พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์

2404 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2474) มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร เป็นพระบิดาแห่งการละครร้อง เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับเจ้าจอมมารดาเขียน เป็นกวีและนักประพันธ์ ทรงดำรงตำแหน่งรองเสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ และองคมนตรีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้นราชสกุลวรวรรณ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นเอก
รองเสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ
ประสูติ	20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2404 จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม
สิ้นพระชนม์	1 ตุลาคม พ.ศ. 2474 (69 ปี) จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม
หม่อม	13 คน
พระบุตร	35 องค์
ราชสกุล	วรวรรณ
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาเขียน ในรัชกาลที่ 4

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร เป็นพระราชโอรสลำดับที่ 56 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาเขียน ประสูติเมื่อวันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2404

พระองค์ทรงเริ่มรับราชการที่หอรัษฎากรพิพัฒน์ เป็นพนักงานการเงินที่ฝากแบงค์ต่างประเทศ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นองคมนตรี และสถาปนาขึ้นเป็นพระองค์เจ้าต่างกรมมีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์ เมื่อปี พ.ศ. 2432 ดำรงตำแหน่งรองเสนาบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ ต่อมาในปี พ.ศ. 2464 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเลื่อนกรมขึ้นเป็น พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า

"พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มกุฏวงศ์นฤบดี มหากวีนิพันธนวิจิตร ราชโกษาธิกิจจิรุปการ บรมนฤบาลมหาสวามิภักดิ์ ขัตติยศักดิ์อดุลพหุลกัลยาณวัตร ศรีรัตนไตรย์คุณาลงกรณ์ นรินทรบพิตร"

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ประชวรพระโรคพระอันตะ (ลำไส้ใหญ่) และสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2474 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระชันษาได้ 69 ปี 315 วัน มีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2476 ณ พระเมรุ วัดเทพศิรินทราวาส

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มีหม่อม 13 คน ได้แก่

• หม่อมต่วนใหญ่
• หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา (สกุลเดิม สวัสดิ์-ชูโต)
• หม่อมเจียม
• หม่อมหลวงต่วนศรี วรวรรณ (ราชสกุลเดิม มนตรีกุล)
• หม่อมอินทร์
• หม่อมบุญ
• หม่อมหลวงตาด (ราชสกุลเดิม มนตรีกุล)
• หม่อมแช่ม (สกุลเดิม วงศาโรจน์)
• หม่อมแถม
• หม่อมสุ่น (สกุลเดิม เพ็ญกุล)
• หม่อมเชื้อเล็ก
• หม่อมพร้อม
• หม่อมแสร์

มีพระโอรส 1 พระองค์ กับ 20 องค์ และมีพระธิดา 2 พระองค์ กับ 12 องค์ รวม 35 พระองค์/องค์ ได้แก่

ลำดับ	พระรูปและพระนาม	เพศ	พระมารดา	ประสูติ	สิ้นพระชนม์/ถึงชีพิตักษัย	คู่เสกสมรส
1	หม่อมเจ้าพรรณพิมล (ท่านหญิงใหญ่)	ญ.	หม่อมต่วนใหญ่	13 กันยายน พ.ศ. 2423	1 พฤษภาคม พ.ศ. 2443
2	หม่อมเจ้าสกลวรรณากร วรวรรณ (ท่านชายตุ๊)	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	9 มิถุนายน พ.ศ. 2431	19 มิถุนายน พ.ศ. 2496	หม่อมโจฮันนา (เวเบอร์) หม่อมสมรวย (มุกแจ้ง)
3	หม่อมเจ้าพรพิมลพรรณ รัชนี (ท่านหญิงตุ้ม)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	1 พฤษภาคม พ.ศ. 2433	18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2524	พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์
4	หม่อมเจ้า	ช.	ไม่มีข้อมูล	พ.ศ. 2433	พ.ศ. 2433
5	หม่อมเจ้าสิริวันต์ (ท่านหญิงต่อม)	ญ.	หม่อมเจียม	13 สิงหาคม พ.ศ. 2434	13 สิงหาคม พ.ศ. 2434
6	หม่อมเจ้าวัลภากร วรวรรณ (ท่านชายตุ๋ยตุ่ย)	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	25 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2434	1 กรกฎาคม พ.ศ. 2522	หม่อมชั้น (บุนนาค) หม่อมฟื้น (บุนนาค)
7	พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ (พระองค์ชายต้อม)	ช.	หม่อมหลวงต่วนศรี วรวรรณ	25 สิงหาคม พ.ศ. 2434	5 กันยายน พ.ศ. 2519	หม่อมเจ้าพิบูลเบญจางค์ (กิติยากร) หม่อมพร้อยสุพิณ (บุนนาค)
8	พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี (พระองค์หญิงเตอะ)	ญ.	หม่อมอินทร์	25 ตุลาคม พ.ศ. 2435	7 เมษายน พ.ศ. 2494
9	หม่อมเจ้าปริญญากร (ท่านชายโต)	ช.	หม่อมบุญ	2 เมษายน พ.ศ. 2436	29 มีนาคม พ.ศ. 2452
10	หม่อมเจ้านิตยากร วรวรรณ (ท่านชายเต๋อ)	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	5 เมษายน พ.ศ. 2436	16 มีนาคม พ.ศ. 2514	หม่อมแก้ว (เอี่ยมจำนงค์) หม่อมเล็ก (เจริญจันทร์แดง)
11	หม่อมเจ้าวรรณีศรีสมร วรวรรณ (ท่านหญิงต้อย)	ญ.	หม่อมต่วนใหญ่	1 มิถุนายน พ.ศ. 2436	พ.ศ. 2487
12	หม่อมเจ้าเต๋า (ท่านชายเต๋า)	ช.	ไม่มีข้อมูล	12 กันยายน พ.ศ. 2437	24 พฤษภาคม พ.ศ. 2438
13	หม่อมเจ้าอรทิพยประพันธ์ เทวกุล (ท่านหญิงตุ้ย)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	26 เมษายน พ.ศ. 2438	19 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2505	หม่อมเจ้าดำรัสดำรง เทวกุล
14	หม่อมเจ้าสุวิชากร วรวรรณ (ท่านชายตั๋ง)	ช.	หม่อมบุญ	8 กันยายน พ.ศ. 2439	2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2511	หม่อมพริ้ม (เลาหเศรษฐี)
15	หม่อมเจ้านันทนามารศรี วรวรรณ (ท่านหญิงเต่า)	ญ.	หม่อมอินทร์	4 ธันวาคม พ.ศ. 2439	29 กรกฎาคม พ.ศ. 2510
16	หม่อมเจ้าศิวากร วรวรรณ (ท่านชายต่อ)	ช.	หม่อมหลวงต่วนศรี วรวรรณ	20 มีนาคม พ.ศ. 2440	5 มีนาคม พ.ศ. 2503
17	หม่อมเจ้าสิทธยากร วรวรรณ (ท่านชายต้อ)	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	13 เมษายน พ.ศ. 2440	27 เมษายน พ.ศ. 2508	หม่อมดำริห์ (บุนนาค)
18	หม่อมเจ้าไปรมากร วรวรรณ	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	16 มีนาคม พ.ศ. 2442	25 มีนาคม พ.ศ. 2519	หม่อมน้อย (สุวรรณศร) หม่อมสมศรี (ประภาเพ็ชร) หม่อมอรุณ
19	พระนางเธอ ลักษมีลาวัณ (พระนางติ๋ว)	ญ.	หม่อมหลวงตาด	3 กรกฎาคม พ.ศ. 2442	29 สิงหาคม พ.ศ. 2504	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
20	หม่อมเจ้าวรวีรากร วรวรรณ (ท่านชายตัน)	ช.	หม่อมแช่ม	8 กันยายน พ.ศ. 2443	30 กรกฎาคม พ.ศ. 2509	หม่อมแพร (ศรีวรรธนะ) หม่อมเริ่มจิตต์ (พึ่งบารมี)
21	หม่อมเจ้าโวฒยากร วรวรรณ (ท่านชายติ่ง)	ช.	หม่อมบุญ	9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443	27 สิงหาคม พ.ศ. 2524	หม่อมสรรพางค์ (บุรณะปินท์) หม่อมจิตรา (ปันยารชุน)
22	หม่อมเจ้าดุลภากร วรวรรณ (ท่านชายเต๋าเล็ก)	ช.	หม่อมอินทร์	15 ธันวาคม พ.ศ. 2443	30 พฤศจิกายน พ.ศ. 2544	หม่อมสิรี (ตัณฑัยย์)
23	หม่อมเจ้าบรรเจิดวรรณวรางค์ วรวรรณ (ท่านหญิงแต๋ว)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	1 เมษายน พ.ศ. 2445	26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2528	พลเอกมังกร พรหมโยธี
24	หม่อมเจ้า	ช.	หม่อมแถม	พ.ศ. 2445	ในวันประสูติ
25	หม่อมเจ้าหัชชากร วรวรรณ (ท่านชายติ๊ด)	ช.	หม่อมบุญ	21 สิงหาคม พ.ศ. 2446	9 มีนาคม พ.ศ. 2528	หม่อมสมหทัย (เสนีเศรษฐ)
26	หม่อมเจ้าสรรพางค์พิมล วรวรรณ (ท่านหญิงติ๋น)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	24 ตุลาคม พ.ศ. 2446	28 สิงหาคม พ.ศ. 2463
27	หม่อมเจ้าศรีสอางค์นฤมล เกษมสันต์ (ท่านหญิงตวง)	ญ.	หม่อมอินทร์	12 เมษายน พ.ศ. 2448	1 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2541	หม่อมเจ้าลักษณากร เกษมสันต์
28	อุบล วรวรรณ (ท่านหญิงตัด)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	17 สิงหาคม พ.ศ. 2448	6 ธันวาคม พ.ศ. 2528	ฮาโรลด์ แครบบ์
29	ฤดีวรวรรณ วรวรรณ (ท่านหญิงน้อย)	ญ.	หม่อมสุ่น	1 เมษายน พ.ศ. 2454	20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2550	หม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร ปุ๊ ประไพลักษณ์ โรเบิร์ต เอส. อาร์โนลด์
30	หม่อมเจ้าดวงตา (ท่านหญิงนิด)	ญ.	หม่อมเชื้อเล็ก	4 เมษายน พ.ศ. 2454	23 ธันวาคม พ.ศ. 2454
31	หม่อมเจ้าบุษยากร วรวรรณ (ท่านชายเติบ)	ช.	หม่อมพร้อม	13 พฤษภาคม พ.ศ. 2456	16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2458
32	หม่อมเจ้าฉันทนากร วรวรรณ (ท่านชายตั๋น)	ช.	หม่อมสุ่น	7 ธันวาคม พ.ศ. 2458	พ.ศ. 2506	หม่อมมนวิภา (โมชดารา)
33	หม่อมเจ้าเจตนากร วรวรรณ (ท่านชายเต้ก)	ช.	หม่อมแสร์	18 กรกฎาคม พ.ศ. 2459	3 มกราคม พ.ศ. 2491	หม่อมมนิตย์ (รามโยธิน)
34	หม่อมเจ้าอภิญญากร วรวรรณ	ช.	หม่อมแสร์	12 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2465	18 เมษายน พ.ศ. 2516
35	หม่อมเจ้าสุนทรากร วรวรรณ (ท่านชายอ้วน)	ช.	หม่อมสุ่น	3 ตุลาคม พ.ศ. 2467	18 กรกฎาคม พ.ศ. 2525

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มีพระนัดดารวม 74 พระองค์/องค์/คน ดังนี้

• หม่อมเจ้าสกลวรรณากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 2 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงจิรี วรวรรณ เกิดแต่หม่อมโจฮันนา
  • หม่อมราชวงศ์สกุล วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสมรวย
• หม่อมเจ้าหญิงพรพิมลพรรณ รัชนี มีโอรสธิดา 2 พระองค์/องค์ ได้แก่
  • พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงวิภาวดีรังสิต
  • หม่อมเจ้าภีศเดช รัชนี
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ มีโอรสธิดา 2 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์วิบุลย์เกียรติ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมเจ้าพิบูลเบญจางค์
  • ท่านผู้หญิงวิวรรณ เศรษฐบุตร เกิดแต่หม่อมพร้อยสุพิณ
• หม่อมเจ้าวัลภากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 9 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์เริงวรรณ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมชั้น
  • หม่อมราชวงศ์หญิงพรรณจิตร กรรณสูต เกิดแต่หม่อมชั้น
  • หม่อมราชวงศ์ชวนิศนดากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมชั้น
  • หม่อมราชวงศ์ฉันทนากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมชั้น
  • หม่อมราชวงศ์ถวัลภากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมชั้น
  • หม่อมราชวงศ์วรวัลลภ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมฟื้น
  • หม่อมราชวงศ์สุรวรรณ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมฟื้น
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวรวัณณา วรวรรณ เกิดแต่หม่อมฟื้น
  • หม่อมราชวงศ์หญิงสุรีย์วรรณ รัตนกรี เกิดแต่หม่อมฟื้น
• หม่อมเจ้านิตยากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 8 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์อาชวากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมแก้ว
  • หม่อมราชวงศ์กัลยากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมแก้ว
  • หม่อมราชวงศ์หญิงอัศวินี สนิทวงศ์ เกิดแต่หม่อมแก้ว
  • ท่านผู้หญิงดัชรีรัชนา รัชนี เกิดแต่หม่อมแก้ว
  • หม่อมราชวงศ์ศุภนิตย์ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมแก้ว
  • หม่อมราชวงศ์หญิงนิติมา พนมยงค์ เกิดแต่หม่อมแก้ว
  • หม่อมราชวงศ์หญิงมลุลี สายาลักษณ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์หญิงมัลลิกา วรวรรณ เกิดแต่หม่อมเล็ก
• หม่อมเจ้าหญิงอรทิพยประพันธ์ เทวกุล มีโอรสธิดา 3 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวรรณทิพย์ เทวกุล
  • หม่อมราชวงศ์ทรงดำรัส เทวกุล
  • หม่อมราชวงศ์หญิงทิพยวรรณา นิติพน
• หม่อมเจ้าสุวิชากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 4 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์อุตตมากร วรวรรณ (แฝด) เกิดแต่หม่อมพริ้ม
  • หม่อมราชวงศ์อุตตรากร วรวรรณ (แฝด) เกิดแต่หม่อมพริ้ม
  • หม่อมราชวงศ์ชีโวสวิชากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมพริ้ม
  • หม่อมราชวงศ์หญิงสิรยากร ศิลปี เกิดแต่หม่อมพริ้ม
• หม่อมเจ้าสิทธยากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 2 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์ฐวิศวากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมดำริห์
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวัลลีวรินทร์ สิริสิงห์ เกิดแต่หม่อมดำริห์
• หม่อมเจ้าไปรมากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 7 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์ไกรศวากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมน้อย
  • หม่อมราชวงศ์ปรัชญากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมน้อย
  • หม่อมราชวงศ์หญิงมาลินี นันทาภิวัฒน์ เกิดแต่หม่อมน้อย
  • หม่อมราชวงศ์กรุณากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมน้อย
  • หม่อมราชวงศ์รัตนากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมน้อย
  • หม่อมราชวงศ์หญิงศิริมา ชมสุรินทร์ เกิดแต่หม่อมสมศรี
  • หม่อมราชวงศ์เปรมการ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมอรุณ
• หม่อมเจ้าวรวีรากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 4 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์วีรเดช วรวรรณ เกิดแต่หม่อมแพร
  • หม่อมราชวงศ์สราวุธ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมแพร
  • ท่านผู้หญิงรวิจิตร์ สุวรรณบุปผา เกิดแต่หม่อมเริ่มจิตต์
  • หม่อมราชวงศ์หญิงอภิรจิต อาภาศิลป์ เกิดแต่หม่อมเริ่มจิตต์
• หม่อมเจ้าโวฒยากร วรวรรณ มีโอรส 2 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์วิวัฒน์ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสรรพางค์
  • หม่อมราชวงศ์ชาญวุฒิ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมจิตรา
• หม่อมเจ้าดุลภากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 11 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวรรณาภรณ์ ศุขเนตร เกิดแต่หม่อมสิรี
  • หม่อมราชวงศ์หญิงลภาพรรณ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสิรี
  • หม่อมราชวงศ์หญิงมารศรี สุจริตกุล เกิดแต่หม่อมสิรี
  • หม่อมราชวงศ์กรณี วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสิรี
  • หม่อมราชวงศ์หญิงเบญจวรรณ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมสิรี
  • หม่อมราชวงศ์หญิงจารุวรรณ ทิวารี เกิดแต่หม่อมสิรี
  • หม่อมราชวงศ์พลากร วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสิรี
  • หม่อมราชวงศ์หญิงสาวิกา วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสิรี
  • หม่อมราชวงศ์วรากร วรวรรณ เกิดแต่พิศมัย สุดรุ่งเรือง
  • หม่อมราชวงศ์พงศ์กวี วรวรรณ เกิดแต่พิศมัย สุดรุ่งเรือง
  • หม่อมราชวงศ์สรัล วรวรรณ เกิดแต่รุ่งนภา นทีสุวรรณ
• หม่อมเจ้าหญิงบรรเจิดวรรณวรางค์ วรวรรณ มีโอรส 2 คน ได้แก่
  • กำจรเดช พรหมโยธี (แฝด)
  • เจตกำจร พรหมโยธี (แฝด)
• หม่อมเจ้าหัชชากร วรวรรณ มีโอรสธิดา 7 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงสดุดีภา วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสมหทัย
  • หม่อมราชวงศ์ณัฏฐธรรม วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสมหทัย
  • หม่อมราชวงศ์หญิงทัชวรรณ สายเชื้อ เกิดแต่หม่อมสมหทัย
  • หม่อมราชวงศ์หญิงจุฑาภา วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสมหทัย
  • หม่อมราชวงศ์ภูมินทร์ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสมหทัย
  • หม่อมราชวงศ์หญิงสิริมาดา วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสมหทัย
  • หม่อมราชวงศ์จักรินทร์ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมสมหทัย
• หม่อมเจ้าหญิงศรีสอางค์นฤมล เกษมสันต์ มีโอรสธิดา 3 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงลักษณสอาง เกษมสันต์
  • หม่อมราชวงศ์ศรีลักษณ์ เกษมสันต์
  • หม่อมราชวงศ์หญิงนฤมล พิชัยสนิท
• อุบล วรวรรณ มีธิดา 1 คน ได้แก่
  • นรา วนิดา แคร้บบ์
• ฤดีวรวรรณ วรวรรณ มีโอรสธิดา 3 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์สมชนก กฤดากร โอรสในหม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร
  • วรรณจิตต์ กฤษณามระ ธิดาของปุ๊ ประไพลักษณ์
  • คนทิพย์ โลทแมน ธิดาของปุ๊ ประไพลักษณ์
• หม่อมเจ้าฉันทนากร วรวรรณ มีโอรส 1 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์มนัตถ์ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมมนวิภา
• หม่อมเจ้าเจตนากร วรวรรณ มีธิดา 1 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงทิพยลาวัณ วรวรรณ เกิดแต่หม่อมมนิต

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์มีชื่อเสียงจากงานพระนิพนธ์หลายชิ้นที่รู้จักกันดี ได้แก่ บทละครพูดเรื่อง "สร้อยคอที่หาย" ซึ่งเคยบรรจุในหนังสือเรียนวิชาภาษาไทยของกระทรวงศึกษาธิการ บทละครร้อง "สาวเครือฟ้า" ซึ่งได้สร้างตัวละครให้กลายเป็นคนที่เหมือนกับมีตัวจริงขึ้นมา 2 คน คือ ร้อยตรีพร้อม และสาวเครือฟ้า ทรงก่อตั้งโรงละครร้องขึ้นในบริเวณตำหนักที่ประทับ ชื่อว่า "โรงละครปรีดาลัย" เป็นโรงละครร้องแห่งแรกในสยาม

นอกจากนี้ยังทรงมีงานที่สำคัญ คือ พระนิพนธ์แปล จดหมายเหตุลาลูแบร์ โดยทรงแปลมาจากฉบับภาษาอังกฤษ "ตำนานพระแท่นมนังคศิลาอาสน์" รุไบยาตของโอมาร์ คัยยาม และ "นวางกุโรวาท" เป็นต้น พระองค์ทรงใช้นามปากกาว่า "ประเสริฐอักษร" เพื่อทรงพระนิพนธ์เรื่องสั้นไว้จำนวนหนึ่งอีกด้วย รวมไปถึง ละครร้องเรื่อง “อีนากพระโขนง” ที่มีการนำโอ่งเจาะรูพอให้คนเข้าไปแอบ นำมาไว้กลางโรงละครตอนแสดงให้ผู้เล่นเป็นอีนากพระโขนงโผล่ออกมา ทำให้ผู้ชมตกตะลึง แลเป็นที่นิยมมาก ดั่งกลอนที่ ส.พลายน้อยเขียนไว้ว้า “เรื่องอีนากพระโขนงออกโรงสู้ จนคนดูดูไม่ได้มาหลายหน ต้องเล่นใหม่เพื่อให้ทันใจคน ทั้งห้าหนสิบหนยังล้นโรง” และยังเป็นต้นตอที่ให้ผ้วอีนากชื่อมากอีกด้วย

ผลงานในด้านพระนิพนธ์บางเรื่อง คือ ละครปักษีปะกรนัมเรื่อง "พญาระกา" ทำให้เกิดคดีพญาระกาในเวลาต่อมา เนื่องจากเนื้อเรื่องนั้นกระทบกระเทือนถึงพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ที่ทรงคุ้มครองและช่วยเหลือนางละครของคณะพระองค์เอง ทั้งยังเป็นหม่อมของพระองค์อีกด้วย ทำให้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ขังพระองค์ไว้ในพระบรมมหาราชวัง มีกำหนด 1 ปี โดยหม่อมและพระโอรสธิดาเข้าเยี่ยมได้เป็นเวลาตามควร

บทละครเรื่องสาวเครือฟ้า

พระองค์ได้เค้าเรื่องนี้จากละครอุปรากร (โอเปรา) เรื่องมาดามบัตเตอร์ฟลาย ของจาโกโม ปุชชีนี อุปรากรเรื่องนี้ได้ต้นเค้ามาจากนวนิยายของจอห์น ลูเธอร์ ลอง อีกต่อหนึ่งในคราวที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 2 เมื่อปี พ.ศ. 2450 ได้ทอดพระเนตรการแสดงละครอุปรากรที่ฝรั่งเศส เรื่องมาดามบัตเตอร์ฟลายซึ่งเป็นเรื่องความรักและความผิดหวังระหว่างสาวญี่ปุ่นชื่อโจโจ้ซังกับทหารหนุ่มฝรั่ง เมื่อเสด็จนิวัติพระนครได้ทรงเล่าให้กรมนราธิปประพันธ์พงศ์ฟัง กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ทรงดัดแปลงเรื่องนี้มาเป็นละครร้องแสดงถวายหน้าพระที่นั่ง เป็นที่พอพระหฤทัยมาก นับเป็นการเริ่มต้นกำเนิดละครร้องที่ทรงดัดแปลงมาจากละครอุปรากรของยุโรป

ทรงพระนิพนธ์เป็นบทละครร้องสลับพูด คำประพันธ์ที่ใช้เป็นประเภทกลอนเพลงไทย เพื่อใช้เป็นบทสำหรับเล่นละครร้อง

เรื่องย่อ

ร้อยตรีพร้อม ย้ายไปรับราชการที่เชียงใหม่ เกิดรักใคร่กับสาวเครือฟ้า หญิงชาวเชียงใหม่ ภายหลังได้เป็นสามีภรรยากันจนสาวเครือฟ้าให้กำเนิดบุตร ร้อยตรีพร้อมได้คำสั่งย้ายกลับกรุงเทพฯ ถูกผู้ใหญ่บังคับให้แต่งงานกับหญิงสาวชาวกรุงเทพฯ สาวเครือฟ้าเฝ้ารอสามี เมื่อได้ข่าวว่าสามีกลับเชียงใหม่ก็ดีใจไปคอยต้อนรับ ครั้นปรากฏว่าร้อยตรีพร้อมพาภรรยาชาวกรุงเทพฯมาด้วย สาวเครือฟ้าเสียใจใช้มีดแทงตัวตาย ร้อยตรีพร้อมรับบุตรไปอุปการะ

วังวรวรรณ เป็นวังที่ประทับของกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ตั้งอยู่ระหว่างวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหารกับวัดมหรรณพารามวรวิหาร ต่อมาวังนี้ถูกเวนคืนเพื่อนำพื้นที่มาสร้างเป็นถนน ตามโครงการขยายความเจริญของพระนครในสมัยนั้น คงเหลือเพียงพระตำหนักไม้เก่าหลังเล็ก ที่เดิมเป็นที่ตั้งของโรงละครปรีดาลัย ถูกปรับให้เป็นโรงเรียนตะละภัฏศึกษา และมีการแบ่งพื้นที่ริมถนนสร้างเป็นอาคารพาณิชย์ขายให้แก่เอกชน ชาวบ้านแถบนั้นจึงเรียกย่านนั้นว่า แพร่งนรา ตามพระนามของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์

พระยศพลเรือน

• 17 กันยายน 2462 – มหาเสวกโท สังกัดกรมพระคลังข้างที่

พระยศเสือป่า

• พลเสือป่า
• 8 ธันวาคม พ.ศ. 2460 นายกองตรี

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2404 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 : พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร
• 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 – 8 ธันวาคม พ.ศ. 2432 : พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร
• 8 ธันวาคม พ.ศ. 2432 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์
• 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2464 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์
• 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2464 – ปัจจุบัน : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์

• พ.ศ. 2432 –   เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2463 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2464 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2432 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2433 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก (ท.ช.)
• พ.ศ. 2452 –   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. 2463 –   เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
• พ.ศ. 2468 –   เหรียญศารทูลมาลา (ร.ศ.ท.)
• พ.ศ. 2447 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 3 (ม.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2452 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 2 (จ.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2459 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 2 (ว.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2469 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 2 (ป.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2425 –   เหรียญสตพรรษมาลา (ส.ม.)
• พ.ศ. 2436 –   เหรียญรัชฎาภิเศกมาลา (ร.ศ.)
• พ.ศ. 2440 –   เหรียญประพาสมาลา (ร.ป.ม.)
• พ.ศ. 2440 –   เหรียญราชินี (ส.ผ.)
• พ.ศ. 2446 –   เหรียญทวีธาภิเศก (ท.ศ.)
• พ.ศ. 2450 –   เหรียญรัชมงคล (ร.ร.ม.)
• พ.ศ. 2451 –   เหรียญรัชมังคลาภิเศก รัชกาลที่ 5 (ร.ม.ศ.5)
• พ.ศ. 2454 –   เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 6 (ร.ร.ศ.6)
• พ.ศ. 2468 –   เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 7 (ร.ร.ศ.7)

เชิงอรรถ