Наполеон Бонапарт

Наполеон Бонапарт (Боронсуустуу: Napoléon Bonaparte Халыып:IPA-fr, Италия тылынан: Napoleone di Buonaparte; 15 атырдьах ыйа 1769 – 5 ыам ыйа 1821), Франция байыаннай уонна политика лиидера этэ. Кинини өссө Наполеон I диэн ааттыыллар. XIX үйэ Европа политикатын толору уларыппыта.

Корсикаҕа төрөөбүтэ. Төрөппүттэрэ Италия бочуоттаах дьиэ кэргэнтэн тахсаллара. Францияҕа офицерга үөрэммитэ,Бриенна университетыгар,онтон Париж военнай университетыгар. Бастакы Франция революциятын кэнниттэн олус суолталаах буолбута. Бастакы коалицияны салайбыта, Купдетат кэнниттэн Франция бастакы консула буолбута. Биэс сылынан Франция Сенаата кинини Императорынан биллэрбитэ. Кини салайар бириэмэтигэр Франция хас даҕаны сэрии нөҥүө ааспыта. Ону Наполеон сэриилэрэ диэн ааттыллар. Хас даҕаны улахан сэриини кыайан баран Франция оруола Европа континеныгар сүдү улааппыта. Ол да буоллар араас ньымаларынан былааһы тутан хаалбыта, ол курдук сорох эйэ дуогабардары алдьатан сэрии саҕалаабыта уонна кыайбыт сирдэргэ доҕордорун уонна дьиэ кэргэниттэн дьону олордубута.

1812 сыллаахха Наполеон Арассыыйа утары сэриитин саҕалаабыта, ол сэрии Наполеон туругун олус күүскэ уларыппыта. Кини аармията Арассыыйаҕа олус күүскэ сааххаламмыта, ол кэнниттэн кыаттарыылар саҕаламмыттара, ол курдук Лейпциг кыргыһыытыгар Алтыс Коалицияҕа кыаттарбыта. Сыл буолан баран Коалиция Францияны атаакалаабыта. Коалция Наполеону Эльба арыытыгар ыыппыта, сыл буолбакка кини онтон куоппута. Ол гынан баран Ватерлоо кыргыһыытыгар эмиэ кыаттарбыта. Кэнники алта сылы Сибэтиэй Елена арыытыгар ыытыллыбыта уонна онно ис раагыттан өлбүтэ. Сорох историктар кинини дьааттаабыттар диэн саныыллар.

Наполеон кампаанияларын байыаннай оскуолаларга киэҥник үөрэтэллэр. Кинини тираан диилэр, ол гынан баран кини сэрииттэн ураты дьыалаларга ордук элбэҕи ситиспитэ, ол курдук кини гражданская кодексынан Европаҕа саамай прогрессивнай этэ, өссө кини Франция банкын тэрийэн улахан инфляцияны тохтоппута, өссө лицейдары тэрийэн уонна наука сайдарыгар көмөлөспутэ.