Panama (İspanyolca: Panamá) veya resmî adıyla Panama Cumhuriyeti (República de Panamá), Orta Amerika'da, Karayip Denizi ve Kuzey Büyük Okyanus kıyısında, Kolombiya ve Kosta Rika arasında yer alan bir ülkedir.
Başkenti, ülke ile aynı adı taşıyan Panama şehridir (Panamá). Panama, 16. yüzyılda İspanyollar tarafından keşfedilmiş olup 1821’e kadar bir İspanyol kolonisi olarak kalmıştır. 1821’de ise Kolombiya ile birleşmiş ancak 1903 yılında Kolombiya’dan ayrılarak ABD’nin desteği ile bağımsızlığını ilan etmiştir.
Panama República de Panamá (İspanyolca) Panama Cumhuriyeti | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan "Pro Mundi Beneficio" "Dünyanın çıkarı için" | |||||||||||
.svg) | |||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Panamá 8°58′K 79°32′B / 8.967°K 79.533°B | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | İspanyolca | ||||||||||
| Etnik gruplar (2000) | %58,1 Mestizo %14 Siyahi ve Mulatto %6,7 Panama Kızılderilileri %8,6 Beyaz Latin Amerikalı %5,5 Asya Latin Amerikalı %7,1 diğer | ||||||||||
| Demonim | Panamalı | ||||||||||
| Hükûmet | Üniter başkanlık cumhuriyeti | ||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 75.517 km2 (118.) | ||||||||||
• Su (%) | 2,9 | ||||||||||
| Nüfus | |||||||||||
• 2018 tahminî | 4.176.869 | ||||||||||
• 2010 sayımı | 3.405.813 | ||||||||||
• Yoğunluk | 56/km2 (162.) | ||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 128,501 milyar $ (78.) | ||||||||||
• Kişi başına | 30.034 $ (45..) | ||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 60,286 milyar $ (77.) | ||||||||||
• Kişi başına | 14.090 $ (52.) | ||||||||||
| Gini (2017) | ▼ 49.9 yüksek | ||||||||||
| İGE (2022) |  0.805çok yüksek · 61. | ||||||||||
| Para birimi | Panama balboası (PAB) Amerikan doları (USD) | ||||||||||
| Zaman dilimi | UTC-05:00 | ||||||||||
| Telefon kodu | +507 | ||||||||||
| İnternet alan adı | .pa | ||||||||||
Panama, Orta Amerika'da, hem Karayip Denizi hem de Pasifik Okyanusu sınırında, Kolombiya ve Kosta Rika arasındadır. Çoğunlukla 7° ve 10°K enlemleri ile 77° ve 83°B boylamları arasındadır. (83°'nin batısında küçük bir alan vardır).
Ülkeden Büyük Okyanus ile Atlas Okyanusu'nu birleştiren Panama Kanalı geçer.
Panama Kıstağı üzerindeki konumu stratejiktir. 2000 yılına gelindiğinde Panama, Atlantik Okyanusu ile Karayip Denizi'ni Pasifik Okyanusu'nun kuzeyine bağlayan Panama Kanalı'nı kontrol ediyordu. Panama'nın toplam alanı 74, 177.3 km² (28,640 mil2)'dir.
Panama coğrafyasının baskın özelliği, kıta ayrımı oluşturan dağların ve tepelerin merkezi omurgasıdır. Bölünme, Kuzey Amerika'nın büyük dağ sıralarının bir parçasını oluşturmaz ve yalnızca Kolombiya sınırına yakın Güney Amerika'nın And sistemiyle ilişkili yaylalar vardır. Bölmeyi oluşturan omurga, tepelerin volkanik müdahaleler tarafından aşındırıldığı deniz tabanından yükselen yükseltinin oldukça aşınmış kemeridir.
Bölünmenin dağ sırasına Kosta Rika sınırına yakın Cordillera de Talamanca denir. Daha doğuda Serranía de Tabasará olur ve Panama Kanalı'nın bulunduğu kıstağın alt eyerine daha yakın olan kısmına genellikle Sierra de Veraguas denir. Bütün olarak Kosta Rika ile kanal arasındaki mesafe, coğrafyacılar tarafından genellikle Cordillera Central olarak anılır.
Ülkedeki en yüksek nokta, 3,475 metre (11,40 fit)'a yükselen Barú volkanı'dır. Kolombiyalı gerilla'ların ve uyuşturucu satıcılarının faaliyet gösterdiği ve bazen rehine aldığı Panama ve Kolombiya arasındaki Darién Boşluğu neredeyse aşılmaz bir ormandır. Bu boşluk, karışıklıklar ve orman koruma hareketleri Alaska'dan Patagonya'ya tam bir yol oluşturan Pan-Amerikan Otoyolu'nda kırılma yaratır.
Panama'nın vahşi yaşamı, Orta Amerika'daki en çeşitlisidir. Birçok Güney Amerika türünün yanı sıra Kuzey Amerika vahşi yaşamına da ev sahipliği yapmaktadır.
Yaklaşık 500 nehir Panama'nın engebeli arazilerini süsler. Çoğunlukla deniz ulaşımı mümkün olmayan, birçoğu hızlı yayla akarsuları vadilerde menderesler ve kıyı deltaları oluşturur. Ancak, Panama'nın merkezindeki Río Chagres (Chagres Nehri) birkaç geniş nehirden biridir ve hidroelektrik güç kaynağıdır. Nehrin orta kısmı Gatun Barajı'nca durdurulur ve Panama Kanalı'nın yapay göl'ü olan Gatun Gölü'nü oluşturur. Göl, 1907 ve 1913 yılları arasında Río Chagres'in karşısındaki Gatun Barajı'nın inşasıyla oluşturuldu. Oluşturulduktan sonra Gatun Gölü dünyanın en büyük insan yapımı olan gölüydü ve barajsa en büyük toprak barajıydı. Nehir kuzeybatıya Karayipler'e doğru akar. Kampia ve Madden Gölleri (ayrıca Río Chagres'den doldurulur) eski Kanal bölgesine hidroelektrik sağlar.
Başka bir hidroelektrik güç kaynağı olan Río Chepo, Pasifik'e dökülen 300'den fazla nehirden biridir. Bu Pasifik odaklı nehirler Karayip tarafındaki nehirlerden daha uzun ve daha yavaş akarlar. Havzaları da daha geniştir. En uzun nehirlerden biri San Miguel Körfezi'ne dökülen ve ülkenin büyük gemilerce geçilebilen tek nehri olan Tuira Nehri'dir.
Karayip kıyı şeridi birkaç doğal limanla işaretlidir. Ancak, kanalın Karayipler ucundaki Cristóbal, 1980'lerin sonlarında tek önemli liman tesislerine sahipti. Bocas del Toro Takımadaları'nın Kosta Rika sahilleri yakınındaki sayısız adaları geniş doğal yol kenarları sağlar ve Almirante muz limanını korur. Kolombiya yakınlarındaki 350'den fazla San Blas Adaları, korunaklı Karayip kıyı şeridi boyunca 160 kilometre (99 mil)'dan fazla alana yayılmıştır.
Panama Kanalı'nın her iki ucunda yer alan terminal limanları, yani Cristobal Limanı, Colón ve Balboa Limanı, (TEU) taşınan konteyner sayısı bakımından Latin Amerika'da sırasıyla ikinci ve üçüncü sıradadır. Balboa Limanı 182 hektarlık bir alanı kaplar ve dört konteyner rıhtımı ve iki çok amaçlı rıhtım içerir. Toplamda, rıhtımlar 2,400 metre (7 fit 10,5 inç) uzunluğunun yanı sıra 15 metre (49 fit) derinliğin üzerindedir. Balboa Limanı'nda 18 adet süper post-Panamax ve Panamax rıhtım vinci ve 44 portal vinç bulunur. Balboa Limanında ayrıca 2,100 metrekare (22,60 fitkare) depo alanı vardır.
Cristobal limanları (Panama limanları Cristobal, Manzanillo Uluslararası Terminali ve Kolon Konteyner Terminali'nin konteyner terminallerini kapsayan) 2009 yılında 2,210,720 TEU elleçledi ve bu miktar Latin Amerika'da Brezilya'daki Santos Limanı'ndan sonra ikinci sıradaydı.
Charco Azul, Chiriquí (Pasifik) ve Chiriquí Grande, Bocas del Toro (Atlantik)'deki büyük VLCC'leri (Çok Büyük Ham Petrol Taşıyıcıları) barındırabilen mükemmel derin su limanları Panama'nın Kosta Rika ile batı sınırına yakındırlar. Kıstağın üzerinden 131 kilometre (81 mil) geçen Trans-Panama boru hattı, 1979'dan beri Charco Azul ve Chiriquí Grande arasında işletilmektedir.
.svg)
CIA World Factbook'a göre, 2012 itibarıyla Panama'nın işsizlik oranı yüzde 2.7 idi. Ağustos 2008'de gıda fazlası kaydedildi. İnsani Gelişme Endeksi'nde, Panama 2022 yılında 61. sırada yer aldı. Daha yakın yıllarda Panama ekonomisi bir patlama yaşadı ve gerçek gayri safi yurtiçi hasıla (İngilizce:real gross domestic product) (GSYİH)'deki büyüme 2006–2008'de ortalama yüzde 10.4'ü aştı. 2008 yılında Panama ekonomisi Latin Amerika'da en hızlı büyüyen ve en iyi yönetilen ekonomiler arasındaydı. Latin Business Chronicle, 2010'dan 2014'e kadar olan beş yıllık dönemde Panama'nın Latin Amerika'nın en hızlı büyüyen ekonomisi olacağını ve Brezilya'nın yüzde 10 oranına karşılık geleceğini tahmin etti.
Panama Kanalı'ndaki genişleme projesinin bir süreliğine ekonomik genişlemeyi artırması ve genişletmesi bekleniyor. Panama ayrıca ABD hizmetlerine tarifeleri ortadan kaldıran Panama-Birleşik Devletler Ticaret Tanıtım Anlaşması'nı imzaladı.
Panama yüksek gelirli bir ülke olarak görülse de hâlâ etkileyici eğitim eşitsizliklerince sürdürülen keskin zıtlıklar ülkesi olmaya devam etmektedir. 2015-2017 yılları arasında günlük 5.5 ABD doları olan yoksulluk payı 15.4'ten yüzde 14.1'e düştü.
Panama'nın resmî para birimleri balboa ve Amerikan dolarıdır. Kripto paralarla ilgili taslak, 28 Nisan 2022 tarihinde Panama Ulusal Meclisi tarafından onaylandı ve ülke başkanının onayına sunuldu. Panama Devlet Başkanı Laurentino Cortiso yasayı değerlendirme aşamasında. Başkan Cortiso da taslağı onaylarsa Panama’da kripto para yasası onaylanmış olacak. Ekonomik açıdan yapısal sorunlar yaşayan bu ülkelerin enflasyona karşı koruma ve ABD dolarına karşı olan bağımlılıklarını azaltmak için kripto paraları benimseme yoluna gittiği düşünülüyor.[kaynak belirtilmeli]
Panama'nın ekonomisi, kilit coğrafi konumu nedeniyle, esas olarak, özellikle ticaret, turizm ve ticaret olmak üzere iyi gelişmiş hizmet sektörüne dayanır. Kanalın ve askeri tesislerin ABD tarafından devri, büyük inşaat projelerinin doğmasına neden oldu.
Panama Kanalı A için üçüncü bir kilit seti inşa etme projesi, 22 Ekim 2006'da yapılan bir referandumda (ancak düşük seçmen katılımıyla) ezici çoğunlukla onaylandı. Projenin resmi tahmini maliyeti 5.25 milyar ABD dolarıdır ancak kanal ülke ekonomisine milyonlarca dolarlık geçiş ücreti geliri ve büyük istihdam sağladığından ekonomik açıdan çok önemlidir. Kanalın kontrolünün Panama hükûmetine devri, 85 yıllık ABD kontrolünden sonra 1999'da tamamlandı.
Bakır ve altın yatakları, tüm projeler korunan alanlarda yer aldığından bazı çevre gruplarını korkutacak şekilde yabancı yatırımcılar tarafından geliştirilmektedir.
20. yüzyılın başlarından bu yana Panama kanaldan elde edilen gelirlerle konsolide varlıkları, Panama'nın GSYİH' sinin üç katından fazla olan Orta Amerika'daki en büyük Bölgesel Finans Merkezi'ni (İngilizce:Regional Financial Center) (IFC) inşa etti. Bankacılık sektörü doğrudan 24,000'den fazla kişiyi istihdam etmektedir. Mali aracılık GSYİH'nın yüzde 9.3'üne katkıda bulundu. İstikrar, ülkenin elverişli ekonomik ve iş ortamından yararlanan Panama finans sektörünün kilit bir gücü olmuştur. Bankacılık kurumları sağlam büyüme ve sağlam finansal kazançlar bildirmektedir. Bankacılık denetim rejimi, Etkin Bankacılık Denetimi için "Basel Temel İlkeleri" ile büyük ölçüde uyumludur. Bölgesel bir finans merkezi olan Panama, başta Latin Amerika olmak üzere bazı bankacılık hizmetlerini ihraç etmekte ve ülke ekonomisinde önemli bir rol oynamaktadır. Ancak Panama, Hong Kong veya Singapur'un Asya'daki finans merkezleri olarak sahip olduğu konumla hala karşılaştırılamaz.
Panama hala vergi cenneti olarak dünya çapında ünlüdür ancak özellikle 2016'da Panama Belgeleri'nin yayınlanmasından bu yana şeffaflığı artırmayı kabul etmiştir. Kara para aklamayla mücadele tavsiyelerine tam uyumun iyileştirilmesi için önemli ilerleme kaydedildi. Panama, Şubat 2016'da FATF gri listesinden çıkarıldı. Avrupa Birliği, Panama'yı 2018'de vergi cenneti kara listesinden de çıkardı. Ancak hala yapılması gereken işler vardır ve IMF, mali şeffaflığı ve mali yapının güçlendirilmesi gereğini defalarca dile getirmektedir.
Panama, Orta Amerika'nın en büyük havalimanı olan Tocumen Uluslararası Havalimanı'na ev sahipliği yapar. Ayrıca ülkede 20'den fazla küçük havaalanı vardır.
Panama'nın yolları, trafiği ve ulaşım sistemleri genellikle güvenlidir, ancak gece sürüşü zordur ve çoğu durumda yerel yetkililer tarafından kısıtlanır. Bu genellikle gecekondu bölgesi gibi resmî olmayan yerleşim yerlerinde olur. Panama'da trafik sağdan akar ve Panama yasaları sürücülerin ve yolcuların emniyet kemeri takmasını gerektirir ve hava yastıkları zorunlu değildir. Otoyollar genellikle bir Latin Amerika ülkesi için iyi gelişmiştir.
Halen Panama Şehri'nde iki metro hattının yanı sıra metrobüs, olarak bilinen otobüsler vardır. Eskiden sisteme rengârenk boyanmış diablos rojos (tavuk otobüsü) hâkimdi; artık bunlardan birkaç tane kaldı ve çoğunlukla "chivas" ile birlikte kırsal alanlarda kullanılırlar. Diablo rojo genellikle özelleştirilir veya parlak renklerle boyanır, genellikle ünlü aktörleri, politikacıları veya şarkıcıları tasvir eder. Panama Şehri'nin sokaklarında, özel araç sahipliğine yönelik yetersiz planlama nedeniyle sık sık trafik sıkışıklığı yaşanır.
Panama'da turizm, hükûmetin vergi ve yabancı konuklara ve emeklilere yönelik fiyat indirimleri nedeniyle son beş yılda büyümesini sürdürdü. Bu ekonomik teşvikler, Panama'nın emekli olmak için nispeten iyi bir yer olarak görülmesine neden oldu. Panama'daki emlak geliştiricileri, turizm hedeflerinin sayısını son beş yılda bu hedeflerin ziyaretçi teşviklerine ilgi nedeniyle artırdı.
Avrupa'dan gelen turist sayısı 2008'in ilk dokuz ayında %23,1 arttı. Panama Turizm Otoritesi'ne (ATP) göre, Ocak-Eylül döneminde Avrupa'dan 71,154 turist, bir önceki yılın aynı dönemine göre 13,373 artışla Panama'ya geldı. Avrupalı turistlerin çoğu İspanyollar (14,820), onu İtalyanlar (13,216), Fransızlar (10,174) ve İngilizler (8,330) izledi. Avrupa Birliği'nin en kalabalık ülkesi olan Almanya'dan 6,997 kişi vardı. Avrupa, Panama'yı bir turizm hedefi olarak tanıtmak için kilit pazarlardan biri haline geldi.
2012 yılında turizmin bir sonucu olarak 4,345.5 milyon Panama ekonomisine girdi. Bu, diğer üretken sektörleri geride bırakarak ülkenin gayri safi yurtiçi hasıla'nın %9,5'ini oluşturdu. O yıl gelen turist sayısı 2,2 milyondu.
Panama, turizmde yabancı yatırımı teşvik etmek için 2012 yılında 80 Sayılı Kanun'u çıkardı. 80 sayılı kanun, 1994 tarihli eski bir Kanun 8'in yerini aldı. Kanun 80, 15 yıl süreyle gelir vergisi ve emlak vergilerinden %100 muafiyet, inşaat malzemeleri ve ekipmanları için beş yıl süreyle gümrüksüz ithalat ve sermaye kazancı'nın beş yıl süreyle vergi muafiyeti sağlar.
Panama para birimi resmî olarak balboa, sabit, 1903'te Panama'nın bağımsızlığından bu yana Birleşik Devletler doları ile 1:1 oranındadır. Uygulamada, Panama dolarize: ABD doları yasal paradır ve tüm kağıt paralar için kullanılır ve Panama'nın kendi madeni parası olmasına rağmen ABD madeni paraları yaygın olarak kullanılır. ABD dolarına olan bağ nedeniyle, Panama geleneksel olarak düşük enflasyon yaşadı. Latin Amerika ve Karayipler Ekonomi Komisyonu'na göre, Panama'nın 2006'daki enflasyonu, ağırlıklı Tüketici Fiyat Endeksi ile ölçüldüğünde %2,0 idi.
Balboa, Panama'nın bağımsızlığından sonra 1904'te Kolombiya pezosu'nun yerini aldı. Balboa banknotları 1941'de başkan Arnulfo Arias tarafından basıldı. Birkaç gün sonra geri çağrıldılar ve onlara "Yedi Gün Doları" adı verildi. Notlar yeni hükûmet tarafından yakıldı, ancak bazen koleksiyonlarda balboa banknotları bulunabilir. Bunlar Panama tarafından basılan tek banknotlardı ve ABD banknotları hem öncesinde hem de o zamandan beri dolaşımdadır.
Panama ticaretinin yüksek seviyeleri büyük ölçüde Batı Yarımküre'deki en büyük serbest ticaret bölgesi olan Colón Serbest Ticaret Bölgesi'nden gelmektedir. Kolon bölgesi yönetiminden elde edilen rakamların analizine ve "Birleşmiş Milletler Latin Amerika ve Karayipler için Ekonomik Komisyonu" tarafından Panama'nın ticaret tahminlerine göre geçen yıl bölge Panama'nın ihracatının %92'sini ve ithalatının %64'ünü oluşturuyordu. Panama'nın ekonomisi, kahve ve diğer tarım ürünlerinin ticareti ve ihracatı tarafından da büyük ölçüde desteklenir.
Amerika Birleşik Devletleri ve Panama hükûmetleri arasındaki İkili Yatırım Anlaşması (BIT) 27 Ekim 1982'de imzalandı. Anlaşma, ABD yatırımını koruyor ve ABD özel yatırımları için daha elverişli koşullar yaratarak ve böylece özel sektörünün gelişimini güçlendirerek Panama'nın ekonomisini geliştirme çabalarında yardımcı olur. BIT, ABD tarafından Batı Yarımküre'de imzalanan bu tür ilk anlaşmaydı. Panama–Amerika Birleşik Devletleri Ticareti Geliştirme Anlaşması (TPA) 2007'de imzalandı, Panama tarafından 11 Temmuz 2007'de ve ABD Başkanı Obama tarafından 21 Ekim 2011'de onaylandı ve anlaşma 31 Ekim 2012'de yürürlüğe girdi.
2018 yılında Panama'nın Birleşmiş Milletler nüfus tahmini 4,176,869 kişi idi. 2010 yılında 15 yaşından küçük nüfusun oranı yüzde 29'du. Nüfusun yüzde 64.5'i 15-65 yaşları arasında, yüzde 6.6'sı ise 65 yaş ve üzeriydi.
Nüfusun yarısından fazlası birkaç şehri kapsayan Panama Şehri–Colón metropoliten koridorunda yaşar. Panama'nın kentsel nüfusu yüzde 75'i aşar ve bu da Panama'nın nüfusunu Orta Amerika'nın en kentleşmiş nüfusu yapar.
2010 yılında ülkenin nüfusunu %65 Mestizo, %9,2 siyah melezler, %6,7 beyaz ve %12,3 yerli Amerikalılar oluşturur.
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Panama, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
