อำเภอสหัสขันธ์

อำเภอสหัสขันธ์ มีประวัติความเป็นมายาวนาน ก่อตั้งขึ้นเป็นชุมชนร่วมสมัยกับการก่อตั้งเมืองกาฬสินธุ์ ชื่อว่า "บ้านพันลำ" เมื่อ พ.ศ. 2410 ตรงกับสมัยรัชการที่ 4 พระยาชัยสุนทร (ท้าวกิ่ง) เจ้าเมืองกาฬสินธุ์ ขอตั้งบ้านพันลำขึ้นเป็นเมืองสหัสขันธ์ โดยขึ้นตรงต่อเมืองกาฬสินธุ์ ต่อมา พ.ศ. 2425 เมืองสหัสขันธ์ได้ขอสมัครไปขึ้นกับเมืองกระมาลาไสย (กมลาไสย) เมื่อ พ.ศ. 2431 แต่งตั้งให้อุปฮาดบัวจากเมืองกมลาไสยเป็นพระประชาชนบาล (บัว) เป็นเจ้าเมืองสหัสขันธ์และได้ย้ายที่ทำการเมืองไปตั้งอยู่ “บ้านโคก” ต่อมาราษฎรเมืองสหัสขันธ์ร้องทุกข์ต่อกรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม กล่าวโทษพระประชาชนบาล (บัว) ให้ออกจากตำแหน่งเจ้าเมืองสหัสขันธ์และแต่งตั้งราชบุตรแสนรักษาเจ้าเมืองสหัสขันธ์ ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2433 ได้แต่งตั้งให้ท้าวขัติยวงศาเป็นพระประชาชนบาลเจ้าเมืองสหัสขันธ์ให้ขึ้นตรงต่อเมืองกมลาไสย

ต่อมามีการปรับปรุงระบบการปกครองสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อ พ.ศ. 2452 ให้เมืองกาฬสินธุ์และเมืองกมลาไสยขึ้นกับมณฑลร้อยเอ็ด ต่อมาได้ยุบมณฑลร้อยเอ็ดไปขึ้นกับมณฑลนครราชสีมาหลังจากนั้นกาฬสินธุ์ถูกยุบเป็นอำเภอหลุบขึ้นตรงต่อจังหวัดมหาสารคามจนกระทั่งเมื่อ พ.ศ. 2490 ได้ยกฐานะกาฬสินธุ์เป็นจังหวัด กมลาไสยและสหัสขันธ์จึงเป็นอำเภอของจังหวัดกาฬสินธุ์และในปี พ.ศ. 2510 อำเภอสหัสขันธ์ได้ย้ายที่ทำการอีกครั้งนึง เนื่องจากมีการสร้างเขื่อนลำปาวโดยย้ายจากตำบลโนนศิลาไปอยู่ที่ตำบลภูสิงห์ในปัจจุบัน

กล่าวโดยสรุป ปี พ.ศ. 2410 ท้าวแสนได้พาสมัครพรรคพวกอพยพออกจากเมืองกาฬสินธุ์ไปตั้งที่บ้านโคกพันลำ แล้วขอพระราชทานตั้งเมือง โปรดเกล้าฯ ให้ยกบ้านโคกพันลำขึ้นเป็นเมืองสหัสขันธ์ โดยการแยกออกจากเมืองกาฬสินธุ์เนื่องจากเมื่อ พ.ศ. 2409 ราชวงศ์ (เกษ) ได้เกิดความขัดแย้งกับพระยาชัยสุนทร (กิ่ง) เจ้าเมืองกาฬสินธุ์ จึงกราบบังคมทูลขอแยกเมืองไปตั้งอยู่บริเวณบ้านสระบัว ริมน้ำปาวฝั่งตะวันตก (เมืองกมลาไสย) และขอให้ตั้งเมืองสหัสขันธ์ ณ บ้านพันลำ พร้อมขอให้ท้าวแสนเป็นเจ้าเมืองสหัสขันธ์ ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2433 ได้แต่งตั้งท้าวแสนเป็นพระชาชนบาล เจ้าเมืองสหัสขันธ์ให้ขึ้นตรงต่อเมืองกมลาไสย

• วันที่ 14 เมษายน 2455 แยกมณฑลอิสาณออกเป็น 2 มณฑล ได้แก่ มณฑลอุบลราชธานี โดยให้มณฑลอุบลราชธานีมีเขตปกครองตลอดท้องที่ 3 จังหวัด คือ จังหวัดสุรินทร์ จังหวัดขุขันธ์ จังหวัดอุบลราชธานี กับมณฑลร้อยเอ็จ โดยให้มณฑลร้อยเอ็จมีเขตปกครองตลอดท้องที่ 3 จังหวัด คือ จังหวัดมหาสารคาม จังหวัดกาฬสินธุ์ จังหวัดร้อยเอ็จ และให้โอนเมืองสหัสขันธ์ ของมณฑลอิสาณ มาขึ้นการปกครองกับมณฑลร้อยเอ็จ ตั้งเป็นอำเภอสหัสขันธ์ จังหวัดกาฬสินธุ์
• วันที่ 25 ธันวาคม 2464 ท้องที่มีฐานะเป็น "อำเภอสหัสขันธ์" จังหวัดกาฬสินธุ์ มณฑลร้อยเอ็จ มีเขตการปกครองตลอดท้องที่ ได้แก่ ตำบลโพน ตำบลมหาไชย ตำบลโคกเครือ ตำบลโนนศิลา และตำบลหมูม่น
• วันที่ 1 มิถุนายน 2473 ตั้งตำบลท่าคันโท แยกออกจากตำบลโคกเครือ
• วันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2474 ยุบจังหวัดกาฬสินธุ์ รวมเข้ากับจังหวัดมหาสารคาม ทำให้ท้องที่อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ อำเภอกมลาไสย อำเภอยางตลาด อำเภอสหัสขันธ์ และอำเภอกุฉินารายณ์ โอนไปขึ้นการปกครองกับจังหวัดมหาสารคาม
• วันที่ 31 พฤษภาคม 2479 เปลี่ยนแปลงเขตอำเภอสหัสขันธ์ และอำเภอยางตลาด โดยโอนพื้นที่หมู่ 15 บ้านพิมูล และพื้นที่หมู่ 17 บ้านคำใหญ่ (ในขณะนั้น) ของตำบลโคกเครือ อำเภอสหัสขันธ์ ไปขึ้นกับตำบลอิตื้อ อำเภอยางตลาด จังหวัดมหาสารคาม
• วันที่ 17 เมษายน 2482 เปลี่ยนแปลงชื่อตำบลมหาไชย เป็น ตำบลแซงบาดาล และเปลี่ยนแปลงชื่อตำบลโคกเครือ เป็น ตำบลสหัสขันธ์
• วันที่ 12 สิงหาคม 2490 แยกพื้นที่อำเภอกาฬสินธุ์ อำเภอกมลาไสย อำเภอยางตลาด อำเภอสหัสขันธ์ และอำเภอกุฉินารายณ์ จากจังหวัดมหาสารคาม มาตั้งเป็น จังหวัดกาฬสินธุ์ มีการปกครองทั้งหมด 5 อำเภอ
• วันที่ 6 มกราคม 2496 ตั้งตำบลสมเด็จ แยกออกจากตำบลหมูม่น ตั้งตำบลสำราญ แยกออกจากตำบลโนนศิลา และตำบลโพน ตั้งตำบลหนองบัว แยกออกจากตำบลสหัสขันธ์
• วันที่ 15 ตุลาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลโนนศิลา ในท้องที่บางส่วนของตำบลโนนศิลา
• วันที 23 ธันวาคม 2501 ตั้งตำบลทุ่งคลอง แยกออกจากตำบลสำราญ และตำบลโพน
• วันที่ 22 สิงหาคม 2504 จัดตั้งสุขาภิบาลสี่แยก ในท้องที่บางส่วนของตำบลสมเด็จ
• วันที่ 2 ตุลาคม 2505 แยกพื้นที่ตำบลท่าคันโท และตำบลสหัสขันธ์ จากอำเภอสหัสขันธ์ ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอท่าคันโท และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอสหัสขันธ์
• วันที่ 15 ธันวาคม 2505 ก่อสร้างเขื่อนลำปาว ในท้องที่อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ อำเภอสหัสขันธ์ อำเภอยางตลาด อำเภอกมลาไสย กิ่งอำเภอท่าคันโท อำเภอสหัสขันธ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ และอำเภอกุมภวาปี อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี
• วันที่ 11 สิงหาคม 2507 แยกพื้นที่ตำบลสมเด็จ ตำบลหมูม่น และตำบลแซงบาดาล จากอำเภอสหัสขันธ์ ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอสมเด็จ และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอสหัสขันธ์
• วันที่ 30 มีนาคม 2508 ตั้งตำบลนามะเขือ แยกออกจากตำบลโนนศิลา และตำบลหมูม่น
• วันที่ 27 กรกฎาคม 2508 ยกฐานะกิ่งอำเภอท่าคันโท อำเภอสหัสขันธ์ เป็น อำเภอท่าคันโท
• วันที่ 5 มีนาคม 2511 จัดตั้งสุขาภิบาลโนนบุรี ในท้องที่บางส่วนของตำบลนามะเขือ และยุบสุขาภิบาลโนนศิลา เนื่องจากอยู่ในเขตน้ำท่วมตามโครงการชลประทานลำปาว ราษฎรไม่อาจตั้งบ้านเรือนอยู่ในเขตสุขาภิบาล
• วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2512 ยกฐานะกิ่งอำเภอสมเด็จ อำเภอสหัสขันธ์ เป็น อำเภอสมเด็จ
• วันที่ 26 สิงหาคม 2512 ตั้งตำบลภูสิงห์ แยกออกจากตำบลนามะเขือ
• วันที่ 28 กันยายน 2515 แยกพื้นที่ตำบลทุ่งคลอง ตำบลโพน และตำบลสำราญ จากอำเภอสหัสขันธ์ ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอคำม่วง และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอสหัสขันธ์
• วันที่ 24 สิงหาคม 2516 จัดตั้งสภาตำบลหนองบัว สภาตำบลโนนศิลา สภาตำบลภูสิงห์ สภาตำบลสำราญ สภาตำบลนามะเขือ (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลโนนบุรี) สภาตำบลโพน และสภาตำบลทุ่งคลอง ในท้องที่อำเภอสหัสขันธ์ จังหวัดกาฬสินธุ์
• วันที่ 17 มิถุนายน 2518 ตั้งตำบลสหัสขันธ์ แยกออกจากตำบลภูสิงห์ ตำบลนามะเขือ ตำบลโนนศิลา และจัดตั้งสภาตำบลสหัสขันธ์
• วันที่ 1 สิงหาคม 2518 โอนพื้นที่หมู่ 3 บ้านสะอาดนาทม และพื้นที่หมู่ 4 บ้านหนองสองห้อง (ในขณะนั้น) ของตำบลหนองบัว อำเภอสหัสขันธ์ ไปขึ้นกับตำบลลำปาว อำเภอเมืองกาฬสินธ์ และโอนพื้นที่ตำบลหนองบัว (เว้นแต่พื้นที่หมู่ 3 บ้านสะอาดนาทม) และพื้นที่หมู่ 4 บ้านหนองสองห้อง อำเภอสหัสขันธ์ ไปขึ้นกับกิ่งอำเภอหนองกุงศรี อำเภอท่าคันโท
• วันที่ 8 กันยายน 2519 ยกฐานะกิ่งอำเภอคำม่วง อำเภอสหัสขันธ์ เป็น อำเภอคำม่วง
• วันที่ 16 พฤศจิกายน 2519 ตั้งตำบลสำราญใต้ แยกออกจากตำบลสำราญ
• วันที่ 5 สิงหาคม 2523 ตั้งตำบลนิคม แยกออกจากตำบลภูสิงห์ และจัดตั้งสภาตำบลนิคม
• วันที่ 4 กรกฎาคม 2524 ตั้งตำบลโนนบุรี แยกออกจากตำบลภูสิงห์ ตั้งตำบลโนนแหลมทอง แยกออกจากตำบลโนนศิลา และตำบลนามะเขือ และจัดตั้งสภาตำบลโนนบุรี (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลโนนบุรี) กับจัดตั้งสภาตำบลโนนแหลมทอง
• วันที่ 8 มิถุนายน 2525 ตั้งตำบลโนนน้ำเกลี้ยง แยกออกจากตำบลสหัสขันธ์ และจัดตั้งสภาตำบลโนนน้ำเกลี้ยง
• วันที่ 25 ธันวาคม 2539 ยกฐานะสภาตำบลโนนศิลา สภาตำบลสหัสขันธ์ สภาตำบลโนนแหลมทอง และสภาตำบลนามะเขือ อำเภอสหัสขันธ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลโนนศิลา องค์การบริหารส่วนตำบลสหัสขันธ์ องค์การบริหารส่วนตำบลโนนแหลมทอง และองค์การบริหารส่วนตำบลนามะเขือ ตามลำดับ
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลโนนบุรี เป็นเทศบาลตำบลโนนบุรี ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 15 ตุลาคม 2542 ยกฐานะสภาตำบลโนนน้ำเกลี้ยง สภาตำบลภูสิงห์ และสภาตำบลนิคม อำเภอสหัสขันธ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลโนนน้ำเกลี้ยง องค์การบริหารส่วนตำบลภูสิงห์ และองค์การบริหารส่วนตำบลนิคม ตามลำดับ
• วันที่ 6 กรกฎาคม 2547 ยุบสภาตำบลโนนบุรี รวมกับเทศบาลตำบลโนนบุรี
• วันที่ 1 มีนาคม 2551 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลโนนน้ำเกลี้ยง อำเภอสหัสขันธ์ ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลโนนน้ำเกลี้ยง
• วันที่ 11 มีนาคม 2551 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลนิคม อำเภอสหัสขันธ์ ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลนิคม
• วันที่ 27 มีนาคม 2551 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลภูสิงห์ อำเภอสหัสขันธ์ ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลภูสิงห์
• วันที่ 27 ตุลาคม 2552 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลนามะเขือ อำเภอสหัสขันธ์ ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลนามะเขือ และจัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลโนนศิลา อำเภอสหัสขันธ์ ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลโนนศิลา

 

อำเภอสหัสขันธ์ มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอสามชัยและอำเภอคำม่วง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอสมเด็จ
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอเมืองกาฬสินธุ์
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอหนองกุงศรี

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอสหัสขันธ์แบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 8 ตำบล 85 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอสหัสขันธ์ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 8 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลโนนบุรี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนบุรีทั้งตำบล (สุขาภิบาลโนนบุรีเดิม)
• เทศบาลตำบลภูสิงห์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลภูสิงห์ทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลนิคม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนิคมทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลโนนน้ำเกลี้ยง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนน้ำเกลี้ยงทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลนามะเขือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนามะเขือทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลโนนศิลา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนศิลาทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลสหัสขันธ์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสหัสขันธ์ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโนนแหลมทอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนแหลมทองทั้งตำบล

• วัดพุทธนิมิต (ภูค่าว) ตั้งอยู่บ้านนาสีนวล ตำบลสหัสขันธ์ เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูป ไสยาสน์ตะแคงซ้าย ไม่มีเกตุมาลา นอกจากนี้ภายในวัดยังมีโบสถ์ที่ประดับตกแต่งสวยงาม และวิหารที่ประดิษฐานพระพุทธรูปและพระเครื่องจำนวนมาก นอกจากนี้ภายในวัดยังมีอุโบสถไม้ที่วิจิตรงดงามโดยก่อสร้างจากไม้ขนาดใหญ่นำขึ้นมาจากใต้เขื่อนลำปาว หอพระเครื่องที่มีพระเครื่องประดับประดาตกแต่งไว้หลายแสนองค์  และพระมหาธาตุเจดีย์ที่ สร้างจากหินทรายเฉพาะยอดมหาธาตุเจดีย์มีมูลค่ากว่า 25 ล้านบาทมีทั้งทองคำ 30 กิโลกรัมและประดับตกแต่งด้วยเพชรนิลจินดา มากมาย  นอกจากนี้เป็นที่ประดิษฐานของพระบรมสารีริกธาตุของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจากประเทศเนปาล