We polskim jynzyku moc czasownikōw kōńczy sie na -ywać abo -iwać, bp.
| ||
| ||
| ||
nakazywać, podskakiwać, przelatywać. Wszyjske sie ôdmiyniajōm tak samo, to znaczy we piyrszyj ôsobie majōm (nakaz)uję, we drugij (nakaz)ujesz itd.
Te same czasowniki po ślōnsku niy majōm we bezôkoliczniku -ywać ani -iwać, ino -ować. Stōnd mōmy nakazować, podskakować, przelatować itd.
Je ale we ślōnskim jynzyku pŏrã czasownikōw, co sie kōńczōm na -ywać, ale to je blank inkszŏ grupa: przezywać, umywać, bywać itp. To skuli tego, że tyn kōncek -yw- niy noleży do ôdmiany. Niy ôdmiyniōmy (przez)ujã, ino (przezyw)ōm, (umyw)ōm itd.
Nojprościj to zapamiyntać tak: Jak we piyrszyj ôsobie mōmy -ujã, to we bezôkoliczniku je -ować.
Ôkrōm je jedna ekstra grupa czasownikōw, co po polsku kōńczōm sie na -ywać, a po ślōnsku na -ŏwać (dej pozōr na ptŏszek nad o). To je wszyjsko, co sie kōńczy na -grŏwać: nagrŏwać, przegrŏwać, wygrŏwać, ugrŏwać itd. To sie wziōnło z tego, że polsko ôdmiana je felernŏ i kedyś po polsku sie gŏdało nagrawać, przegrawać itd., tōż ôdmiyniało sie tak samo jak sprzedawać, ale kajś we historyji sie to zmiyniyło na -grywać. Porōwnej sie to ze czeskim, kaj je nahrávat, vyhrávat itd.
ślōnski | polski | czeski |
---|---|---|
nakazować | nakazywać | nakazovat |
bywać | bywać | bývat |
nagrŏwać | nagrywać | nahrávat |
Nojkrōcyj: nagrŏwać ôdmiyniōmy jak sprzedŏwać.
We ślōnskij gŏdce je ino sztyrnŏście czasownikōw, co sie kōńczōm na -ŏć: bŏć, chlŏć, chwiŏć, dziŏć, grzŏć, krŏć, lŏć, piŏć, przŏć, siŏć, stŏć, śmiŏć, wiŏć, ziŏć.
Niyrŏz sie widzi ludzi używać formōw pisŏć, szkryflŏć, czytŏć itd. To sōm ciynżke felery, bo to niyma tak, że tam, kaj po polsku je a, tam po ślōnsku je o. Bez to mōmy pisać, szkryflać, czytać itd.
Ta grupa, co sie kōńczy na -ŏć mŏ ekstra ôdmianã, co jij niy ma we żŏdnych inkszych czasownikach. Przi ôdmianie dodŏwŏ sie w nich j: stojã, stojisz, stoji, krejã, krejesz, kreje itd.
Ze tym felerym łōnczy sie inkszy: ôstoła, widzioła, przerwoło, mioło. Ino te sztyrnŏście czasownikōw, co je widzymy wyżyj, ôdmiyniŏ sie -oł, -oła, -oło. Inksze ôdmiyniajōm sie ze -oł, -ała, -ało. To samo sie tykŏ liczby mnogij. Wejzdrzij na tabulkã:
ziŏć | grzŏć | mieć | ôstać | |
---|---|---|---|---|
1. ôs. | zioł | grzoł | mioł | ôstoł |
2. ôs. | zioła | grzoła | miała | ôstała |
3. ôs. | zioło | grzoło | miało | ôstało |
1. ôs. | ziŏli my | grzŏli my | mieli my | ôstali my |
2. ôs. | ziŏliście | grzŏliście | mieliście | ôstaliście |
3. ôs. | ziŏli | grzŏli | mieli | ôstali |
Nojkrōcyj idzie pedzieć tak: Jak -ŏć, to -oła, jak -ać, to -ała.
Rzeczowniki nijake, co sie kōńczōm na -nie, -cie i niykere -le ôdmiyniajōm sie inakszyj niż po polsku. Wejzdrzij sie na tabulkã:
przipadek | liczba | stworzenie (polski) | stworzynie (ślōnski) | stulecie (polski) | stolecie (ślōnski) | wesele (polski) | wesele (ślōnski) |
---|---|---|---|---|---|---|---|
mianownik | lp. | stworzenie | stworzynie | stulecie | stolecie | wesele | wesele |
dopołniŏcz | stworzenia | stworzyniŏ | stulecia | stoleciŏ | wesela | weselŏ | |
cylownik | stworzeniu | stworzyniu | stuleciu | stoleciu | weselu | weselu | |
biernik | stworzenie | stworzynie | stulecie | stolecie | wesele | wesele | |
miyjscownik | stworzeniu | stworzyniu | stuleciu | stoleciu | weselu | weselu | |
nŏrzyndnik | stworzeniem | stworzyniym | stuleciem | stoleciym | weselem | weselym | |
wołŏcz | stworzenie | stworzynie | stulecie | stolecie | wesele | wesele | |
mianownik | lmn. | stworzenia | stworzynia | stulecia | stolecia | wesela | wesela |
dopołniŏcz | stworzeń | stworzyń | stuleci | stoleci | wesel | wesel | |
cylownik | stworzeniom | stworzyniōm | stuleciom | stoleciōm | weselom | weselōm | |
biernik | stworzenia | stworzynia | stulecia | stolecia | wesela | wesela | |
miyjscownik | stworzeniach | stworzyniach | stuleciach | stoleciach | weselach | weselach | |
nŏrzyndnik | stworzeniami | stworzyniami stworzyniōma | stuleciami | stoleciami stoleciōma | weselami | weselami weselōma | |
wołŏcz | stworzenia | stworzynia | stulecia | stolecia | wesela | wesela |
Chociŏż po polsku mōmy na kōńcu -a we sztyrech przipadkach, to niy znaczy, że we sztyrech przipadkach bydymy mieć po ślōnsku -ŏ. Bez to mōmy:
Nigdy niy powiymy zjŏd żech dwa śniŏdaniŏ, bo niy ma po ślōnsku takij formy. Niy powiymy tyż niy zjŏd żech śniŏdania.
Pozōr: Te rzeczowniki, co sie kōńczōm na -le, ône sōm doś cudaczne, bo wesele i ziele ôdmiyniajōm sie tak jak we tabulce, ale pole już niy i mōmy we wszyjskich sztyrech przipadkach pola.
Je grupa rzeczownikōw, co po polsku sie kōńczōm na -ę, a po ślōnsku na -a:
Niy mōmy formōw plymie, zdrzybie, prosie, zwiyrze, bydle, kurcze, ksiōnże. Abo mōm pedzieć, że jak my niy sōm Cieszyniŏcy, to niy mōmy. We wszyjskich inkszych rejōnach Gōrnego Ślōnska mōmy na kōńcu -ã. Wymowa i pisownia ze -e to je polski nalot i używanie jij to je feler. To je tak, jakby gŏdać jŏ widze zamiast jŏ widzã abo jym rolade zamiast jym roladã.
Czas ôd czasu niykerzi robiōm feler i ôdmiyniajōm te słowa na muster plymiyniŏ, zwiyrzyńciŏ itd. Te rzeczowniki niy fungujōm tak, jak nijake we poprzednim rozdziale. Ône sie dycki kōńczōm na -a:
We ślōnskij gŏdce mōmy tysiōnce pożyczek ze łaciny, co sie kōnczōm na -ijŏ abo -yjŏ: Francyjŏ, Italijŏ, kōnstytucyjŏ, autōnōmijŏ, sytuacyjŏ etc.
Pozōr! Formy Francja, Italia, kōnstytucja, autōnōmia, sytuacja to sōm polske naloty i niy ma we ślōnskij gŏdce takich słōw!
Na ślōnskõ ôdmianã ciśnie sie niyrŏz polskŏ, tōż wejzdrzij sie na tabulkã, jak take słowa ôdmiyniać:
przipadek | liczba | konstytucja (polski) | kōnstytucyjŏ (ślōnski) | autonomia (polski) | autōnōmijŏ (ślōnski) |
---|---|---|---|---|---|
mianownik | lp. | konstytucja | kōnstytucyjŏ | autonomia | autōnōmijŏ |
dopołniŏcz | konstytucji | kōnstytucyje | autonomii | autōnōmije | |
cylownik | konstytucji | kōnstytucyji | autonomii | autōnōmiji | |
biernik | konstytucję | kōnstytucyjõ | autonomię | autōnōmijõ | |
miyjscownik | konstytucji | kōnstytucyji | autonomii | autōnōmiji | |
nŏrzyndnik | konstytucją | kōnstytucyjōm | autonomią | autōnōmijōm | |
wołŏcz | konstytucjo | kōnstytucyjo | autonomio | autōnōmijo | |
mianownik | lmn. | konstytucje | kōnstytucyje | autonomie | autōnōmije |
dopołniŏcz | konstytucji | kōnstytucyji | autonomii | autōnōmiji | |
cylownik | konstytucjom | kōnstytucyjōm | autonomiom | autōnōmijōm | |
biernik | konstytucje | kōnstytucyje | autonomie | autōnōmije | |
miyjscownik | konstytucjach | kōnstytucyjach | autonomiach | autōnōmijach | |
nŏrzyndnik | konstytucjami | kōnstytucyjami kōnstytucyjōma | autonomiami | autōnōmijami autōnōmijōma | |
wołŏcz | konstytucje | kōnstytucyje | autonomie | autōnōmije |
Nŏs interesuje liczba pojedynczŏ, bo żŏdyn ze liczbōm mnogōm niy mŏ problymōw. Po polsku we liczbie pojedynczyj we trzech przipadkach mōmy -i na kōncu. Ale to niy znaczy, że po ślōnsku we wszyjskich trzech bydymy mieć -e.
Pozōr! Chociŏż pizzeria we polskim kōnczy sie jak symetria, to niy znaczy, że jak po ślōnsku mōmy symetryjŏ, to je tyż pizzeryjŏ! To je italijańske słowo, co ino bez cufal mŏ taki klang, bez to gŏdōmy i piszymy pizzeria, a ôdmiyniōmy tak jak niżyj.
Mōmy po ślōnsku cołkõ grupa żyńskich rzeczownikōw, co jejich tymaty sie kōńczōm miynko, bp.: studnia, ziymia, tilapia, fajnisia, chwila.
Społym z niymi mōmy drugõ grupa, co kejś sie kōńczyła miynko, ale stwardniała, bp.: pywnica, rzesza, burza, grōdza.
Jedna i drugŏ grupa ôdmiyniŏ sie tak jak we tabulce:
przipadek | liczba | studnia (polski) | studnia (ślōnski) | piwnica (polski) | pywnica (ślōnski) | chwila (polski) | chwila (ślōnski) |
---|---|---|---|---|---|---|---|
mianownik | lp. | studnia | studnia | piwnica | pywnica | chwila | chwila |
dopołniŏcz | studni | studnie | piwnicy | pywnice | chwili | chwile | |
cylownik | studni | studni | piwnicy | pywnicy | chwili | chwili | |
biernik | studnię | studniã | piwnicę | pywnicã | chwilę | chwilã | |
miyjscownik | studni | studni | piwnicy | pywnicy | chwili | chwili | |
nŏrzyndnik | studnią | studniōm | piwnicą | pywnicōm | chwilą | chwilōm | |
wołŏcz | studnio | studnio | piwnico | pywnico | chwilo | chwilo | |
mianownik | lmn. | studnie | studnie | piwnice | pywnice | chwile | chwile |
dopołniŏcz | studni | studni | piwnic | pywnic | chwil | chwil | |
cylownik | studniom | studniōm | piwnicom | pywnicōm | chwilom | chwilōm | |
biernik | studnie | studnie | piwnice | pywnice | chwile | chwile | |
miyjscownik | studniach | studniach | piwnicach | pywnicach | chwilach | chwilach | |
nŏrzyndnik | studniami | studniami studniōma | piwnicami | pywnicami pywnicōma | chwilami | chwilami chwilōma | |
wołŏcz | studnie | studnie | piwnice | pywnice | chwile | chwile |
Przi studnia i chwila je sytuacyjŏ blank podanŏ na problymy ze pożyczkami na -ijŏ, -yjŏ: chociŏż po polsku mōmy we trzech przipadkach -i na kōńcu, to niy znaczy, że po ślōnsku mōmy -e.
Za to przi stwardniałych porzōnd sie zapōminŏ ô tyj ślōnskij ôdmianie i padŏ Idã do pywnicy. Dycki idymy do pywnice.
Nowe pożyczki we zorcie pizza (wym. picca), mozarella (wym. mocarella), lazania ôdmiyniōmy podle tego samego mustra: zjadłach kōncek pizze, co na nim było połno mozarelle, tōż lazanie żech już niy poradziyła.
Pozōr! Chociŏż pizzeria we polskim kōnczy sie jak symetria, to niy znaczy, że jak po ślōnsku mōmy symetryjŏ, to je tyż pizzeryjŏ! To je italijańske słowo, co ino bez cufal mŏ taki klang, bez to gŏdōmy pizzeriai ôdmiyniōmy tak jak studnia.
Te rzeczowniki ôdmiyniajōm sie podobnie jak rŏz:
przipadek | liczba | rŏz | przikłŏd | tŏwŏr | bergmōn |
---|---|---|---|---|---|
mianownik | lp. | rŏz | przikłŏd | tŏwŏr | bergmōn |
dopołniŏcz | razu | przikładu | tŏwaru | bergmana | |
cylownik | razowi | przikładym | tŏwarowi | bergmanowi | |
biernik | rŏz | przikłŏd | tŏwŏr | bergmana | |
miyjscownik | razie | przikładzie | tŏwarze | bergmanie | |
nŏrzyndnik | razym | przikładym | tŏwarym | bergmanym | |
wołŏcz | razie | przikładzie | tŏwarze | bergmanie | |
mianownik | lmn. | razy | przikłady | tŏwary | bergmaniŏ bergmany |
dopołniŏcz | razōw | przikładōw | tŏwarōw | bergmanōw | |
cylownik | razōm | przikładōm | tŏwarōm | bergmanōm | |
biernik | razy | przikłady | tŏwary | bergmanōw | |
miyjscownik | razach | przikładach | tŏwarach | bergmanach | |
nŏrzyndnik | razami | przikładami | tŏwarami | bergmanami | |
wołŏcz | razy | przikłady | tŏwary | bergmaniŏ bergmany |
Chociŏż we mianowniku i bierniku mōmy ŏ, to reszta przipadkōw je ze a. Niy mōmy rŏzu, rŏzowi i tak samo niy mōmy przikłŏdu, tŏwŏru itd. To sie wziōnło ze dugich procesōw ślōnskigo jynzyka, co sie rozciōngajōm na ôstatni tysiōnc lŏt. Sōm słowa, co we blank inkszych przipadkach zmiyniajōm literã. Dej pozōr, że piyrsze sztyry przikłady wydadzōm Ci sie blank naturalne, bo te słowa tak samo fungujōm po polsku. Ale skuli tego, że po polsku niy ma wymiany ŏ na a, niy słyszymy tych formōw dziynnie i mōmy z niymi problymy.
Rzeczowniki mynske ôsobowe, co sie kōńczōm na -t mogōm mieć we mianowniku liczby mnogij kōńcōwkã -ciŏ, bp.:
We ślōnskij gŏdce niy ma formōw bracia, muzykańci, prezydyńci, adwokaci. Forma ze -ŏ je tyż lepij widzianŏ, bo jednak braty, muzykanty, prezydynty (pl: prezydenty), adwokaty to sōm formy, co tyż sōm we polskij gŏdce.
Rzeczowniki, co sie kōńczōm na -ynt, we mianowniku liczby mnogij kōńczy sie na -ynta. Bez to niy mōmy formōw dokumynty, instrumynty, regimynty, ino dokumynta, instrumynta, regimynta itp. Porōwnejcie sie to ze słowym fizymatynta. Bez to, że niy ma tego słowa po polsku, żŏdyn niy mŏ problymu z nim i niy gŏdŏ fizymatynty.
Po ślōnsku, kajś we historyji naszego jynzyka, doszło do procesu, co sie nazywŏ dysymilacyjŏ. We dysymilacyji rochodzi sie ô to, że miyndzy źwiynki, co sōm podane na siebie, wchodzi nowŏ głoska. Ślōnskŏ dysymilacyjŏ je takŏ sama jak czeskŏ, bez co nasze słowa sōm blank inksze ôd polskich. Niy mōmy słōw środa, środek, źrebie, ośrodek, średni, środkowy, środowisko, wejrzeć, źrōdło itd. Mōmy za to strzoda, postrzodek (niy strzodek!), zdrzybiã, ôstrzodek, postrzedni (niy strzedni!), postrzodkowy (niy strzodkowy), strzodowisko, wejzdrzeć, zdrzōdło itd.
Na ślōnskij Wikipedyji je cołkŏ plaga takich formōw jak grudniya, połedniyu, szpilaniyŏ, poruczniyk i dziesiōntek inkszych. Pewnikym sie to wziōnło ze tego, że ślōnskŏ gŏdka mŏ zrobiyła, umiyniyła (pl: zrobiła, zamieniła), ale to je przeca ino we ôdmianie czasownikōw, a niy we cołkim jynzyku. Dejcie pozōr na take formy i poprawiejcie je, bo to sōm ciynżke felery. Jedyne ślōnske formy to grudnia, połedniu, szpilaniŏ, porucznik.
Po ślōnsku mōmy grupa mynskorzeczowych rzeczownikōw, co we dopołniŏczu sie kōńczōm na -a, m.in.: (kogo? czego?) stoła, dyszcza, śniega, lasa. To ale niy znaczy, że tak sie ôdmiyniŏ wszyjske ślōnske rzeczowniki.
Toć, używōmy babōw (ale tyż bŏb!) itp., ale to niy znaczy, że to je jakŏś ekstra ślōnskŏ ôdmiana, tōż niy przŏcielōw, ino przŏcieli, niy naukōw, ino nauk.
Ôkrōm felerōw gramatycznych trefiajōm sie tyż felery słowne. We tabuli niżyj zbiyrōmy prawie take przipadki.
Słowo | Niy znaczy | Znaczy | Po polsku |
---|---|---|---|
aże | że | aż | aż |
gryfny | dobry, fajny | feszny | przystojny |
ôrŏz | tyż | narŏz | nagle |
prawie | hned | gynau, w tym mōmyńcie | akurat |
kej | jak, jako | kedy | kiedy, gdy |
wiyrch | powiyrchnia | gōra | wierzch, góra |
wrŏz | społym | narŏz | nagle |
This article uses material from the Wikipedia Ślůnski article Wikipedyjo:Nojczynstsze felery we ślōnskim jynzyku, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Tekst udostympniany na licyncyji CC BY-SA 4.0, jeźli niy było podano inakszyj. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ślůnski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.