ekilmän özleri gögerýän ösümliklerdir. Şunuň ýaly ösümliklere ýabany ösümlikler diýilýär. Halk hojalygy u peyd osumliklerin peydalysy oran kopdur. Mysal üçin: gyrtyç, Ýylak, ýandak we beýleki osumlikler haywanlara ot-iym bolyar. Yabany osumliklerin birnacesi dokma we kagyz senagatynda cyg mal bolup hyzmat edyar. Olardan gamyshy, galmay yekeni we beylekileri gorkezmek bolar. Yabany osumliklerin arasynda dokma senagatynda yun yupek we yupluk sapaklaryny boyamak ucin gerekli renk beryanleride kandir. Ona copboya, yshgyn, sozen, cerke we beylekiler mysal bolup biler. Enceme yabany osumliklerden adamyn keseline melhem etmek ucin dermanlyk maddalar alynyar. Ona boybodranl, buyan, kakilik oty, keyik oty we beylekiler mysal bolup biler.

Adam yabany osumliklerden ysmanagy, bowursleni, hozy we beylekileri iymit ucin peydalanyarlar. Olarda sheker, yag, belok we witminkop bolyar. Yabany osyan arca, dagdan, yylgyn we beyleki uly we gyrymsy agaclar yangyc gurlushyk serishdesi hokmunde we agacgosh (mebel) yasamak ucin peydalanylyar. Enceme yabany osumliler kopdur we heniz olar doly owrenilen daldir. Yudumyzdaky yabany osumliklerin gurlushy, yashayshy hem-de hojalykdaky ahmiyeti alymlar tarapyndan owrenilyar. Yabany osumlikleri owrenmekde hem-de olaryn arasyndan peydalysyny, gowy miwelisini, ot-iymlik, gok ekinlik we dermanlyk osumlikleri golap tapmakda ylmy gozegcilikler gecirilyar. Gowacanyn we beyleki ekinlerin arasynda hashal otlar hem osyar. Olar kokleri biulen yzgara, yokumly maddalary we topraga dokyan dokunlerimizi sorup almak bilen ekine kop zyyan yetiryarler. Yone bulara butinley zyyanly osumlik diyip bolmayar. Sebabi olaryn arasynda dermanlyk, ot-iymlik gornushlerem bar. Hashal otlar hem oz gezeginde dem alyan howamyzy arassalamaga gatnashyarlar. Yabany osumliklerin arasynda manyrsak, cakjagundaz yaly zaherlinlerem bar. Bilmezlikden adam we haywan olary iyende beden zaherlenyar. Shonun ucin zaherli osumliklerde aga bolmaly. Zaherli osumliklerden derman tayyarlanylyar. Diymek osumlikleri zyyanly we peydaly toparlara bolup bolmayar ekeni. Butinley peyda getirmeyan osumlik yokdur. Osumliklerin gurlushyny, osush ayratynlyklaryny onat owrenmek zerurdyr. Adam tarapyndan osdurilip yetishdirilyan gok-bakja ekinlerine, ir iymishli agaclara, bezeg ucin ekilyan gullere, derman tayyarlamak ucin ekilyan osumliklere medeni osumlikler diyilyar. Adam olary ekip, suwaryp, dokunlap, yumshadyp, hashal otlardan we kesellerden gorap, osdururip yetishdiryar. Bugdaydan, kunjiden, kelemden, uzumden we beyleki medeni osumliklerden corek,topragyny gok onum, tagamly, yag, gok onum miweler alynyar. Gowacanyn we kenebin hasyly senagatda gymmatly cig mail hokuminde peydalanylyar. Dalije mash, yorunja mallar ucin yokumly ot-iymdir. Kocelerin ugurlarynda, seyil baglarynda, yashaysh jaylarynda towereklerinde otyrdylan durli agaclar shaherlerimize, shahercelerimize we obalarymya gork bertar. Olar howany arassalayarlar, tozany saklayarlar. Diymek, adamyn durmyshynda osumliklerin bicak uly ahmiyeti bardyr. Tebigat adama ummasyz gin meydanlary, gullap duryan baglary, tokaylary, mes toprakly yerleri ecildi. Shonun ucin hem biz bu baylyga eyecilik gozi bilen seredip ayap saklamalydyrys.

Turkmenistanda tebigaty gorap saklamak barasynda yurdumyzyn Omurlik Prezidenti Beyik Saparmyrat Turkmenbashy enceme kanun cykardy. Bu kanunlar dowletimizin tebigy baylyklaryny gorap saklamaklygyna we olardan dogry peydalanmaklyga uly uns berilyanligine shayatlyk edyar. Beyik Saparmyrat Turkmenbashy ozunin Mukaddes Ruhnama kitabynda: "Turkmen taryhynyn durnuklylygyny, turkmen yashayshynyn taryhy goelligini bir zatda goryarin: bizin milletimiz oz yashayshyny tebigatda garshylyk gorkezmek, onun garshysyna cykmak usulynda dal-de,tebigat bilen sazlashyk esasynda gurnapdyr." diyip bizin ata-babalarymyzyn tebigata we onun baylyklaryna uly sarpa goyandyklaryny we olary ayawly saklamaga calshandyklaryny gorkezyar hem-de tebigatyn baylyklaryny gorap saklamaga cagyryar.

Bu ösümlikler makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz.