Zilzila Magnitudasi

Asl kattalig shkalasi 1935-yilda amerikalik seysmolog Charlz Rixter tomonidan taklif qilingan, shuningdek umumiy tilda kattalik qiymati Rixter shkalasi bo'yicha tavsiflanadi.

Rixter shkalasi an'anaviy birliklarni (1 dan 9,5 gacha) o'z ichiga olgan hisoblanib - seysmograf tomonidan qayd etiladi. U umumiy holda tebranishlardan hisoblangan kattaliklar majmuyi hisoblanadi. Bu shkalalarda ko'pincha zilzilalarning tashqi ko'rinishlariga asosan (odamlarga, ob'ektlarga, binolarga, tabiiy ob'ektlarga ta'sir qilishi) bilan asoslangan holda ballardagi zilzila intensivligi shkalasi (7 yoki 12 ball tizimi bo'yicha) aralashtiriladi. Zilzila sodir bo'lganda, uning intensivligigina emas, balki seysmogramma orqali aniq hisoblanadigan tizim, birinchi navbatda uning magnitudasi ma'lum bo'ladi va bu ma'lum vaqtdan keyin, oqibatlar haqida ma'lumot olingandan keyingina aniq bo'ladi.

To'g'ri tarkib : " 6,0 magnitudali zilzila ".

Sobiq tarkib ma'lumoti : " Rixter shkalasi bo'yicha 6 balli zilzila ." tizimi demakdir.

Noto'g'ri tarkib : " 6 magnitudali zilzila ", " Rixter shkalasi bo'yicha 6 magnitudali zilzila " hisoblanadi .

Rixter zilzila kuchini epitsentr orqali baholash uchun joy almashishning o'nlik logarifmini ishlab chiqadi.Zilzilaning o'chog'idan 600 km dan ko'p bo'lmagan masofada joylashgan Vud-Anderson standart seysmografining (mikrometrda): ${\displaystyle M_{L}=\lg A+f,}$  Qayerdaf - epitsentrgacha bo'lgan masofaga qarab jadvaldan hisoblangan tuzatish funktsiyasiga asoslanadi. Zilzilaning energiyasi taxminan olib aytganda proportsionaldir ${\displaystyle A^{3/2},}$  ya'ni kattalikning 1,0 ga ortishi tebranishlar amplitudasining 10 marta va energiyani taxminan 32 marotaba oshishiga to'g'ri keladi deyish mumkin.

Bu o'lchovlar bir nechta muhim kamchiliklarga ega edi:

• Rixter o'z masshtabini shifralash uchun Kaliforniyaning janubidagi kichik va o'rta kattalikdagi zilzilalardan foydalangan, holda sayoz fokus chuqurligi bilan ajralib turadi.
• Amalda mavjud bo'lgan asboblarning cheklovlari tufayli Rixter shkalasi 6,8 atrofida cheklangan edi.
• Taklif etilgan barcha o'lchash usuli faqat sirt to'lqinlarinigina hisobga oldi, chuqur zilzilalar paytida energiyaning muhim qismi tana to'lqinlari shaklida chiqaradi.

So'nggi bir necha o'n yilliklarda Rixter shkalasi takomillashtirildi va yangi kuzatuvlarga moslashtirila boshladi. Keyin bir nechta olingan shkalalar mavjud, ulardan eng muhimlari:

Tana to'lqinining kattaliglariga,

${\displaystyle m_{b}=\lg(A/T)+Q(D,h),}$ 

A qaysi joyda - T yer tebranishlarining amplitudasi (mikrometrda), - Q to'lqin davri (sekundlarda) va , D epitsentrgacha bo'lgan masofaga qarab tuzatishlar va h zilzila manbasining chuqurligi .

Магнитуда поверхностных волн^[en]

${\displaystyle M_{s}=\lg(A/T)+1{,}66\lg D+3{,}30.}$ 

Ushbu tarozilar eng katta zilzilalar uchun yaxshi ishlamaydi - qachonki M ~ 8 to'yinganlik hodisasi sodir bo'ladi.

1977 yilda Kaliforniya texnologiya institutidan seysmolog Xiro Kanamori seysmik moment tushunchasiga asoslanib, zilzila intensivligini mutlaq boshqacha baholashni taklif qiladi.

Zilzilaning seysmik momenti kuchi quyidagicha aniqlanadi

${\displaystyle M_{0}=\mu Su,}$ 

Shuningdek:

μ — модуль сдвига горных пород, порядка 30 ГПа,
S — площадь, на которой замечены геологические разломы,
u — среднее смещение вдоль разломов.

Shunday qilib, SI birliklarida seysmik moment Pa⋅m ² ⋅m = N⋅m o'lchamiga egaekanligi asoslanadi.

Kanamori bo'yicha kattalik quyidagi kabi aniqlanadi :

${\displaystyle M_{W}={\frac {2}{3}}(\lg M_{0}-9{,}1),}$ 

QayerdaM ₀ - seysmik moment, N⋅m bilan ifodalangan.

Kanamori shkalasi avvalgi shkalalar bilan yaxshi mos keladi ${\displaystyle 3$  va katta zilzilalarni baholash uchun ko'proq mos keladi.

Qaysidir ma'noda, zilzilalar magnitudasi o'lchashning turli usullari "ideal" energiya shkalasiga yaqinlashadi:

${\displaystyle M={\frac {2}{3}}(\lg E-4{,}8),}$ 

QayerdaE - jouldagi zilzila energiyasi.

1 megatonn (4,184·10 ¹⁵ J) quvvatga ega er osti yadro portlashi vaqtida ajralib chiqqan seysmik energiya taxminan 6 magnitudali zilzilaga teng . Shunisi e'tiborga loyiqki, hatto eng katta seysmik ta'sirga ega er osti yadro portlashi bilan ham, yadroviy zaryad qattiq jinslarning katta chuqurlikdagi ( kamuflyaj portlashi) juda ixcham shaxta teshigiga joylashtirilganida, umumiy energiyaning faqat kichik bir qismi. portlash (foiz darajasida) qayd etilgan seysmik tebranishlarga aylanadi. Bu nisbat quruqlikdagi va ayniqsa havodagi yadroviy portlashda ham kichikroq. Yadro portlashi paytida ajralib chiqadigan energiyaning 1000 marta o'zgarishi, qolgan barcha narsalar teng bo'lsa, kattalikni ikki birlikka o'zgartiradi; masalan, 1 kt energiya chiqishi bilan yer osti portlashi taxminan 4 magnitudali zilzilaga teng .

Yerda bir yilda taxminan:

• 8,0 va undan yuqori magnitudali 1 ta zilzila;
• 10 - 7,0-7,9 magnitudali;
• 100 - 6,0-6,9 magnitudali;
• 1000 - 5,0-5,9 magnitudali.

Zamonaviy kuzatuvlar natijasiga ko'ra eng kuchli zilzila 1960-yilda Chilida sodir bo'lgan, uning magnitudasi Kanamori shkalasi bo'yicha 9,5 mni tashkil etgan.

• 12 balli seysmik shkala
• Yaponiya meteorologiya agentligi shkalasi
• Rossi-Forel shkalasi
• Fujita shkalasi
• Mercalli shkalasi