Давлати Соҳибихтиёр

Ҳуқуқи байналмилалӣ давлатҳоро ҳамчун дорои аҳолии доимӣ, ҳудуди муайян, як ҳукумат ва қобилияти муносибат кардан бо дигар давлатҳо муайян мекунад . Ҳамчунин, чунин ақида ҳаст, ки давлати соҳибихтиёр ба ягон ҳокимияти сиёсӣ ё давлати дигар вобаста нест ва зери таъсири бевоситаи онҳо нест .

Тибқи назарияи декларатсияи давлатдорӣ, давлати соҳибихтиёр метавонад бидуни эътирофи дигар давлатҳои соҳибихтиёр вуҷуд дошта бошад . Ба давлатхои эътирофнашуда аксар вақт иҷрои пурраи ваколатҳои шартномавӣ ё бастани муносибатҳои дипломатӣ бо дигар давлатхои соҳибихтиёр душвор аст.

Аз охири асри XIX, қариб тамоми кураи замин ба қисмҳо (кишварҳо) тақсим карда шуд, ки бо қаламравҳои каму беш муайяншуда бо давлатҳои гуногун муайян карда шуда буданд. Пештар заминҳои ба қадри кофӣ азхуднашуда ё биёбони беодам буданд ва ё дар байни халқҳои кӯчии бодиянишин, ки ба давлат муттаҳид нашуда буданд, зиндагӣ мекарданд. Бо вуҷуди ин, ҳатто дар давлатҳои муосир, минтақаҳои зиёди биёбонӣ мавҷуданд, ки одамон зиндагӣ намекунанд, ба монанди ҷангали тропикии Амазонка, онҳо беодаманд, ё асосан танҳо аҳолии таҳҷоӣ зиндагӣ мекунанд (ва бо баъзеи онҳо то ҳол алоқаи доимӣ вуҷуд надорад) . Давлатҳое низ ҳастанд, ки дар тамоми қаламрави хеш амалан (Де-фвкто) назорат намекунанд ва ё дар он ҷое, ки чунин назорат мавриди баҳс қарор дорад.

Замони муосир ҷомеаи ҷаҳонӣ зиёда аз 200 давлати соҳибихтиёрро дар бар мегирад, ки аксарияти онҳо дар Созмони Милали Муттаҳид намояндагӣ доранд. Ин давлатҳо дар системаи равобити байналмилалӣ ҳузур доранд, ки дар он ҳар як давлат сиёсати давлатҳои дигарро ба назар гирифта, нақшаҳои хешро муайан мекунад. Давлатҳо ба системаи байналмилалии амнияти махсуси дохилию берунӣ ва қонуниятҳои марбут дохил карда шудаанд. Дар вақтҳои охир мафҳуми ҷомеаи байналмилалӣ ташаккул ёфтааст, ки барои гурӯҳи давлатҳое дахл дорад, ки қоидаҳо, тартибот ва институтҳои хешро мукаррар кардаанд, ки барои амалисозии муносибатҳо мусоидат мекунанд. Ҳамин тариқ, заминаи ҳуқуқи байналмилалӣ, дипломатияи байни давлатҳои соҳибихтиёри расман эътирофшуда, созмонҳои онҳо ва сохторҳои расмӣ гузошта мешавад.

Соҳибихтиёрӣ ( ё Истиқлолият) — истилоҳест, ки аксар вақт нодуруст фаҳмида мешавад . Дар асри XIX мафҳумҳои нажодии «стандарти тамаддун» баъзе халқҳои ҷаҳонро, ки ҷомеаи муташаккил надоштанд, ҳамчун «ғайритамаддун» муайян мекарданд . Ин мавқеъ дар он ифода меёбад, ки «хокимияти»-и онҳо нисбат бо халқҳои «ботамаддун» ё тамоман вуҷуд надорад ва ё аз ҷиҳати табиат аз ҷиҳати табиат пасттар аст.

Соҳибихтиёрӣ ( ё Истиқлолият) инчунин бо рушди принсипи худмуайянкунӣ ва манъи таҳдид ё истифодаи қувва ҳамчун Jus cogens меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалии муосир мазмуни дигар пайдо кард. Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид, Эъломия дар бораи ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳои давлатҳо ва оинномаҳои созмонҳои байналмилалии минтақавӣ дар ин ё он шакл чунин ақидаро дар бораи он, ки ҳама давлатҳо аз ҷиҳати ҳуқуқӣ баробаранд ва ҳуқуқу ӯҳдадориҳои якхела доранд, дар асоси худи далели худ мавҷудият ҳамчун институтҳо мутобиқи ҳуқуқи байналмилалӣ . Ҳуқуқи байналмилалӣ инчунин ҳуқуқи миллатҳоро барои муайян кардани мақоми сиёсии худ ва татбиқи соҳибихтиёрии доимӣ дар доираи салоҳияти худ ба таври васеъ эътироф мекунад .

Эътироф кардани мақоми ҳуқуқии давлат маънои қарори як давлати соҳибихтиёр дар бораи барқарор кардани муносибат бо давлати дигар бо назардошти он, ки онро низ соҳибихтиёр мешуморад . Эътироф метавонад баён ё дар назар дошта бошад ва одатан баръакс амал мекунад. Эътироф инчунин маънои хоҳиши барқарор кардан ё нигоҳ доштани муносибатҳои дипломатиро надорад.

Мафҳуми мушаххасе вуҷуд надорад, ки аз рӯи меъёрҳои давлатдорӣ чӣ барои ҳамаи аъзои ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳатмӣ аст. Дар амал, меъёрҳо бештар сиёсӣ мебошанд, на ҳуқуқӣ . Аммо дар ҳуқуқи байналмилалӣ якчанд назарияҳо мавҷуданд, ки кай давлат бояд соҳибихтиёр эътироф карда шавад .

Аксарияти давлатҳои соҳибихтиёр де-юре ва де-факто мебошанд (яъне онҳо ҳам дар қонун ва ҳам дар ҳақиқат вуҷуд доранд). Аммо баъзе давлатҳо танҳо де-юре ҳамчун давлатҳо вуҷуд доранд, онҳо ҳамчун соҳибихтиёр эътироф карда мешаванд ва ҳукумати қонунӣ доранд, аммо аз болои қаламрав назорати воқеӣ надоранд. Бисёре аз давлатҳои Аврупои континенталӣ дар давраи Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ аз ҳукумати бадарғашуда пуштибонӣ карданд ва ҳукумати бадарғашуда бо вуҷуди он ки кишвари онҳо дар зери истилои фашистӣ буд, муносибатҳои дипломатиро бо иттифоқчиён идома дод.

Масалан, Ордени Соҳибихтиёри Ҳарбии Малта, ки нозири Ассамблеяи Генералии Созмони Милали Муттаҳид мебошад, бо 104 давлат муносибатҳои дипломатии дуҷониба дорад, ки он вақт аз соли 1798 қаламрави хеш надошта буд ва танҳо ҳамчун намояндаи миллӣ, сафоратхонаҳо ва консулгариҳо дошт .

Дигар давлатҳо метавонанд ба қаламрав соҳибихтиёрӣ дошта бошанд, аммо эътирофи байналмилалӣ надоранд, онҳо танҳо давлатҳои де-факто эътирофшуда мебошанд.