బల్గేరియా: తూర్పు ఐరోపా ఖండంలోని ఒక దేశం

ఈ దేశానికి ఉత్తరాన రొమేనియా, పశ్చిమానసెర్బియా, ఉత్తర మేసిడోనియా, దక్షిణాన గ్రీస్, టర్కీ దేశాలు సరిహద్దు దేశాలు. ఈ దేశపు తూర్పున నల్ల సముద్రం ఉంది.

Република България గణతంత్ర బల్గేరియా
నినాదం Съединението прави силата  (Bulgarian) "Saedinenieto pravi silata"  (transliteration) "Unity makes strength"1
జాతీయగీతం Мила Родино  (Bulgarian) Mila Rodino  (transliteration) Dear Motherland
Location of Bulgaria (dark green) within Europe and the EU
రాజధాని అతి పెద్ద నగరం		Sofia 42°41′N 23°19′E / 42.683°N 23.317°E / 42.683; 23.317
అధికార భాషలు		Bulgarian
జాతులు		84% Bulgarians, 9% Turkish, 5% Roma, 2% other groups
ప్రజానామము		Bulgarian
ప్రభుత్వం		Parliamentary republic
-	President	Georgi Parvanov
-	Prime Minister	Boyko Borisov
-	Chairman of the National Assembly	Tsetska Tsacheva
Formation
-	Medieval kingdom	681
-	Last previously independent state2	1422
-	Re-establishment (under nominal Ottoman suzerainty)	1878
-	Unification with Eastern Rumelia	1885
-	Full sovereignty	1908
Accession to the European Union		1 January 2007
-	జలాలు (%)	0.3
జనాభా
-	2008 అంచనా	7,640,238 (94th)
-	2001 జన గణన	7,932,984
జీడీపీ (PPP)		2008 అంచనా
-	మొత్తం	$93.8 billion (63rd)
-	తలసరి	$12,370 (65th)
జీడీపీ (nominal)		2008 అంచనా
-	మొత్తం	$52.0 billion (75th)
-	తలసరి	$6,850 (88th)
జినీ? (2003)		29.2 (low)
మా.సూ (హెచ్.డి.ఐ) (2006)		0.834 (high) (56వది)
కరెన్సీ		Lev3 (BGN)
కాలాంశం		EET (UTC+2)
-	వేసవి (DST)	EEST (UTC+3)
ఇంటర్నెట్ డొమైన్ కోడ్		.bg4
కాలింగ్ కోడ్		+359
1	"Bulgaria's National Flag". Bulgarian Government. 3 October 2005. Archived from the original on 8 ఫిబ్రవరి 2009. Retrieved 2007-01-01.
2	Vidin Tsardom.
3	plural Leva.
4	Bulgarians, in common with citizens of other European Union member-states, also use the .eu domain.
5	Cell phone system GSM and NMT 450i
6	Domestic power supply 220 V/50 Hz, Schuko (CEE 7/4) sockets

చరిత్రపూర్వ వ్యవస్థీకృత సంస్కృతులు ప్రస్తుత బాలిలాండ్ భూములలో నియోలిథిక్ కాలంలో అభివృద్ధి చెందాయి. దాని పురాతన చరిత్రలో థ్రేసియన్లు, గ్రీకులు, పర్షియన్లు, సెల్ట్స్, రోమన్లు, గోథ్స్, అలన్స్, హన్స్ ఉన్నారు.సమైక్య బల్గేరియన్ రాజ్యం ఆవిర్భావం సా.శ. 681 లో మొట్టమొదటి బల్గేరియన్ సామ్రాజ్యం స్థాపనకు పునాదిగా మారింది. ఇది బాల్కన్లలో అధికభాగం, మధ్య యుగంలో స్లావ్ల కోసం ఒక సాంస్కృతిక కేంద్రంగా పనిచేసింది. 1396 లో రెండో బల్గేరియన్ సామ్రాజ్యం పతనమవడంతో దాని భూభాగాలు దాదాపు ఐదు శతాబ్దాల వరకు ఒట్టోమన్ పరిపాలన కిందకు వచ్చాయి. 1877-78లో రష్యా-టర్కిష్ యుద్ధం మూడవ బల్గేరియన్ రాజ్యం ఏర్పడటానికి దారి తీసింది. తరువాతి సంవత్సరాల్లో పొరుగుదేశాలతో అనేక విభేదాలు చోటుచేసుకున్నాయి. ఇది బల్గేరియా జర్మనీతో కలిసి ప్రపంచ యుద్ధాల్లో కలిసి పోరాడడానికి ప్రేరణ కలిగించింది. 1946 లో సోవియట్ నేతృత్వంలోని తూర్పు బ్లాక్‌లో భాగంగా ఇది ఒక-పార్టీ సోషలిస్టు రాజ్యంగా మారింది. 1989 డిసెంబరులో పాలక కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ బహుళ-పార్టీ ఎన్నికలను అనుమతించింది. దీంతో బల్గేరియా ప్రజాస్వామ్యం, మార్కెట్-ఆధారిత ఆర్థిక వ్యవస్థకు పరివర్తన చెందింది.

బల్గేరియా జనాభా 7.2 మిలియన్లు. ప్రధానంగా పట్టణీకరణ చేయబడిన బల్గేరియా జనాభా అధికంగా దాని 28 రాష్ట్రాల పాలనా కేంద్రాలలో కేంద్రీకృతమై ఉంది. చాలా వ్యాపార, సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలు రాజధాని, అతిపెద్ద నగరం సోఫియాలో కేంద్రీకృతమై ఉన్నాయి. ఆర్థిక వ్యవస్థలో బలమైన రంగాలుగా ఉన్న భారీ పరిశ్రమ, విద్యుత్తు శక్తి, ఇంజనీరింగ్, వ్యవసాయం ఇవి అన్ని స్థానిక సహజ వనరులపై ఆధారపడతాయి.

1991 లో దేశం ప్రస్తుత రాజకీయ నిర్మాణం ప్రజాస్వామ్య రాజ్యాంగాన్ని స్వీకరించింది. బల్గేరియా ఒక సమైక్య పార్లమెంటరీ రిపబ్లిక్ ఉన్నత స్థాయి రాజకీయ, పరిపాలన, ఆర్థిక కేంద్రీకరణ కలిగిన దేశంగా ఉంది. ఇది యూరోపియన్ యూనియన్, నాటో, కౌన్సిల్ ఆఫ్ ఐరోపా‌లలో సభ్యత్వం కలిగి ఉంది.ఐరోపాలో భద్రత, సహకార సంస్థ (ఒ.ఎస్.సి.ఇ) వ్యవస్థాపక దేశంగా, ఐక్యరాజ్యసమితి భద్రతా మండలిలో మూడు సార్లు సంపాదించింది.

దేశం పేరు బల్గేరియా పదం బుర్గర్స్ నుండి తీసుకోబడింది. వీరు టర్కిక్ మూలం కలిగిన ఒక అంతరించిపోయిన తెగ నివాసిత భూమి కనుక ఇది బల్గేరియా అయింది.బల్గేరియా లోపల కొందరు చరిత్రకారులు తమ టర్కిక్ జాతికి చెందిన బల్గార్లను గుర్తించడానికి బదులుగా ఉత్తర ఇరానియన్ మూలానికి అనుకూలురుగా గుర్తించారు. క్రీశ. 4 వ శతాబ్దం కంటే ముందుగా వారి పేరు ఉనికిని పూర్తిగా అర్థం చేసుకోవడం కష్టం.

కానీ ఇది ప్రోటో-టర్క్క్ పదమైన బుల్ఖహా ("కలపాలి", "షేక్", "కదిలించు"), దాని ఉత్పన్న బుల్గాక్ ("తిరుగుబాటు", "క్రమరాహిత్యం") నుండి పుట్టింది. ప్రత్యామ్నాయ ఎటిమాలజీలు మంగోలిక్ కాగ్నేట్ నుండి బల్గోరాక్ ("వేరుచేయుట", "స్ప్లిట్ ఆఫ్") నుండి ఉత్పన్నం అయిందని భావిస్తున్నారు.^{[ఆధారం చూపాలి]} లేదా ప్రోటో-టర్కిక్ బెల్ ("ఐదు"), గురు ( అర్థంలో "బాణం") లేదా కీలుబొమ్మలు లేదా ఆన్గోర్స్ ("పది తెగలు")అని అర్ధం.

 

చరిత్రలు పూర్వం , పూర్వీకత

పాలోయోలిథిక్‌ కాలం నుండి ఆధునిక బల్గేరియా భూభాగాలలో మానవ నివాసాలు ఉన్నట్లు గుర్తించబడుతుంది. బల్గేరియన్ భూభాగాల్లో వ్యవస్థీకృత పూర్వచరిత్ర సమాజాలు నియోలిథిక్ హమాంగియా సంస్కృతికి చెందిన ప్రజలు నివసించారని భావిస్తున్నారు. విన్కా సంస్కృతి, ఎనోలిథిక్ వర్నా సంస్కృతి (క్రీ.పూ 5 వ సహస్రాబ్ది) ఉన్నాయి. తరువాతి బంగారు పని,, బహుళ ఉపయోగం కనిపెట్టిన ఘనత పొందింది. ఈ మొట్టమొదటి గోల్డ్ స్మెల్టర్లలో కొన్ని వార్నా నెక్రోపోలిస్ నిధి నాణేలు, ఆయుధాలు, ఆభరణాలను ఉత్పత్తి చేశాయి. ప్రపంచంలో సుమారు 6,000 సంవత్సరాల పూర్వం నాటి పురాతన బంగారు ఆభరణాలు ఉన్నాయి. ఈ సైట్ కూడా ప్రారంభ యూరోపియన్ సమాజాల సాంఘిక సోపానక్రమం గురించి అవగాహనను అందిస్తుంది.

ఆధునిక బల్గేరియన్ల మూడు ప్రాథమిక పూర్వీకుల సమూహాలలో థ్రాసినియన్లు ఒకరు. ఇనుప యుగంలో ఈ ప్రాంతంలో కనిపించడం ప్రారంభించారు. క్రీ.పూ. 6 వ శతాబ్దం చివరలో పర్షియన్లు ప్రస్తుత బల్గేరియాను జయించి క్రీ.పూ 479 వరకు పాలించారు. పర్షియన్ల ప్రభావంతో థ్రేసియన్ తెగల సమూహంలో 470 వ దశకంలో కింగ్ టెర్స్ ఒడిస్సియ రాజ్యంలో సమైక్యం చేసారు. అయితే తర్వాత సా.శ. 46 లో అలెగ్జాండర్ ది గ్రేట్, రోమన్లు. 5 వ శతాబ్దంలో రోమన్ సామ్రాజ్య విభజన తరువాత ఈ ప్రాంతం బైజాంటైన్ నియంత్రణలోకి తీసుకుంది. ఈ సమయానికి క్రైస్తవ మతం ఇప్పటికే ఈప్రాంతంలో వ్యాపించింది.4 వ శతాబ్దంలో నికోపోలిస్ యాడ్ ఇష్ట్రం లోని ఒక చిన్న గోతిక్ సమాజం ది వాల్ఫిలా బైబిల్లో మొదటి జర్మనీ భాషా పుస్తకాన్ని నిర్మించింది. సెంట్రల్ బల్గేరియాలో సెయింట్ అథానిసిస్ ఐరోపాలో మొట్టమొదటి క్రిస్టియన్ మొనాస్టరీ స్థాపించాడు. 6 వ శతాబ్దం నుండి తూర్పున పాక్షికంగా వారిని పోలిన హేలేనియెన్సిస్ లేదా రోమనైజ్డ్ థ్రేసియన్లను కలుపుకొని దక్షిణ స్లావ్లు క్రమంగా ఈ ప్రాంతంలో స్థిరపడ్డారు.

మొదటి బల్గేరియన్ సాంరాజ్యం

 

680 లో అస్పర్పఖ్ నాయకత్వంలో టర్కిక్ పాక్షిక-సంచార బుల్గార్ గిరిజనులు డానుబే దగ్గర దక్షిణంవైపుకు చేరుకుని డానుబే, బాల్కన్ ప్రాంతాల మధ్య ప్రాంతంలో స్థిరపడి వారి రాజధాని ప్లిస్కా స్థాపించారు. 681 లో బైజాంటియన్‌తో శాంతి ఒప్పందం మొదటి బల్గేరియన్ సామ్రాజ్యం ప్రారంభాన్ని సూచించింది. స్థానిక జనాభాతో క్రమంగా బల్గేర్స్, స్థానిక స్లావిక్ మిశ్రిత మాండలికం ఆధారంగా ఒక సాధారణ భాషను అనుసరించారు.

8 వ, 9 వ శతాబ్దాలలో బల్గేరియా రాజ్యం బలోపేతం చేయబడింది. క్రమ్ దేశం భూభాగాన్ని రెండింతలు చేసి ప్లిస్కా యుద్ధంలో బైజాంటైన్ చక్రవర్తి మొదటి నీస్ఫారస్‌ను హత్య చేశాడు. తరువాత మొట్టమొదటి లిఖిత నియమావళిని ప్రవేశపెట్టాడు. 864 లో మొదటి బోరిస్‌ ఆధ్వర్యంలో తూర్పు సాంప్రదాయ క్రైస్తవ మతానికి మద్దతుగా పాగనిజం నిర్మూలించబడింది. ఈ మార్పిడి తరువాత బల్గేరియన్ చర్చి బైజాంటైన్ గుర్తింపును పొందింది. ప్రెస్లావ్ అభివృద్ధి చెందిన సిరిల్లిక్ వర్ణమాలను దత్తతగా స్వీకరించారు. ఇది సమైక్యత చెందిన ఫ్యూజ్ స్లావ్స్, బల్గర్లను ప్రజల కేంద్ర అధికారాన్ని బలపరిచింది. తరువాతి సాంస్కృతిక స్వర్ణ యుగం షిమోన్ ది గ్రేట్ 34 సంవత్సరాల పాలన ప్రారంభమైంది. వీరు రాష్ట్రంలోని అతిపెద్ద భూభాగ విస్తరణను కూడా సాధించారు.

మగ్యార్స్, పెచెనెగ్స్‌తో యుద్ధాలు, బోగోమీల్ మతవిశ్వాశాల వ్యాప్తి సిమియన్ మరణం తరువాత బల్గేరియా బలహీనపడింది. వరుస రస్ ', బైజాంటైన్ దండయాత్రలు 971 లో బైజాంటైన్ సైన్యం రాజధాని ప్రేస్లావ్ స్వాధీనం చేసుకుంది. సామ్యూల్ ఆధ్వర్యంలో బల్గేరియా కోలుకున్నది. ఈ దాడుల నుంచి బైజాంటియన్ చక్రవర్తి రెండవ బాసిల్ 1014 లో క్లైకులో బల్గేరియా సైన్యాన్ని ఓడించినతరువాత ఇది ముగింపుకు వచ్చింది. యుద్ధం తరువాత స్వల్పకాలంలో మరణించాడు. 1018 నాటికి బైజాంటైన్లు బల్గేరియన్ సామ్రాజ్యం ముగింపుకు తీసుకు వచ్చారు.

రెండవ బల్గేరియన్ సాంరాజ్యం

బల్గేరియా విజయం తర్వాత రెండవ బాసిల్ తిరుగుబాటుదారులను, అసంతృప్తిని స్థానిక ప్రభువుల పాలనను నిలుపుకోవడమే కాకుండా కొత్తగా స్వాధీనం చేసుకున్న భూముల నుండి బంగారం రూపంలో పన్నులు చెల్లించడానికి అనుమతించాడు. అతను బల్గేరియన్ పార్టియార్చిటే డియోసెస్లలో స్వయంప్రతిపత్తి నిలుపుకోవటానికి అనుమతించి ఆర్చ్ బిషప్రాక్ అధికారం తగ్గించాడు. అతని మరణం తరువాత బైజాంటైన్ దేశీయ విధానాలు మార్చబడ్డాయి. తరువాత విజయవంతం కాని వరుస తిరుగుబాట్లు సంభవించాయి. వీటిలో పీటర్ దెలన్ నాయకత్వం వహించిన తిరుగుబాటు అతిపెద్దది. 1185 లో అసెన్ వంశీయులైన ఇవాన్ మొదటి ఆసెన్, 4 వ పీటర్ ఒక ప్రధాన తిరుగుబాటును నిర్వహించారు. దీని ఫలితంగా బల్గేరియన్ రాజ్య పునఃస్థాపన జరిగింది. ఇవాన్ ఆసేన్, పీటర్ రెండో బల్గేరియన్ సామ్రాజ్యానికి రాజధానిగా టార్నోవోతో పునాది వేశారు.

 

ఆసెన్ చక్రవర్తుల మూడవ వాడైన కలోయ్యన్ తన రాజ్యమును బెల్జిడ్, ఓహ్రిడ్ల వరకు విస్తరించాడు. అతను పోప్ ఆధ్యాత్మిక ఆధిపత్యాన్ని గుర్తించాడు, పాపల్ లెగెట్ నుండి ఒక రాజ కిరీటాన్ని అందుకున్నాడు. వాణిజ్యం, సంస్కృతి వృద్ధి చెందడంతో సామ్రాజ్యం ఇవాన్ రెండవ ఆసేన్ (1218-1241) ఆధ్వర్యంలో శిఖరాగ్రం చేరుకుంది. టార్‌క్వో బలమైన ఆర్థిక, మతపరమైన ప్రభావంతో అది "మూడవ రోమ్"గా మారింది. అప్పటికే తిరస్కరించే కాన్స్టాంటినోపుల్ వలె కాదు.

అంతర్గత వైరుధ్యాలు స్థిరమైన బైజాంటైన్, హంగేరియన్ దాడులను, మంగోల్ ఆధిపత్యాన్ని ఎదుర్కొని 1257 లో ఆసియన్ రాజవంశం ముగిసిన తరువాత దేశం సైనిక, ఆర్థికవ్యవస్థ క్షీణించింది. 14 వ శతాబ్దం చివరినాటికి భూస్వాములు, బోగోమిలిజం వ్యాప్తి మధ్య రెండో బల్గేరియన్ సామ్రాజ్యాన్ని మూడు గొర్రెమ్-విదిన్, టార్దోవో, కర్వూణలుగా విభజించాయి-, అనేక సెమీ స్వతంత్ర రాజ్యాలు బైజాంటైన్లు, హంగేరియన్లు, సెర్బ్స్, వెనెటియన్స్, జెనోయీస్ విభజన విభాగాలు విభజించబడ్డాయి. 14 వ శతాబ్దం చివరినాటికి ఒట్టోమన్ టర్కులు బల్గేరియాను జయించటం ప్రారంభించి బాల్కన్ పర్వతాలకు దక్షిణాన చాలా పట్టణాలు, కోటలను స్వాధీనం చేసుకున్నారు.

ఓట్టమన్ పాలన

 

1393 లో మూడు నెలల ముట్టడి తరువాత ఒట్టోమన్స్ స్వాధీనం చేసుకున్నారు. 1396 లో నికోపాలిస్ యుద్ధం తరువాత విటిన్ సార్డమ్ పతనం తరువాత ఒట్టోమన్లు డానుబేకు దక్షిణంగా ఉన్న బల్గేరియా భూభాగాలన్నింటిని స్వాధీనం చేసుకున్నారు. ఉన్నతవర్గం తొలగించబడి వ్యవసాయదారులు ఒట్టోమన్ మాస్టర్స్ బానిసలుగా మారారు. రైతులకు అనుగుణంగా వ్యవహరించిన విద్యావంతులైన మతాధికారులు ఇతర దేశాలకు పారిపోయేవారు. ఒట్టోమన్ వ్యవస్థలో క్రైస్తవులు తక్కువస్థాయి ప్రజలుగా భావించబడ్డారు. అందువలన ఇతర క్రైస్తవుల మాదిరిగా బల్గేరియన్లు భారీ పన్నులకు లోబడి బల్గేరియన్ జనాభాలో కొంత భాగం పాక్షిక లేదా పూర్తి ఇస్లామీకరణను అనుభవించారు. వారి సంస్కృతి అణిచివేయబడింది. ఒట్టోమన్ అధికారులు రమ్మిల్లెట్‌ను స్థాపించారు.ఇది ఒక మతపరమైన పాలనా సంఘం. ఇది అన్ని సాంప్రదాయ క్రైస్తవులను వారి జాతితో సంబంధం లేకుండా పాలించింది. స్థానిక జనాభాలో చాలామంది క్రమంగా దాని ప్రత్యేక జాతీయ చైతనాన్ని కోల్పోయారు క్రైస్తవులుగా గుర్తించబడ్డారు. ఏది ఏమయినప్పటికీ కొన్ని వివిక్త మఠాలకు మిగిలివున్న మతాధికారులు గ్రామీణ మారుమూల ప్రాంతాల్లో ప్రజలను సజీవంగా ఉంచారు. అలాగే దేశంలోని వాయవ్య ప్రాంతంలో ఉన్న తీవ్రవాద కాథలిక్ సమాజంలో జీవించి ఉండటానికి సహాయపడింది.

ముఖ్యంగా హబ్స్బర్గ్ మద్దతుగల సుమారుగా ఐదు శతాబ్దాల ఒట్టోమన్ పరిపాలనలో 1598 లో టార్నోవో తిరుగుబాట్లు, 1686 లో చిపోరోత్స్ తిరుగుబాటు, 1689 లో కార్పొస్ తిరుగుబాటు అనేక బల్గేరియన్ తిరుగుబాట్లు సంభవించాయి. 18 వ శతాబ్దంలో పశ్చిమ ఐరోపాలో " ఎన్లైట్మెంట్ యుగం "లో బల్గేరియా ప్రారంభించిన ఉద్యమం జాతీయ మేల్కొలుపుగా పిలువబడింది. ఇది జాతీయ చైతన్యాన్ని పునరుద్ధరించింది. 1876 ఏప్రిల్ తిరుగుబాటు ఫలితంగా విముక్తి పోరాటంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. ఒట్టోమన్ అధికారులు తిరుగుబాటును అణిచివేసేందుకు చేపట్టిన చర్యలలో 30,000 మంది బల్గేరియన్లు చంపబడ్డారు. మారణకాండలు గ్రేట్ పవర్స్ చర్య తీసుకోవటానికి ప్రేరేపించాయి. వారు 1876 లో కాన్‌స్టాంటినోపుల్ సమావేశాన్ని ఏర్పాటు చేశారు. కానీ వారి నిర్ణయాలు ఒట్టోమన్లచే తిరస్కరించబడ్డాయి. ఇది క్రిమియన్ సామ్రాజ్యంలో జరిగినట్లుగా ఇతర గొప్ప శక్తులతో సైనిక చర్యలకు భయపడకుండా రష్యా సామ్రాజ్యశక్తి ద్వారా ఒక పరిష్కారాన్ని కోరింది. 1877 లో రష్యా ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యంపై యుద్ధం ప్రకటించి బల్గేరియన్ స్వయంసేవకుల సహాయంతో తన దళాలను ఓడించింది.

మూడవ బల్గేరియన్ దేశం

 

1878 మార్చి 3 లో రష్యా , ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం " శాన్ స్టెఫానో ఒప్పందం " మీద సంతకం చేసింది. రెండో బల్గేరియన్ సామ్రాజ్యం భూభాగాల్లో ఒక స్వయంప్రతిపత్తమైన బల్గేరియన్ రాజ్యంగా ఏర్పడటానికి ఏర్పాటు చేసింది. తరువాత మార్చి 3 తరువాత బల్గేరియాలో " లిబరేషన్ డేగా " ఒక ప్రభుత్వ సెలవుదినం మారింది. అయితే 1944 లో లెఫ్ట్ వింగ్ తిరుగుబాటు తరువాత ఈ సెలవుదినం రద్దు చేయబడింది. బాల్కన్‌లోని ఒక పెద్ద దేశం వారి ప్రయోజనాలను బెదిరించవచ్చనే భయంతో ఇతర గ్రేట్ పవర్స్ వెంటనే ఒప్పందాన్ని తిరస్కరించింది. జూలై 13 న సంతకం చేసిన బెర్లిన్ ఒడంబడిక ఒప్పందం ద్వారా ఇది భర్తీ చేయబడింది. ఇది దేశం వెలుపల బల్గేరియన్లు పెద్ద సంఖ్యలో మొసెసియా, సోఫియా ప్రాంతాల కొరకు ఈ ఒప్పందం చేయబడింది. ఇది 20 వ శతాబ్దం మొదటి అర్ధభాగంలో విదేశీ వ్యవహారాలకు బల్గేరియా సైనిక విధానాన్ని రూపొందించడంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. బల్గేరియన్ రాజ్యం సెర్బియా మీద చేసిన యుద్ధంలో విజయం సాధించింది. 1885 లో తూర్పు రుమానియా పాక్షిక-స్వతంత్ర ఒట్టోమన్ భూభాగాన్ని విలీనం చేసుకుంది. తరువాత అది స్వతంత్ర దేశంగా 1908 అక్టోబరు 5 న ప్రకటించింది. స్వాతంత్ర్యం తరువాత సంవత్సరాలలో బల్గేరియా ఎక్కువగా సైనికీకరణ చేసి తరచూ "బాల్కన్ ప్రుస్సియా"గా పిలువబడుతుంది. 1912, 1918 మధ్య బల్గేరియా వరుసగా మూడు ఘర్షణలు-రెండు బాల్కన్ యుద్ధాలు, మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో పాలుపంచుకుంది. రెండో బాల్కన్ యుద్ధంలో ఘోరమైన ఓటమి తరువాత బల్గేరియా మళ్లీ సెంటర్ పవర్స్ సంబంధాల ఫలితంగా ఓటమిపొందిన వారి వైపు పోరాడింది. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో 12,00,000 మంది సైనికులతో బల్గేరియన్ సైన్యం యుద్ధంలో పాల్గొన్నది. ఇది బల్గేరియా జనాభాలో నాలుగింట ఒకవంతు కంటే అధికంగా ఉన్నప్పటికీ 1918 లో దేశంలో టోరోన్, డోబ్రిచ్‌లలో అనేక నిర్ణయాత్మక విజయాలు సాధించాయి. ఈ యుద్ధంలో గణనీయమైన ప్రాదేశిక నష్టాలు సంభవించాయి. మొత్తం 87,500 మంది సైనికులు మరణించారు. ఈ యుద్ధాల ప్రభావాల కారణంగా 1912 నుండి 1929 వరకు బల్గేరియాకు 2,53,000 కంటే ఎక్కువ మంది శరణార్థులు వలస వచ్చారు. ఇప్పటికే భగ్నం చేసిన జాతీయ ఆర్థిక వ్యవస్థపై అదనపు భారం ఉంచబడింది.

ఈ నష్టాల వల్ల ఏర్పడిన రాజకీయ అశాంతి ఫలితంగా మూడవ జార్ బోర్స్ (1918-1943) రాచరిక అధికారవాద నియంతృత్వాన్ని స్థాపించడానికి దారి తీసింది. బల్గేరియన్ 1941 లో రెండవ ప్రపంచ యుద్ధంలో యాక్సిస్ సభ్యదేశంగా చేరింది. కానీ ఆపరేషన్ బర్బరోస్సాలో పాల్గొనడానికి తిరస్కరించింది. యూదు జనాభాను నిర్బంధిత శిబిరాలకు తరలించటం నుండి వారిని రక్షించింది.

1943 వేసవిలో మూడవ బోరిస్ ఆకస్మిక మరణం దేశంలో రాజకీయ సంక్షోభానికి దారితీసి జర్మనీకి వ్యతిరేక యుద్ధంగా మారింది. కమ్యూనిస్ట్ గెరిల్లా ఉద్యమం ఊపందుకుంది.తరువాత బొగ్డాన్ ఫిలోవ్ ప్రభుత్వం మిత్రరాజ్యాలతో శాంతి సాధించడంలో విఫలమైంది. సోవియట్ నిర్భంధానికి లొంగి బల్గేరియా జర్మనీ దళాలను దాని భూభాగం నుండి బహిష్కరించడానికి తిరస్కరించింది. 1944 సెప్టెంబరు సెప్టెంబరులో యు.ఎస్.ఎస్.ఆర్. యుద్ధ ప్రకటన, ముట్టడిని ప్రకటించింది. కమ్యూనిస్ట్-ఆధిపత్య ఫాదర్ల్యాండ్ ఫ్రంట్ అధికారం చేపట్టింది. యాక్సిస్లో పాల్గొనడంతో యుద్ధం ముగిసే నాటికి మిత్రరాజ్యాల వైపుకు చేరింది.

 

1944 సెప్టెంబరు 9 వామపక్ష తిరుగుబాటు రాజ్యాంగ పరిపాలనను రద్దు చేయటానికి దారితీసింది. 1946 వరకు ఒక-పార్టీ పీపుల రిపబ్లిక్ స్థాపించబడలేదు. జార్జి డిమిట్రోవ్ (1946-1949) నాయకత్వంలో సోవియెట్ పరిపాలనలో ఇది ఒక భాగంగా మారింది. వేగంగా పారిశ్రామిక స్టాలినిస్ట్ రాష్ట్రానికి పునాదులు వేసింది. ఇది వేలాదిమంది విద్వాంసులకు మరణశిక్ష అమలుచేసి అణిచివేతకు గురిచేసింది.. 1950 వ దశకం మధ్యకాలంలో జీవన ప్రమాణాలు గణనీయంగా పెరిగాయి. అయితే రాజకీయ అణచివేతలు తగ్గాయి. 1980 ల నాటికి జాతీయ, తలసరి జీడీపీలు రెండురెట్లు తగ్గాయి. కానీ ఆర్థికవ్యవస్థ రుణసమస్యలలో చిక్కుకుంది. 1960, 1977, 1980 సంవత్సరాల్లో అత్యంత తీవ్రమైన పరిస్థితులను ఎదుర్కొన్నది. సోవియట్-శైలి ప్రణాళిక ఆర్థిక వ్యవస్థ కొన్ని మార్కెట్ ఆధారిత విధానాలను టాడార్ జివ్కోవ్ (1954-1989) లో ప్రయోగాత్మక స్థాయిలో ప్రవేశపెట్టబడింది. అతని కుమార్తె లియుడ్మిలా ప్రపంచవ్యాప్తంగా బల్గేరియన్ వారసత్వం, సంస్కృతి, కళలను ప్రోత్సహించడం ద్వారా జాతీయ భావాన్ని పెంపొందించింది. తుర్క్ జాతి మైనారిటీ గుర్తింపును తుడిచిపెట్టే ప్రయత్నంలో 1984 లో ఒక సమ్మిలైజేషన్ ప్రచారం ప్రారంభమైంది. ఇందులో మసీదులు మూసివేయడం, టర్కు జాతి ప్రజలు స్లావిక్ పేర్లను దత్తత చేసుకోవడం ప్రారంభించారు. ఈ విధానాలు (1989 లో కమ్యూనిస్ట్ పాలన ముగింపుతో కలిపి) సుమారు 3,00,000 జాతి టర్కీ ప్రజలు టర్కీకి వలసవెళ్ళారు.

తూర్పు బ్లాక్ కుప్పకూలిన ప్రభావంతో 1989 నవంబరు 10 న కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ తన రాజకీయ గుత్తాధిపత్యాన్ని వదులుకుంది. జివ్కోవ్ రాజీనామా చేశాడు బల్గేరియా పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యానికి పరివర్తన చెందింది.1990 లో మొదటి ఉచిత ఎన్నికలు బల్గేరియన్ సోషలిస్ట్ పార్టీ (బిఎస్పి, తాజాగా పేరు మార్చబడిన కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ) గెలిచింది. బలహీనమైన ఆధిక్యతతో ఎన్నికైన అధ్యక్షుడిగా, శాసనసభకు బాధ్యత వహించిన ప్రధాన మంత్రి 1991 జూలైలో అందించిన ఒక నూతన రాజ్యాంగం, కొత్త వ్యవస్థ ప్రారంభంలో జీవన ప్రమాణాలను మెరుగుపరచడం లేదా ఆర్థిక వృద్ధిని సృష్టించడంలో విఫలమైంది-సగటు జీవన నాణ్యత, ఆర్థిక పనితీరు తక్కువగానే ఉంది. 1997 సంస్కరణల ప్యాకేజీ ఆర్థిక వృద్ధిని పునరుద్ధరించింది. కానీ జీవన ప్రమాణాలు బాధపడటం కొనసాగించాయి. 2001 తరువాత ఆర్థిక, రాజకీయ, భౌగోళిక రాజకీయ పరిస్థితులు బాగా మెరుగుపడ్డాయి. , బల్గేరియా అధిక మానవ అభివృద్ధి స్థాయిని సాధించింది. ఇది 2004 లో నాటోలో సభ్యదేశంగా మారింది., ఆఫ్గనిస్థాన్లో జరిగిన యుద్ధంలో పాల్గొంది. అనేక సంవత్సరాల సంస్కరణలు తరువాత ప్రభుత్వ అవినీతి కొనసాగుతున్నప్పటికీ 2007 లో యూరోపియన్ యూనియన్‌లో చేరింది.

 

బల్గేరియా తూర్పు బాల్కన్ ద్వీపకల్పంలో ఒక భాగంగా ఉంది. దీనికి సరిహద్దులలో ఐదు దేశాలు ఉన్నాయి. దక్షిణసరిహద్దులోగ్రీస్, టర్కీ పశ్చిమసరిహద్దులో ఉత్తర మేసిడోనియా, సెర్బియా, ఉత్తరసరిహద్దులో రొమానియా సరిహద్దుగా ఉన్నాయి. భూ సరిహద్దులు మొత్తం 1,808 కిలోమీటర్లు (1,123 మైళ్ళు) పొడవు ఉంది. తీరరేఖ పొడవు 354 కిలోమీటర్లు (220 మైళ్ళు) ఉంది. దేశ మొత్తం వైశాల్యం 110,994 చదరపు కిలోమీటర్లు (42,855 చదరపు మైళ్ళు) ప్రపంచంలో 105 వ అతిపెద్ద దేశంగా ఉంది.

భౌగోళికంగా డాన్యుబియాన్ మైదానం, బాల్కన్ పర్వతాలు, థ్రేసియన్ మైదానం, రోడోప్ పర్వతాలు ఉన్నాయి. డానుబేయాన్ మైదానం దక్షిణ అంచు బాల్కన్ పర్వతపాదాల ప్రాంతం ఉంటుంది. డానుబే నది రొమేనియా సరిహద్దును ఏర్పరుస్తుంది. థ్రేసియన్ మైదానం సుమారు త్రిభుజాకారంగా ఉంటుంది. ఇది సోఫియా ఆగ్నేయంలో ఆరంభమై నల్ల సముద్రం తీరానికి చేరుకున్నప్పుడు విస్తరిస్తుంది.

   

Left: Pirin Mountain in western Bulgaria
Right: Maslen nos Primorsko on the Black Sea coast

బాల్కన్ పర్వతాలు దేశం మధ్యలో విస్తరించి ఉన్నాయి. దేశంలోని పర్వతమయమైన నైరుతి దిశలో రెండు ఆల్పైన్ శ్రేణులు - రిలా, పిరిన్ ఉన్నాయి.ఇవి తూర్పున దిగువ విస్తృతమైన రోడోప్ పర్వతాలకు సరిహద్దుగా ఉన్నాయి. బాల్కాన్ ద్వీపకల్పంలో బల్గేరియాలోని ముసాలా సముద్రమట్టానికి 2,925 మీ (9,596 అ)ఎత్తున అత్యధిక ఎత్తైన ప్రాంతంగా ఉంది. దాని సముద్ర మట్టం అత్యల్ప స్థానంలో ఉంది. భూభాగం మూడింట ఒక వంతు ప్రాంతంలో ప్లైన్స్ ఆక్రమించగా పీఠభూములు, కొండలు 41% ఆక్రమించాయి. దేశంలో సుమారు 540 నదులు ఉన్నాయి. వాటిలో నీరు చాలా తక్కువగా, తక్కువ స్థాయిలతో ఉంది. బల్గేరియా భూభాగంలోనే ఉన్న అతి పొడవైన నది ఇస్కర్ పొడవు 368 కి.మీ (229 మై) పొడవు ఉంది. ఇతర నదులలో దక్షిణాన స్ట్రామా, మారిట్సా ప్రాధాన్యత వహిస్తూ ఉన్నాయి.

బల్గేరియా ఒక గతిశీల వాతావరణాన్ని కలిగి ఉంది. ఇది మధ్యధరా, ఖండాంతర వాయు ద్రవ్యరాశి సమావేశాలు, దాని పర్వతాల అడ్డంకి ప్రభావంతో ఏర్పడింది. ఉత్తర బల్గేరియా సగటు ఉష్ణోగ్రతలు 1 ° సె (1.8 ° ఫా) చల్లగా ఉంటాయి. బాల్కన్ పర్వతాలకు దక్షిణప్రాంతం కంటే సంవత్సరానికి 200 మిల్లీమీటర్ల (7.9 అంగుళాలు) వర్షపాతం నమోదవుతుంది. వివిధ ప్రాంతాలలో ఉష్ణోగ్రత విస్తృతి గణనీయంగా మారుతుంటుంది. అత్యల్ప నమోదు ఉష్ణోగ్రత -38.3 ° సె (-36.9 ° ఫా) అత్యధికమైనది 45.2 ° సె (113.4 ° ఫా).

సంవత్సరానికి సగటు వర్షపాతం 630 మిల్లీమీటర్లు (24.8 అం), పర్వతాలలో 500 మిలియన్ల (98.4 అం) కంటే అధికం దూరాడ్జలో 500 మిల్లీమీటర్ల (19.7 అం) ఉంటుంది. కాంటినెంటల్ వాయు ద్రవ్యరాశి శీతాకాలంలో అధిక మొత్తంలో హిమపాతం ఉంటుంది.

పర్యావరణం

బల్గేరియా క్యోటో ప్రోటోకాల్ స్వీకరించింది. 1990 నుండి 2009 వరకు కార్బన్ డయాక్సైడ్ ఉద్గారాలను 30% తగ్గించడం ద్వారా ప్రోటోకాల్ లక్ష్యాలను సాధించింది. అయితే కర్మాగారాల నుండి కాలుష్యం, మెటలర్జీ వ్యర్ధాలు, తీవ్ర అటవీ నిర్మూలన జనాభా ఆరోగ్య, సంక్షేమకు ప్రధాన సమస్యలను కలిగించాయి. 2013 లో బల్గేరియాలో గాలి కాలుష్యం ఇతర యూరోపియన్ దేశాల కన్నా చాలా తీవ్రంగా ఉంది. బొగ్గు-ఆధారిత విద్యుత్ పరికరాలను, ఆటోమొబైల్ ట్రాఫిక్ నుండి శక్తి ఉత్పత్తి ద్వారా పట్టణ ప్రాంతాలు ముఖ్యంగా ప్రభావితమవుతున్నాయి. వ్యవసాయం, పురాతన పారిశ్రామిక మురికినీటి వ్యవస్థా విధానం, పురుగుమందుల వాడకం రసాయనాలు, డిటర్జెంట్లతో విస్తృతమైన నేల, నీటి కాలుష్యాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తుంది. యూరోపియన్ ఎన్విరాన్మెంట్ ఏజన్సీ ఆధారంగా మొత్తం యూరోపియన్ యూనియన్‌లో ఆరోగ్యం, పర్యావరణానికి అత్యధిక నష్టాన్ని కలిగించే ఒక లిగ్నైట్-మంటల పవర్ స్టేషన్ అయిన " మారిట్సా ఇస్టోక్ -2 అనే బల్గేరియా" ఉంది. యురేపియన్ యూనియన్ సభ్యదేశాలలో వ్యర్ధాలను పునరుత్పత్తికి ఉపయోగించని ఒకేఒక దేశం బల్గేరియా. 2010 జూన్‌లో " ఎలక్ట్రానిక్ వేస్ట్ రీసైక్లింగ్ ప్లాంట్ " ప్రారంభమైనప్పటికీ మునిసిపల్ వ్యర్థాలను రీసైకిల్ చేయని ఒకేఒక్క ఇ.యు సభ్యదేశంగా ఉంది. ఇటీవలి సంవత్సరాలలో పరిస్థితి మెరుగుపడింది. కాలుష్య స్థాయిలను తగ్గించే ప్రయత్నంలో అనేక ప్రభుత్వ నిధులతో కూడిన కార్యక్రమాలు జరిగాయి. యాలే యూనివర్శిటీ 2012 ఎన్విరాన్మెంటల్ పెర్ఫార్మెన్స్ ఇండెక్స్ అనుసరించి బల్గేరియా పర్యావరణాన్ని కాపాడటానికి బల్గేరియా " మోడెస్ట్ పర్ఫార్మర్ "గా గుర్తించబడుతుంది. 75% పైగా ఉపరితల నదులు మంచి నాణ్యత ప్రమాణాలను కలిగి ఉంటాయి. నీటి నాణ్యతను మెరుగుపరచడం 1998 లో ప్రారంభమైంది, ఆధునిక మెరుగుదల స్థిరమైన ధోరణిని కొనసాగించింది.

జాతీయ ఉద్యానవనాలు

 

వాతావరణ, జలసంబంధ, భౌగోళిక, భౌగోళిక పరిస్థితుల పరస్పర చర్య కారణంగా అనేక రకాల మొక్కలను, జంతు జాతులను ఉత్పత్తి చేసింది. ఐరోపాలో అత్యధిక జీవవైవిధ్యం ఉన్న దేశాలలో బల్గేరియా ఒకటి. బల్గేరియా జీవవైవిధ్యంలో మూడు జాతీయ ఉద్యానవనాలలో, 11 ప్రకృతి పార్కులు, 16 జీవావరణ రిజర్వులలో పరిరక్షించబడుతుంది. దాదాపు 35 % భూభాగంలో అడవులు ఉన్నాయి. ఇక్కడ ప్రపంచంలో అతిపురాతనమైన చెట్లు బైకుషెవ్ పైన్, గ్రానిట్ ఓక్ వంటివి పెరుగుతాయి. మొక్కల, జంతు జీవుల అధిక భాగం మధ్య యురోపియన్, ఆర్కిటిక్, ఆల్పైన్ జాతుల ప్రతినిధులు అధిక ఎత్తైన భూభాగంలో ఉన్నాయి. వృక్షజాలం 3,800 కంటే అధికమైన జాతులు ఉన్నాయి.వీటిలో 170 జాతికి చెందినవి, 150 అంతరించిపోయేవి. బల్గేరియా పెద్ద శిలీంధ్రాల చెక్లిస్ట్ ప్రకారం దేశంలో 1,500 కన్నా ఎక్కువ జాతులు ఉన్నాయి. జంతు జాతులలో గుడ్లగూబలు, రాక్ పార్టిడ్జెస్, వాల్క్రీపర్స్, గోధుమ ఎలుగుబంట్లు ఉన్నాయి. యురేషియా లిన్క్స్, తూర్పు సామ్రాజ్య చిన్న ఈగల్ సంఖ్య అధికరిస్తుంది. 1998 లో బల్గేరియన్ ప్రభుత్వం నేషనల్ బయోలాజికల్ డైవర్సిటి కన్జర్వేషన్ స్ట్రాటజీని ఆమోదించింది. ఇది స్థానిక పర్యావరణ వ్యవస్థల సంరక్షణను ప్రమాదకరమైన జాతుల రక్షణను, జన్యు వనరుల పరిరక్షణను కోరుతూ రూపొందించిన సమగ్ర కార్యక్రమం. ఐరోపాలో బల్గేరియా అతిపెద్ద ప్రకృతి సహజ ప్రాంతాలు 2000 ఉన్నాయి. ఇవి 33.8% భూభాగాన్ని ఆక్రమించి ఉంది.

 

బహిరంగ మార్కెట్ ఆర్థిక వ్యవస్థను కలిగి ఉంది. బల్గేరియా ఎగువ మధ్యస్థ ఆదాయం శ్రేణిలో ఇక్కడ ప్రైవేటు ప్రైవేట్ రంగం జి.డి.పి.లో 80% కంటే ఎక్కువగా ఉంది. 1948 లో ప్రధానంగా గ్రామీణ జనాభా కలిగిన వ్యవసాయ దేశము నుండి 1980 ల నాటికి బల్గేరియా దాని బడ్జెట్ వ్యయ ప్రాధాన్యతలలో శాస్త్రీయ, సాంకేతిక పరిశోధనలతో ఒక పారిశ్రామిక ఆర్థిక వ్యవస్థగా రూపాంతరం చెందింది. 1990 లో కాంకాన్ మార్కెట్ల నష్టం, ప్రణాళికాబద్ధమైన వ్యవస్థ "షాక్ థెరపీ" పారిశ్రామిక, వ్యవసాయ ఉత్పత్తిలో తీవ్రమైన క్షీణతకు కారణమై చివరకు 1997 లో ఆర్థిక పతనానికి దారితీసింది. అనేక సంవత్సరాల తరువాత ఆర్థికవ్యవస్థ కోలుకుని వేగంగా వృద్ధి చెంది అభివృద్ధి చెందుతున్న ఆర్థిక వ్యవస్థగా మారింది. అయితే 2017 మార్చిలో నెలకు 1,036 లెవా (€ 529) సగటు జీతంతో యు.యూలో అత్యల్పంగా ఉంది. కార్మికుల్లో ఐదవ భాగం కన్నా ఎక్కువ మందికి కనీస వేతనం 1 యూరో గంటకు ఉపాధి కల్పిస్తారు. అయితే వేతనాలు మొత్తం గృహ ఆదాయంలో సగం గణనీయమైన అనధికారిక ఆర్థిక వ్యవస్థకు కారణంగా ఉన్నాయి. ఇది జీడీపీలో దాదాపు 32%గా ఉంది. యూరోస్టాట్ డేటా ప్రకారం బల్గేరియన్ పిపిఎస్ తలసరి జి.డి.పి. శాతం యూరోపియన్ యూనియన్ సగటున 47% సమానంగా ఉంది. అదే సమయంలో జీవన వ్యయం 47% యు.యూ సగటుకు సమానంగా ఉంది. కరెన్సీ లెవి ఇది 1 యూరోకు 1.95583 లెవవా రేటుగా పరిగణించబడుతోంది. బల్గేరియా ఇంకా యూరో జోన్లో భాగం కానప్పటికీ కానీ పురోగతిని చూపిస్తోంది.

 

2007-2008 ఆర్థిక సంక్షోభం తర్వాత ఆర్థిక సూచికలు మెరుగుపడ్డాయి. పలు వరుస సంవత్సరాలలో అధిక వృద్ధి తర్వాత జి.డి.పి. 2009 లో 5.5% ఒప్పందం కుదుర్చుకుంది. నిరుద్యోగం 12% పైన ఉంది. పారిశ్రామిక ఉత్పత్తి 10% తగ్గింది. మైనింగ్ 31% ఫెర్రస్, మెటల్ ఉత్పత్తి 60% పడిపోయింది. 2010 లో అభివృద్ధికరమైన అనుకూల పరిస్థితి ఏర్పడింది. నిరుద్యోగం అధికరిస్తున్న సమయంలో పెట్టుబడులు, వినియోగం నిలకడగా తగ్గుతూ ఉన్నప్పటికీ 2010 లో అనుకూల పెరుగుదల పునరుద్ధరించబడింది. అదే సంవత్సరం అంతరంగిక రుణ € 51 బిలియన్లకు మించిపోయింది. దీనర్థం మొత్తం బల్గేరియన్ కంపెనీలలో 60% రుణపడి ఉంటుందని అర్థం. 2012 నాటికి అది 83 బిలియన్ యూరోలు లేదా జి.డి.పి.లో 227% అధికరించింది. ఐ.ఎం.ఎఫ్., యు.యూ ప్రోత్సాహంతో కొన్ని అనుకూలమైన ఆర్థిక ఫలితాలతో ప్రభుత్వం కఠినమైన చర్యలను అమలు చేసింది. కానీ ఈ చర్యల సాంఘిక పరిణామాలు ఇంటర్నేషనల్ ట్రేడ్ యూనియన్ కాన్ఫెడరేషన్ ప్రకారం "విపత్తు"గా ఉన్నాయి. ఆర్థిక వృద్ధికి అవినీతి మరొక అడ్డంకిగా ఉంది. యూరోపియన్ యూనియన్ సభ్యదేశాలలో బల్గేరియా అత్యంత అవినీతి ఉన్న దేశాలలో ఒకటిగా ఉంది. అవినీతి పర్సెప్షన్ ఇండెక్స్‌లో 75 వ స్థానంలో ఉంది. అవినీతిని అరికట్టడానికి బలహీనమైన చట్ట అమలు , తక్కువ సామర్ధ్యం కలిగిన పౌర సేవ సవాళ్లుగా ఉన్నాయి. ఏదేమైనా యు.యూ జోక్యం వలన అవినీతికి వ్యతిరేకంగా పోరాటంలో ప్రభుత్వం కేంద్రంగా మారింది. అనేక ప్రభుత్వ కార్యక్రమాల ద్వారా అనేక అవినీతి వ్యతిరేక కార్యక్రమాలు చేపట్టబడ్డాయి.

 

యు.యూలో అత్యల్ప వ్యక్తిగత , కార్పొరేట్ ఆదాయం పన్ను రేట్లు, 2016 లో జి.డి.పి.లో 28.7% మొత్తం సభ్య దేశాల మూడవ అత్యల్ప ప్రజా రుణం ద్వారా ఆర్థిక కార్యకలాపాలు ప్రోత్సహించబడ్డాయి. 2016 లో జి.డి.పి. (పి.పి.పి) $ 143.1 బిలియన్ల అ.డా ఉన్నట్లు అంచనా వేయబడింది. తలసరి విలువ 20,116 అ.డా డాలర్లు. 2014 లో తలసరి పి.పి.ఎస్. జి.డి.పి. € 20,600 ($ 27,400 అ.డా ) తో సోఫియా , చుట్టుపక్కల " యుగోజపదేన్ " ప్రణాళిక ప్రాంతం దేశంలో అత్యంత అభివృద్ధి చెందిన ప్రాంతంగా గుర్తించబడింది. బల్గేరియా యు.యూ నిధులను స్థిరంగా అందుకుంటుంది. అందుకున్న నిధుల మొత్తం 2009 లో 589 మిలియన్ యూరోలు ఉంది.

బల్గేరియాలో 2.45 మిలియన్ల మంది కార్మికులు ఉన్నారు. వీరిలో 7.1% మంది వ్యవసాయ రంగంలో పనిచేస్తున్నారు. 35.2% పరిశ్రమలో పనిచేస్తున్నారు. సేవల రంగంలో 57.7% మంది ఉద్యోగులు పనిచేస్తున్నారు. లోహాలు , ఖనిజాల సంవిధానం, రసాయనాల తయారీ, యంత్రాలు , వాహన భాగాలు, పెట్రోలియం రిఫైనింగ్, ఉక్కులు ప్రధాన పారిశ్రామలుగా ఉన్నాయి. మైనింగ్ , దాని సంబంధిత పరిశ్రమలు మొత్తం 1,20,000 మంది ఉద్యోగులను కలిగి ఉన్నాయి. దేశం జి.డి.పి.లో 5% ఉత్పత్తి చేస్తాయి. బల్గేరియా యూరోప్ ఆరవ అతిపెద్ద బొగ్గు ఉత్పత్తిదారుగా ఉంది. బొగ్గు, ఇనుము, రాగి , సీసం స్థానిక నిక్షేపాలు తయారీ , శక్తి రంగాలకు చాలా ముఖ్యమైనవిగా ఉన్నాయి. బల్గేరియా ఎగుమతుల్లో చమురు ఉత్పత్తులు, రాగి ఉత్పత్తులు , ఔషధ ఉత్పత్తులు వంటి పారిశ్రామిక వస్తువులు ప్రాధాన్యత వహిస్తున్నాయి. బల్గేరియా వ్యవసాయ , ఆహార ఉత్పత్తుల నికర ఎగుమతిలో మూడింట రెండొంతులు ఒ.ఇ.సి.డి. ఎగుమతి చేయబడుతుంది. ఇది లావెండర్ , రోజ్ ఆయిల్ వంటి పరిమళ ద్రవ్యం నూనెల అతిపెద్ద ప్రపంచ ఉత్పత్తిదారుగా ఉంది. గత రెండు దశాబ్దాల్లో వ్యవసాయం గణనీయంగా తగ్గింది. 1999 , 2001 మధ్యకాలంలో కంటే 2008 లో ఉత్పత్తి 66% మాత్రమే ఉంది. తృణధాన్యాలు , కూరగాయల దిగుబడి 1990 నుండి దాదాపు 40% తగ్గాయి. సేవల రంగం, పర్యాటక రంగం ఆర్థిక వృద్ధికి చాలా ముఖ్యమైనదిగా ఉంది. ఇటీవలి సంవత్సరాల్లో విలాసవంతమైన రిసార్టులు , సముద్రతీరాలను ఆకర్షణీయంగా మార్చడం వలన బల్గేరియా ఆకర్షణీయమైన పర్యాటక గమ్యంగా అభివృద్ధి చెందింది. " లోన్లీ ప్లానెట్ " 2011 వర్గీకరణలో బల్గేరియాను 10 అయున్నత పర్యాటక గమ్యాలలో ఒకటిగా వర్గీకరించింది. అధికంగా సందర్శించే బ్రిటిష్, రోమేనియన్, జర్మన్ , రష్యా పర్యాటకులు అధికంగా ఉన్నారు. రాజధాని నగరం, మద్యయుగ రాజధాని " వెలికొ టర్నొవొ ", సముద్రతీర రిసార్టులు గోల్డెన్ బీచ్ , సన్ని బీచులు , వింటర్ రిసార్టులు బాంస్కొ, పాంపొరొవొ , బొరొవెట్స్ పర్యాటకులు అధికంగా సందర్శించే ప్రాంతాలుగా ఉన్నాయి.

సైంస్ , సాంకేతికం

 

బల్గేరియా పరిశోధన , అభివృద్ధిపై GDP లో 0.95% గడిస్తుంది. 1990 నుండి పరిశోధనలో దీర్ఘకాలిక పెట్టుబడుల ఉపసంహరణ అనేక దేశీయ విజ్ఞాన నిపుణులు దేశమును విడిచిపెట్టేలా చేసింది. తత్ఫలితంగా బల్గేరియా నూతనంగా పోటీతత్వాన్ని , అధిక విలువైన ఎగుమతుల విలువ తక్కువగా ఉంది. పరిశోధనలు అధికంగా అభివృద్ధి ప్రధాన ప్రాంతాలు శక్తి, నానోటెక్నాలజీ, పురావస్తు , ఔషధం ప్రాధాన్యత వహిస్తున్నాయి. బల్గేరియన్ అకాడమీ ఆఫ్ సైన్సెస్ (బి.ఎ.ఎస్) ప్రముఖ శాస్త్రీయ సంస్థలో , అనేక పరిశోధనా సంస్థలలో బల్గేరియన్ పరిశోధకులు ఉద్యోగులుగా ఉన్నారు. బ్ల్గేరియా అంతరిక్షపరిశోధనలో చురుకుగా ఉంది. ఇంటర్నేషనల్ స్పేస్ స్టేషన్‌ , చంద్రయాన్ -1 పరిశోధనలు , రేడియేషన్ మానిటరింగ్ పరిశోధనలు నిర్వహించబడుతున్నాయి. మీర్ స్పేస్ స్టేషన్లో దేశీయంగా రూపొందించిన స్థలం గ్రీన్హౌస్లలో RADOM-7 రేడియేషన్ పర్యవేక్షణ ప్రయోగాలతో అంతరిక్ష శాస్త్రం రంగంలో చురుకుగా ఉంది. 1979 లో బల్గేరియా సోయుజ్ 33 లో జార్జి ఇవానోవ్ విమానంలో అంతరిక్షంలో ఒక వ్యోమగామిని కలిగి ఉన్న 6 వ దేశం అయింది. బల్గేరియా సి.ఇ.ఆర్.ఎన్.లో చురుకైన సభ్యదేశంగా ఉంది. 1999 లో బల్గేరియా నుండి దాదాపు 200 మంది శాస్త్రవేత్తలు సి.ఇ.ఆర్.ఎన్.లో పాల్గొన్నారు.

1980 లలో బల్గేరియా "ఈస్ట్రన్ బ్లాక్ ఆఫ్ సిలికాన్ వ్యాలీ"గా పిలవబడింది. ఎందుకంటే దాని భారీ స్థాయి కంప్యూటింగ్ సాంకేతిక పరిజ్ఞానాలు కాంకాన్ దేశాలకు ఎగుమతి చేయబడుతున్నాయి. ఐ.సి.టి రంగం జి.డి.పి.లో 10% అందిస్తుంది. ప్రపంచ ఐ.సి.టి. నిపుణులలో మూడవ వంతు బల్గేరియాలో ఉన్నారు. " నేషనల్ సెంటర్ ఫర్ సూపర్ కంప్యూటింగ్ అప్లికేషంస్ " (ఎన్.సి.ఎస్.ఎ)మాత్రమే ఈశాన్య ఐరోపా‌లో సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆపరేట్ చేతుంది. 2015 లో హై- టెక్ ఎస్.ఎం.ఇ.లో ఉపయోగించడానికి " ది బల్గేరియా అకాడమీ ఆఫ్ సైన్సు " అదనంగా మరొక సూపర్ కంప్యూటర్ కొనుగోలు చేయడానికి యోచిస్తుంది. 2000 నుండి ఇంటర్నెట్ వినియోగం వేగంగా అధికరించింది. 2010 లో వినియోగదారుల సంఖ్య 430,000 నుండి 3.4 మిలియన్లకు (48 శాతం వ్యాప్తి రేటు) అధికరించింది. టెలిఫోన్ సేవలు విస్తృతంగా అందుబాటులో ఉన్నాయి. ఒక కేంద్ర డిజిటల్ ట్రంక్ లైన్ చాలా ప్రాంతాలను కలుపుతుంది. బల్క్ టెలికమ్యూనికేషన్స్ కంపెనీ (బి.టి.సి), మొబైల్ ఆపరేటర్లు మూడు ఆపరేటర్లు-మెట్ల్, టెలినార్, వివాకోమ్ 90% కన్నా ఎక్కువ స్థిర లైన్లను అందిస్తున్నాయి.

మౌలిక నిర్మాణాలు

 

బల్గేరియా వ్యూహాత్మక భౌగోళిక ఉపస్థితి, బాగా అభివృద్ధి చెందిన శక్తి రంగం బల్గేరియాను ముఖ్యమైన యూరోపియన్ ఇంధన కేంద్రంగా చేస్తాయి. గుర్తించదగ్గ శిలాజ ఇంధన నిక్షేపాలు లేకపోయినా కూడా విద్యుత్తును తయారు చేస్తుంది. కోజికోయ్ వద్ద అణు విద్యుత్ కేంద్రం చేత విద్యుత్తు వినియోగంలో దాదాపు 34% విద్యుత్ ఉత్పత్తి చేయబడుతున్నాయి. ప్రజల అభిప్రాయం అణుశక్తి అభివృద్ధికి గట్టిగా మద్దతు ఇస్తుంది. వాయు, సౌరశక్తి కేంద్రాలు వంటి పునరుత్పాతక శక్తి వేగవంతంగా అభివృద్ధి చేసింది. వంటి ప్రత్యామ్నాయ ఇంధన వనరుల వేగవంతమైన విస్తరణ బల్గేరియా ప్రపంచంలో వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న పవన శక్తి ఉత్పత్తిదారులలో ఒకటిగా చేసింది. బల్గేరియా 2020 నాటికి పునరుత్పాదక ఇంధన వనరుల నుంచి 16% శాతం విద్యుత్ను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.

జాతీయ రహదారి నెట్వర్క్ మొత్తం పొడవు 40,231 కిలోమీటర్లు (24,998 మైళ్ళు) 39,587 కిలోమీటర్లు (24,598 మైళ్ళు) నదకబాట చేయబడ్డాయి. ఇటీవల చాలా ప్రధాన రహదారులు ఇటీవల ప్రమాణాలకు అభివేద్ధి చేయబడ్డాయి. రైలుమార్గాలు సరుకు రవాణా రవాణాకు ప్రధాన ఆధారంగా ఉన్నాయి. అయినప్పటికీ రహదారులు సరకు రవాణాకు పెద్ద వాటాను కలిగి ఉంటాయి. బల్గేరియా 6,238 కిలోమీటర్ల (3,876 మైళ్ళు) రైల్వే ట్రాక్ కలిగి ఉంది, ప్రస్తుతం మొత్తం 81 కిలోమీటర్ల (50 మైళ్ళు) అధిక-వేగ మార్గాలు పనిచేస్తున్నాయి. ఇక్కడ నుండి రొమానియా, టర్కీ, గ్రీస్, సెర్బియాలతో రైల్ లింకులు అందుబాటులో ఉన్నాయి. ఎక్స్ప్రెస్ రైళ్లు కియెవ్, మిన్స్క్, మాస్కో, సెయింట్ పీటర్స్‌బర్గ్‌లకు ప్రత్యక్ష మార్గాలను అందిస్తాయి. సోఫియా, ప్లోవ్డివ్లు దేశంలోని ఎయిర్ ట్రావెల్ హబ్లుగా ఉన్నాయి. వర్నా, బర్గస్ ప్రధాన సముద్ర వాణిజ్య ఓడరేవులుగా ఉన్నాయి. సౌత్ స్ట్రీమ్ పైప్లైన్ సహజ వాయువును పొందేందుకు యు.యూ భూభాగంలో మొదటి స్టేషన్‌గా వార్నా నిర్ణయించబడింది.

2011 జాతీయ జనాభా లెక్కల ప్రకారం బల్గేరియా జనాభా 73,64,570. జనాభాలో ఎక్కువ భాగం, లేదా 72.5 శాతం, పట్టణ ప్రాంతాలలో నివసిస్తారు; మొత్తం జనాభాలో సుమారుగా ఆరింటికిలో ఒక భాగం " సోఫియా " కేంద్రీకృతమై ఉంది.బల్గేరియన్లు ప్రధాన జాతి సమూహంగా ఉన్నారు బలేరియన్లు ఉన్నారు. వీరు జనాభాలో 84.8% ఉన్నారు. టర్కిష్, రోం అల్పసంఖ్యాక ప్రజలు వరుసగా 8.8%, 4.9%, ఉన్నారు; కొన్ని 40 చిన్న అస్ల్పసఖ్యాక జాతి ప్రజలు మొత్తం 0.7% ఉన్నారు. 0.8% జాతి సమూహాలకు స్వీయ-గుర్తింపు లేదు.

భాషలు

అన్ని సంప్రదాయాలకు చెందిన ప్రజలు బల్గేరియన్ మాట్లాడు తుంటారు. ప్రజలందరికీ బల్గేరియన్ మొదటి భాషగా లేక రెండవ భాషగా ఉంది. జనాభాలో 85.2% మందికి బల్గేరియన్ అధికారిక హోదా కలిగిన స్థానిక భాషగా ఉంది. పురాతన వ్రాతభాగా స్లావిక్ భాష ఉంది. బల్గేరియన్ ఈ సమూహంలోని ఇతర భాషలకు నామవాచకాలు, ఇన్ఫినిటివ్స్ లేకపోవడం వంటి కొన్ని వ్యాకరణ లోపాలు ఉన్నాయి.

అక్షరాశ్యత , విద్య

 

2003 నుండి ప్రభుత్వ అంచనాల ప్రకారం అక్షరాస్యత 98.6% ఉంది. స్త్రీ:పురుషుల మధ్య ఎటువంటి తేడా లేదు. విద్యా ప్రమాణాలు సాంప్రదాయకంగా అధికంగా ఉన్నాయి. అయినప్పటికీ యూరోపియన్ నాణ్యతా స్థాయి నుండి గత దశాబ్దం నుండి క్షీణత కొనసాగుతుంది. బల్గేరియా విద్యార్థులు 2001 లో చదివే ప్రధానంగా భావిస్తూ ప్రపంచంలో అత్యంత ఉన్నత స్థాయిలో ఉన్నారు. వారు కెనడియన్, జర్మన్ ప్రత్యర్థుల కంటే మెరుగైన మేధాను ప్రదర్శించారు. 2006 నాటికి గణితం, విజ్ఞాన శాస్త్రంలో విద్యార్థుల ప్రతిభ గణనీయంగా తగ్గింది. విద్య కోసం రాష్ట్ర వ్యయం యూరోపియన్ యూనియన్ సగటు కంటే తక్కువగా ఉంది. 2015 నాటి PISA అధ్యయనం 9 వ తరగతి విద్యార్థులలో 41.5% మందిని పఠనం, గణితం, విజ్ఞాన శాస్త్రంలో క్రియాశీలక రహితంగా ఉన్నారని గుర్తించారు.ఈ రంగాలలో బల్గేరియా 72 దేశాలలో 45 వ స్థానంలో ఉంది. విద్య, యువత, సైన్స్ మంత్రిత్వశాఖ పాక్షికంగా నిధులు ప్రభుత్వ పాఠశాలలు, కళాశాలలు, విశ్వవిద్యాలయాల పాఠ్యపుస్తకాలకు ప్రమాణాలు, ముద్రణ ప్రక్రియను పర్యవేక్షిస్తాయి. ప్రభుత్వం ప్రాథమిక, ఉన్నత ప్రభుత్వ పాఠశాలలో ఉచిత విద్యను అందిస్తుంది. విద్యా ప్రక్రియ 12 తరగతులుగా విస్తరించింది. ఇక్కడ తరగతులు ఎనిమిది వరకు ప్రాథమిక, తొమ్మిది పన్నెండు నుండి తొమ్మిదవ స్థాయి ఉంటాయి. ఉన్నత పాఠశాలలు సాంకేతిక, వృత్తి, సాధారణ లేదా ప్రత్యేక విభాగంలో నైపుణ్యం కలిగి ఉండగా, ఉన్నత విద్యలో 4-సంవత్సరాల బ్యాచిలర్ డిగ్రీ, 1-సంవత్సరాల మాస్టర్స్ పట్టా ఉంటుంది.

మతం

 

బల్గేరియా రాజ్యాంగం అది ఒక లౌకిక రాజ్యంగా మత స్వేచ్ఛకు హామీ ఇస్తుంది. ఆర్థడాక్స్ మతాన్ని తమ "సాంప్రదాయ" మతంగా పేర్కొంటుంది. బల్గేరియన్ ఆర్థోడాక్స్ చర్చి సా.శ. 927 లో స్వయం సమృద్ధి హోదాను పొందింది. ప్రస్తుతం 12 డియోసెస్లు, 2,000 మంది పూజారులు ఉన్నారు. మూడు వంతుల కంటే అధికమైన బల్గేరియన్లు " ఈస్టర్న్ ఆర్ధడాక్స్ " మతాన్ని అనుసరిస్తున్నారు. సున్ని ముస్లింలు రెండవ అతి పెద్ద సమాజంగా మొత్తం జనాభాలో 10% ఉన్నారు. అయితే వారిలో చాలామంది మతాచారాలను అనుసరించడం, ఇస్లామిక్ పాఠశాలలను ఉపయోగించడం లేదు. మూడు శాతం కన్నా తక్కువ శాతం ఇతర మతాల ప్రజలు ఉన్నారు. 11.8% ప్రజలు ఏ మతం ఉన్నట్లు గుర్తించలేదు. 21.8% ప్రజలు వారి మత నమ్మకాలను ప్రకటించటానికి నిరాకరించింది.

ఆరోగ్యం

బల్గేరియా పన్నులు, చందాల ద్వారా నిధులు సార్వజనిక ఆరోగ్య సంరక్షణ వ్యవస్థకు నిధులు అందిస్తుంది." నేషనల్ హెల్త్ ఇన్సూరెన్స్ ఫండ్ " ప్రాథమిక ఆరోగ్య సంరక్షణ ఖర్చుల కొరకు క్రమంగా పెరుగుతున్న భాగాన్ని చెల్లిస్తుంది. 2013 నాటికి అంచనా వేసిన ఆరోగ్య సంరక్షణ వ్యయాలు జి.డి.పి.లో 4.1% ఉంది. 1,00,000 మందికి 181 వైద్యులు ఉన్నారు. ఇది యురేపియన్ యూనియన్ సగటు కంటే ఎక్కువగా ఉంది. కానీ సాధన రంగాల పంపిణీ అసమానంగా ఉంది. నర్సులు, ఇతర వైద్య సిబ్బంది కొరత తీవ్రంగా ఉంది. వైద్య సౌకర్యాల నాణ్యత అత్యంత బలహీనంగా ఉంది. పొరుగు దేశాలలో చికిత్స కోరుతూ వచ్చిన కొంతమంది రోగులు రిసార్టులలో సిబ్బంది కొరత తీవ్రంగా ఉంటారు. బల్గేరియా సగటు ఆయుఃపరిమితి ప్రపంచవ్యాప్తంగా 121 వ స్థానంలో ఉంది. ఇది స్త్రీలు:పురులుషులు 74.5 సంవత్సరాలు ఉంటుంది. మరణానికి ప్రాథమిక కారణాలుగా ఇతర పారిశ్రామిక దేశాలలో ఉన్నట్లుగా ముఖ్యంగా హృదయ వ్యాధులు, నియోప్లాసెస్, శ్వాసకోశ వ్యాధుల మాదిరిగానే బల్గేరియాలో ఉంటాయి.

జనసఖ్యాభివృద్ధి , జననాల శాతం

బల్గేరియా జనాభా సంక్షోభంలో ఉంది. ఇది 1990 ల ప్రారంభం నుండి జనాభా క్షీణత సమస్యను ఎదుర్కొంటున్నది. ఇదుకు ఆర్థిక పతనం, ఒక దీర్ఘ-కాల వలస కారణాలుగా ఉన్నాయి. 2005 నాటికి దాదాపు 9,37,000 - 12,00,000 మంది ప్రజలు-ఎక్కువగా యువత దేశం విడిచిపెట్టారు. 2013 లో మొత్తం సంతానోత్పత్తి రేటు (TFR) అంచనా వేయబడింది. ఇది ఒక్కొక్క మహిళకు సరాసరి 1.43 పిల్లల జననం ఉంది. ఇది పూర్వం 2.1 గా ఉంది. అన్ని కుటుంబాలలో మూడింట ఒక కుటుంబంలో ఒక వ్యక్తి మాత్రమే నివసిస్తుంటాడు. 75.5% కుటుంబాలలో 16 ఏళ్ళలోపు పిల్లలు లేరు. తత్ఫలితంగా బల్గేరియా ప్రపంచంలో అత్యంత తక్కువ జనాభా పెరుగుదల, జనన రేటు ఉన్న దేశంగా ఉంది. అదే సమయంలో మరణాల రేటు అత్యధికంగా ఉంది. చాలామంది పిల్లలు పెళ్ళి కాని మహిళలకు జన్మించారు (మొత్తం జననాలు 57.4% 2012 లో వివాహం ముందు ఉన్నాయి).

 

ఒట్టోమన్ పరిపాలన ముగింపులో సమకాలీన బల్గేరియన్ సంస్కృతి, అసంఖ్యాక జానపద సంప్రదాయాలతో జాతీయ చైతన్యాన్ని కలిగించారు. బల్గేరియన్ గ్రామీణ ప్రజలు అనారోగ్యాలను బహిష్కరించడానికి ఆత్మలను ఉపయోగిస్తారు. ఆత్మలను ఉపయోగించే వారిని అధికంగా మాంత్రికులు అంటారు. బల్గేరియన్ జానపదాలలో ఇతర ముఖ్యమైన అంశాలలో జమ్మీ, సామోడివ (వీలా) వంటి ఇతర జీవులు సంరక్షకులు లేదా అసంబద్ధమైన ద్రోహులుగా భావిస్తారు. దుష్ట ఆత్మలకు వ్యతిరేకంగా కొన్ని ఆచారాలు మనుగడలో ఉన్నాయి. ఇవి ఇప్పటికీ అభ్యసించబడుతున్నాయి. ముఖ్యంగా కుకర్, సురాగారి విధానాలు. మార్టినిసా కూడా విస్తృతంగా జరుపుకుంటారు. థేరసియన్ మూలానికి సంబంధించిన ఒక సంప్రదాయ థ్రాసియన్ ఆదివాసులు ప్రదర్శించే నెస్టినర్‌స్టో అనే అగ్ని-నృత్యం యునెస్కో ఇంటెంజబుల్ కల్చరల్ హెరిటేజ్ జాబితాలో చేర్చారు.

ప్రపంచ వారసత్వ సంపద

యునెస్కో వరల్డ్ హెరిటేజ్ సైట్స్ జాబితాలో తొమ్మిది చారిత్రక, సహజ అంశాలు చేర్చబడ్డాయి. వీటిలో పిరిన్ నేషనల్ పార్క్, శర్బుర్నా నేచర్ రిజర్వ్, మదర రైడర్, స్వేశ్చారి, కజాన్లాక్, రిలా మొనాస్టరీ, బాయ్నా చర్చి, రాక్ వెన్నెత్ చర్చిలు ఇవానోవో, పురాతన నగరం నీస్బార్ ఉన్నాయి. బల్గేరియా పాట్రాన్ సెయింటులు రిలా మొనాస్టరీ, సెయింట్ జాన్ ఆఫ్ రిలా స్థాపించాడు. మధ్యయుగ కాలంలో ఆయన అనేక సాహిత్య అంశాలతో అనుబంధం కలిగి ఉన్నాడు.

సాహిత్యం

మధ్య యుగాలలో 10 వ శతాబ్దంలో ప్రెస్లావ్, ఓహ్రిడ్ సాహిత్య పాఠశాలల స్థాపన బల్గేరియన్ సాహిత్యంలో బంగారు కాలంగా భావించబడింది. క్రైస్తవ గ్రంథాలకు పాఠశాలల ప్రాముఖ్యత ఇవ్వబడింది. బల్గేరియన్ సామ్రాజ్యం స్లావిక్ సంస్కృతిని కేంద్రంగా ఉండేది. స్లావ్లను క్రైస్తవ మతం ప్రభావంలోకి తీసుకురావచ్చి వాటిని ఒక లిఖిత భాషతో అందించింది. ప్రేస్లావ్ లిటరరీ స్కూల్ దాని వర్ణమాలను సిరిలిక్ లిపిలో అభివృద్ధి చేయబడింది. మరోవైపు టార్నోవో లిటరరీ స్కూల్ సాహిత్యం సిల్వర్ యుగంతో సంబంధం కలిగి ఉంది. అసెన్, షిష్మాన్ వంశీయులు ఆధ్యర్యంలో చారిత్రక, సంగీత రచనల నేపథ్యాలపై ఉన్నత-నాణ్యత కలిగిన వ్రాతప్రతులు సాహిత్యాభివృద్ధికి చిహ్నంగా ఉన్నాయి. అనేక సాహిత్య, కళాత్మక కళాఖండాలు ఒట్టోమన్ విజేతల చేతిలో నాశనమయ్యాయి. 19 వ శతాబ్దంలో జాతీయ పునరుద్ధరణ వరకు కళాత్మక కార్యకలాపాలు తిరిగి పుంజుకోలేదు. ఇవాన్ వజోవ్ (1850-1921) ప్రతిష్ఠాత్మక బృందం అన్ని ప్రక్రియలలో నూతనంగా స్థాపించబడిన దేశీయ సాహిత్యంలో పూర్వ లిబరేషన్ రచనలను బుల్గిగ్, బల్గేరియన్ సొసైటీ ప్రతి విభాగాన్ని స్పృజించింది. వీటిలో పెన్యో స్లేవేయికోవ్ కవిత్వం నీట్సేషన్, అల్కే కొంస్టినొవ్ రచన బే గన్యో, సిబాలిస్టు కవిత్వం అందించిన పెయో యవోరావ్, డిమౌ డెబ్లెనానోవ్, మార్కిస్టు ప్రభావిత సాహిత్యం అందించిన రచయిత జియో మైల్వ్, నికోలా వాప్టురావ్, సామ్యవాద ప్రేరిత రచనలు డిమిటార్ డిమోవ్, డిమిటార్ తాలెవ్ యొక్క సోషలిస్ట్ వాస్తవిక నవలలు బెయో గాంయో ప్రాధాన్యత కలిగి ఉన్నాయి. టిజ్వెటాన్ టాడోరోవ్ ఒక ప్రసిద్ధ సమకాలీన రచయితగా గుతింపు సాధించాడు. అయితే బల్గేరియన్ జన్మించిన ఎలియాస్ కనెట్టి 1981 లో సాహిత్యంలో నోబెల్ బహుమతిని పొందాడు.

దృశ్యకళలు

 

బల్గేరియాలో ఫ్రెస్కోలు, కుడ్యచిత్రాలు చిహ్నాల వంటి మతపరమైన దృశ్యకళల వారసత్వం ఉంది. వీటిని అధికంగా మధ్యయుగ టార్నోవో కళాత్మక పాఠశాల ఉత్పత్తి చేసింది. బల్గేరియన్ జాతీయ పునరుద్ధరణ ఆరంభం వరకు సాహిత్యం వలె దృశ్యకళలు సమైక్యం సాధ్యం కాలేదు. ప్రీ-లిబరేషన్ యుగంలో దృశ్యకళలకు జహారీ జోగ్రాఫ్ మార్గదర్శకత్వం వహించాడు. లిబరేషన్ తర్వాత ఇవాన్ మ్రిక్విక్కా, ఆంటన్ మిటోవ్, వ్లాదిమిర్ డిమిట్రోవ్, తాంకో లావ్రెనోవ్, జ్లతీయు బాయ్యాడ్జియేవ్ బల్గేరియన్ గ్రామాలు, పాత పట్టణాలు, చారిత్రాత్మక అంశాల నుండి దృశ్యకళలను కొత్త శైలులతో పరిచయం చేశారు. 21 వ శతాబ్దంలో అత్యంత ప్రసిద్ధ బల్గేరియన్ కళాకారుడు క్రిస్టో, అతని బహిరంగ ప్రదర్శనలకు ప్రసిద్ధి చెందారు.

సంగీతం

జానపద సంగీతం సంప్రదాయక కళగా సుదూర తూర్పు, ఓరియంటల్, మధ్యయుగ తూర్పు సంప్రదాయ, ప్రామాణిక పాశ్చాత్య యూరోపియన్ స్వరాల, శైలి కలయికగా నెమ్మదిగా అభివృద్ధి చెందింది. బల్గేరియన్ జానపద సంగీతం విలక్షణ ధ్వనిని కలిగించే గదుల్కా, గైడా, కవల్, ట్యుపన్ వంటి విస్తృత సంప్రదాయ వాయిద్యాలను ఉపయోగిస్తుంది. రిథమిక్ సమయం పొడిగించబడడం ఒక విలక్షణమైన లక్షణంగా ఉంటుంది. ఇది మిగిలిన యూరోపియన్ సంగీతంలో సమానమైనది కాదు. దేశీయ టెలివిజన్ మహిళా గాత్ర సంగీతం బల్గేరియన్ జానపద సంగీతం ప్రదర్శనలు 1990 లో గ్రామీ అవార్డు గెలుచుకుంది. యాయన్ కుకుజెల్ వ్రాసిన సంగీత కూర్పుకు (క్రీ.పూ 1280-1360) 1890 లో ఆధునిక శాస్త్రీయ సంగీతం శైలిలో మొట్టమొదటి బల్గేరియన్ ఒపెరాను రూపొందించిన ఇమాన్యుయిల్ మనోలోవ్తో ప్రారంభమైంది. పాంచో వ్లాడిగేరోవ్, పెట్కో స్టానోవ్ సుసంపన్నమైన సింఫనీ చేర్చి బ్యాలెట్, ఒపెరా గాయకులు గోనా డిమిట్రోవా, బోరిస్ హ్రిస్టోవ్, నికోలాయ్ గౌరోవ్ ప్రపంచ స్థాయికి చేరుకున్నారు. బల్గేరియన్ ప్రదర్శకులు ఎలెక్ట్రోపాప్ (మీరా ఆరోయో), జాజ్ (మిల్సో లెవీవ్), జానపద (ఇవో పాపాజోవ్) మిశ్రమ సంగీతం వంటి ఇతర రకాల్లో కూడా ప్రశంసలు పొందారు.

మాధ్యమం

బల్గేరియన్ జాతీయ రేడియో, రోజువారీ వార్తాపత్రికలు ట్రుడ్, డ్నివ్నిక్, 24 చాసాలతో సహా అతిపెద్ద మీడియా కేంద్రాలలో సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలు ప్రచారం చేయబడ్డాయి. 2000 ల ఆరంభం నివేదికలో బల్గేరియన్ మాధ్యమాలు సాధారణంగా నిష్పాక్షికమైనవిగా వర్ణించబడ్డాయి. ప్రచురణ మాధ్యమానికి చట్టపరమైన ఆంక్షలు లేవు. అయినప్పటికీ ప్రపంచ ప్రెస్ ఫ్రీడమ్ ఇండెక్సులో బల్గేరియా 111 ప్రపంచ ప్రదేశాలలో యూరోపియన్ యూనియన్ సభ్యదేశాలలో, సభ్యత్వం అభ్యర్థి దేశాల కంటే తక్కువగా ఉంది. ప్రభుత్వం మీడియా కేంద్రాలకు ఓదార్పుగా ఐరోపాసమాఖ్య నిధులను మళ్ళించడమే కాకుండా, ఇతరుల విమర్శనాత్మక అంశాలపై తక్కువ కీలకంగా వ్యవహరించింది. అయితే జర్నలిస్టులపై వ్యక్తిగత దాడులు పెరిగాయి. రాజకీయవేత్తలు, ఒలిగార్చులు, మీడియా మధ్య విస్తారమైన సమైక్యత ఉంది.

ఆహార సంస్కృతి

బల్గేరియన్ వంటకాలు ఇతర బాల్కన్ దేశాలతో సారూప్యత కలిగి బలమైన టర్కిష్, గ్రీక్ వంటలతో ప్రభావితమై ఉన్నాయి. యోగర్ట్, లకంకా, బానిట్సా, షాప్స్కా సలాడ్, లటెనిట్సా, కోజునకులు బాగా ప్రసిద్ధి చెందిన స్థానిక ఆహారాలుగా ఉన్నాయి. మౌసాకా, జియువెచ్, బక్లావా వంటి ఓరియంటల్ వంటకాలు కూడా ఉన్నాయి. మాంస వినియోగం యూరోపియన్ సరాసరి కంటే చాలా తక్కువగా ఉంది. ఇది పలు రకాల సలాడ్లకు ముఖ్యమైన ప్రాధాన్యత ఇస్తుంది. 1989 వరకు బల్గేరియా ప్రపంచంలోని రెండవ అతిపెద్ద వైన్ ఎగుమతిదారుగా ఉండి తరువాత ఆ స్థానాన్ని కోల్పోయింది. 2016 నాటి పంట ద్వారా 128 మిలియన్ లీటర్ల వైన్ లభించింది. వీటిలో 62 మిలియన్లు రోమేనియా, పోలాండ్, రష్యాకు ఎగుమతి చేయబడ్డాయి. బల్గేరియన్ వైన్లో ఉపయోగించే సాధారణంగా మావ్రుడ్, రూబిన్, శిరోకా మెల్నిష్కా, డిమియాట్, చెరెన్ మిస్కేట్ మొదలైన ద్రాక్షలు ఉపయోగిస్తుంటారు. 14 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో బల్గేరియాలో రకియా అనే సంప్రదాయ పండు బ్రాందీని ఉపయోగించారు.

 

1896 లో మొట్టమొదటి ఒలింపిక్ క్రీడలు నిర్వహించిన దేశాలలో బల్గేరియా ఒకటి. ఈ క్రీడలలో అథ్లెటు చార్లెస్ బల్గేరియా చంపౌడ్ జిమ్నాస్టుగా ప్రాతినిధ్యం వహించాడు. అప్పటి నుండి బల్గేరియన్ క్రీడాకారులు 52 బంగారు పతకాలు, 89 వెండి, 83 కాంస్య పతకాలు గెలుచుకున్నారు. ఆల్-టైమ్ పతకాల పట్టికలో 25 వ స్థానంలో నిలిచారు. బల్గేరియాలో వెయిట్ లిఫ్టింగ్ క్రీడకు చిహ్నంగా ఉంది. 1980 లో కోచ్ ఇవాన్ అబాద్జీవ్ శిక్షణలో తయారైన క్రీడాకారులు బల్గేరియన్ తరఫున పాల్గొని అంతర్జాతీయ, ఒలంపిక్ చాంపియనులను చేసి వినూత్న శిక్షణా విధానాలను అభివృద్ధి చేయడంలో కీలకపాత్ర పోషించాడు. బల్గేరియన్ అథ్లెట్లు కుస్తీ, బాక్సింగ్, జిమ్నాస్టిక్స్, వాలీబాల్, టెన్నిస్ లలో కూడా అద్భుత ప్రతిభ చూపారు. 1987 వరల్డ్ ఛాంపియన్షిప్పులలో 2.09 మీటర్ల (6 అడుగుల 10 అంగుళాలు) మహిళల హై జంపులో స్టెక్కా కోస్తాడినోవా ప్రపంచ రికార్డును సాధించింది. గ్రిగర్ డిమిట్రోవ్ టాప్ 10 ఎ.టి.పి. ర్యాంకింగులో మొదటి బల్గేరియన్ టెన్నిస్ ఆటగాడుగా గుర్తింపు పొందాడు.

బల్గేరియాలో ఫుట్బాల్ అత్యంత ప్రజాదరణ పొందింది. 1994 లో ఎఫ్.ఐ.ఎఫ్.ఎ. వరల్డ్ కప్పులో బల్గేరియా జాతీయ ఫుట్ బాల్ జట్టు అత్యుత్తమ ప్రతిభ చూపి సెమీ-ఫైనలుకు చేరుకుంది. ఈ బృందం ముందుకు హిస్టోస్టో స్టోయిచ్కోవ్ కారణంగా ముందుకు సాగింది. స్టోయిచ్కోవ్ అత్యంత విజయవంతమైన బల్గేరియన్ ఆటగాడుగా ఉన్నాడు. ఆయన గోల్డెన్ బూట్, గోల్డెన్ బాల్ అవార్డులు అందుకున్నాడు. ఆయన 1990 లలో ఎఫ్.సి. బార్సిలోనా తరఫున క్రీడలో పాల్గొని ప్రపంచంలో ఉత్తమమైన వాటిలో ఒకటిగా పరిగణించబడ్డాడు. సి.ఎస్.కె.ఎ, లెవ్స్కలకు సోఫియా స్వస్థలంగా ఉంది. దేశీయ క్లబ్లులు దీర్ఘకాలంగా విజయవంతంగా నిర్వహించబడుతున్నాయి. లూడోగోరేట్స్ కేవలం తొమ్మిది సంవత్సరాలో 2014-15 యు.ఇ.ఎఫ్.ఎ. ఛాంపియన్స్ లీగ్ గ్రూపుకు చేరి గుర్తింపు పొందింది. ఆమె 2018 లో 39 వ స్థానానికి చేరుకుంది. యు.ఇ.ఎఫ్.ఎ.లో బల్గేరియా క్లబ్బు అత్యధిక ర్యాంకు సాధించింది.

• బాబా వాంగ - ప్రపంచ ప్రసిద్ధ జ్యోతిష్కురాలు

• బల్గేరియాలో హిందూమతం