ชัยชาญ หาญนาวี

2474 – 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2561) เป็นนายทหารชาวไทย ผู้ตกเป็นเชลยศึกที่ถูกคุมขังยาวนานที่สุดที่เรือนจำฮัวโลในกรุงฮานอยเมื่อช่วงสงครามเวียดนาม

พันเอก ชัยชาญ หาญนาวี ต.ม., จ.ช.
เกิด	19 กุมภาพันธ์ 2474 จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ประเทศสยาม
เสียชีวิต	4 กุมภาพันธ์ 2561
รับใช้	ประเทศสยาม/ไทย
แผนก/สังกัด	กองทัพบกไทย
ประจำการ	พ.ศ. 2495 – ?
ชั้นยศ	พันเอก
หน่วย	กองรบพิเศษที่ 1

ชัยชาญ เกิดวันที่ 19 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2474 เป็นคนชาวพระนครศรีอยุธยา

ชัยชาญ แต่งงานเมื่อวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2502 แต่ไม่มีลูกด้วยกัน

ชัยชาญ เข้ารับราชการทหารในปีพ.ศ. 2495 สังกัดกองพันทหารม้าที่ 4 กรมทหารม้าที่ 2 ในจังหวัดพระนคร และในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2498 ชัยชาญย้ายไปอยู่ที่กองรบพิเศษที่ 1 ค่ายวชิราลงกรณ์ จังหวัดลพบุรี

วันที่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2508 เป็นวันหยุดที่เปลี่ยนแปลงชีวิตของชัยชาญไปอย่างถาวร มีนักบินอเมริกันกลุ่ม แอร์อเมริกา ชวนไปเป็น สปอตเตอร์ เดินทางโดยเครื่องบินจากเชียงลมไปส่งเสบียงตามฐานในลาว ปรากฏว่าถูกยิงจนเครื่องบินตก ทหารในเครื่องเสียชีวิตเกือบหมด เหลือเพียงชัยชาญกับนักบิน แม้พยายามหลบหนีแต่สุดท้ายก็ถูกจับได้

ค่ายเดียนเบียนฟู

หลังเป็นเชลยศึกที่ค่ายเดียนเบียนฟู ชัยชาญถูกซ้อมอย่างหนัก ความทารุณและโหดร้าย รวมทั้งสภาพจิตใจภายใต้ภาวะกดดันเช่นนั้น เขาผ่านมันมาได้ด้วยจิตใจอันเด็ดเดี่ยว ด้วยเกียรติของชายชาติทหาร ความกตัญญูต่อแผ่นดินเกิดเป็นที่รักยิ่ง ท่านถูกจับใส่ขื่อคาอยู่นานถึง 2 ปี 10 เดือน ต้องนอนแช่ขี้แช่เยี่ยวของตัวเอง ได้อาบน้ำเดือนละครั้ง ไม่ได้พูดไม่ได้คุยกับใครเป็นเวลาถึง 5 ปีเนื่องจากถูกขังเดี่ยว และสุดท้ายต้องถูกเข้าห้องมืดอีก 6 เดือน

ค่ายฮัวโล

หลังจากนั้นถูกส่งไปค่ายที่ในฮานอย ไปอยู่ที่นั่น 1 ปีก็ได้รับหน้าที่เป็นคนทำความสะอาด จึงทำให้ได้พบปะเชลยศึกคนอื่น จนไปเจอเชลยนักบินเวียดนามใต้ ทีแรกก็พูดกันไม่รู้เรื่องต้องใช้ภาษามือกัน จนกระทั่งท่านเรียนรู้ภาษาได้บ้าง นายทหารเวียดนามก็ให้ท่านช่วยแอบลักลอบส่งกระดาษรหัสลับติดต่อกับเชลยศึกคนอื่น ๆ ซึ่งส่วนมากก็เป็นทหารอเมริกัน จนในที่สุดนายทหารเวียดนามก็สอน แตะโค้ด ให้กับชัยชาญ และก็พยายามศึกษาภาษาอังกฤษจนใช้สื่อสารได้ การกระทำของชัยชาญเสี่ยงต่อชีวิตมากเพราะถ้าโดนจับได้ตายสถานเดียว ชัยชาญขโมยกระดาษดินสอให้กับเชลยศึก แม้กระทั่งลักลอบแบ่งอาหารให้เชลยคนอื่นที่แย่กว่าท่าน จนรัฐบาลอเมริกาเจรจากับเวียดนามเหนือ เรื่องให้ปล่อยตัวเชลยศึกจากค่ายฮัวโล การเจรจาเป็นผลสำเร็จ เวียดนามเหนือปล่อยเชลยศึกกลับบ้าน แต่ชัยชาญยังไม่ได้รับการปล่อยตัว

ค่ายเฝอเยน

ชัยชาญถูกส่งไปที่ เฝอเยน ซึ่งมีเชลยศึกทหารไทยอยู่ 216 นาย ในระหว่างที่อยู่ที่นั่นถูกทรมานทารุณหนัก เพราะเวียดนามเหนือต้องการให้ท่านเกลี้ยกล่อมเชลยศึกไทยให้เป็นคอมมิวนิสต์ แต่ท่านไม่ยอม

ในขณะเดียวกันหลายเดือนต่อมา อดีตเชลยศึกชาวอเมริกันที่ท่านช่วยไว้ก็ได้มีการถามไถ่กันว่ามีข่าวคราวว่าท่านไปอยู่ไหนเป็นอย่างไรบ้าง แต่ไม่มีใครรู้ พวกเขาจึงรวมตัวกันไปร้องเรียนต่อรัฐบาลอเมริกาให้ช่วยตามหา สุดท้ายหาเจอและนำไปสู่การเจรจากันระหว่างอเมริกา, ไทย และเวียดนามเหนือให้ปล่อยเชลยศึกทหารไทย

หลังจากที่ถูกกักขังเป็นเวลา 9 ปี 4 เดือน 8 วัน ซึ่งเป็นเชลยศึกที่ถูกกักขังนานที่สุดในสงครามเวียดนาม

เขาได้เลื่อนยศหลัง"ตาย" เป็นร้อยเอก ตามธรรมเนียมของกองทัพ เมื่อพบว่าเขายังมีชีวิตอยู่ ไม่เพียงกลับไปรับราชการอย่างเดิม แต่ยศ"ร้อยเอก"ไม่ถูกถอดคืน เพราะเคยมีหลักปฏิบัติลักษณะนี้ในกระทรวงกลาโหมมาแล้วครั้งหนึ่ง กรณีที่พบว่าผู้ถูกแทงบัญชีว่าตายและได้รับเลื่อนยศยังมีชีวิตอยู่ กระทรวงกลาโหมก็อนุมัติเข้ารับราชการเป็นนายทหารตามยศใหม่ได้^{[ต้องการแหล่งอ้างอิงดีกว่านี้]}

เมื่อวันที่ 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2561 ชัยชาญป่วยเนื่องจากเส้นเลือดใหญ่ในสมองอุดตัน จากนั้นเข้ามารักษาตัวที่โรงพยาบาล และเสียชีวิตอย่างสงบในเวลา 23.45 น. ของวันที่ 4 กุมภาพันธ์ ในวัย 87 ปี

เมื่อวันที่ 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2561 พ.อ. แลร์รี่ เรดม่อน ผู้ช่วยทูตฝ่ายทหารบกสหรัฐอเมริกา สถานเอกอัครราชทูตสหรัฐอเมริกาประจำประเทศไทย ร่วมพิธีสวดพระอภิธรรมศพ พ.อ. ชัยชาญ ที่ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมาที่จังหวัดลพบุรี โดยพ.อ. เรดมอน ได้มอบจดหมายแสดงความเสียใจจากเอกอัครราชทูตเดวีส์ให้แก่คุณรัชนียากร บุตรสาวของ พ.อ. ชัยชาญ เป็นทหารรบพิเศษแห่งกองทัพไทยผู้ตกเป็นเชลยศึกที่ถูกคุมขังยาวนานที่สุดที่เรือนจำฮัวโลในกรุงฮานอยในช่วงสงครามเวียดนาม พ.อ. ชัยชาญ เป็นเชลยศึกผู้ร่วมชะตากรรมเดียวกันกับวุฒิสมาชิกสหรัฐฯ จอห์น แมคเคน., พล.ร.อ. เจมส์ สตอคเดล และเหล่าทหารผู้กล้าอีกหลายนาย ท่านถูกคุมขังอยู่ที่เรือนจำฮัวโลเป็นระยะเวลาเกือบ 10 ปี

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. ไม่ปรากฏ –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)
• พ.ศ. 2530 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์ช้างเผือก (ต.ช.)
• พ.ศ. 2519 –   เหรียญราชการชายแดน (ช.ด.)
• พ.ศ. 2500 –   เหรียญงานฉลอง 25 พุทธศตวรรษ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

•   สหรัฐ :
  • พ.ศ. 2518 –   เหรียญซิลเวอร์สตาร์
  • พ.ศ. 2518 –   ลีเจียนออฟเมอริต ชั้นลีเจียนแนร์