Куоска

[[Категория:Animalia алпаабытынан]]

Куоска (лат. Felis catus) диэн куоскалар биистэрин уустарыгар киирэр сиэмэх кыыл. Генетика чинчийиилэрэ көрдөрүүлэринэн, аныгы дьиэ куоскалара бары Либийэ куоскаларыттан (Felis silvestris lybica) төрүттээхтэр. Куоскалар 10 тыh. сыл анараа өттүгэр бэйэлэрэ дьон аттыгар кэлэн олохсуйбуттара. Археологтар дьиэ куоската бастакы өлүгүн Кипр арыытыгар булбуттара (биhи эрабыт 9500 сыл иннинэ). Былыргы Египекка куоска айыы кыылынан ааҕыллара. Куоска араас көрүҥэ (породата) баар: уhун түүлээх (Персия куоската), түүтэ суох (сфинкс) уонна да атыттар. Куоска айылҕаттан үчүгэйдик сыттыыр уонна истэр кыыл.

Дьиэ сүөһүтүн курдук, дьиэ- уот тэринэр эйгэтэ киһи олорор дьиэтэ буолар. Хаһаайынынан талыллыбыт киһи олорор усулуобуйатыттан тутулуктанан, киһи олорор дьиэтиттэн хаһан да арахсыбат, дьиэ таһыгар тахсар кыахтаах дьону улаханнык араастаһаллар.

Хотугу кэтиттэргэ дьиэ кэргэн куоскалара күн сардаҥатынан сылыталлар, тирии температурата 52 °c. ону сэргэ дьиэ кэргэн куоскалара куруутун тулуйбаттар, оттон маҥан куоска уонна куоска үрүҥү кулгаахтаах онкология ыарыыларыттан ордук хараҥа буолаллара, онтон сылтаан күн уотугар салаллан иһэр кутталлаах.

Куоскалар өлбүт климакка үчүгэйдик билэллэр, ол гынан баран, бары усулуобуйаҕа туманы, ардаҕы, хаары- самыыр куһаҕаннык тулуйаллар. Куоскалар үксүлэрэ ууга сөтүөлүүр уонна популяциялартан ураты (холобур, ванскайдар куоскалара уонна Курильскай бобтейлар, бенгаль кошкалара). Ол гынан баран кутуйах аппарата үчүгэй хааннаах, хайа баҕарар куоска ууга иҥнибит, ууга охсуспут хагдарыйбат балаһыанньата, хаамарга да куоппат. Кыраантан уу структуратын, дэбиэринэһинин сөбүлүүллэр да, уу ньуурун, сылаас ууга, уу бассейныгар уста сатыыллар да, Ваня кыракый бассейнга уста сылдьар түгэннэрэ биллэр.

Кошкалар маска олус түргэнник сүүрэн киириэхтэрин сөп, эт- сиин ыйааһынын тулуйаллар, кутуйах аппарата куоска үөһэ диэки сүүрэр. Ол гынан баран, төттөрү куоска тыҥырахтарын тыҥырахтарын тымтыктаан туттубаттар, куоска үрэн куттаналлар. Куоскалар ону өйдүүллэр уонна кыайан быһаарбаттар, «мас куоскатын уһул» — быыһааччылар ыҥырар көннөрү биричиинэтэ. Ол гынан баран, өй куоскалар ханнык баҕарар маскыттан түһэрэн сатыыллар. Бу куоска кутуругун төкүнүтэн, чоҕойдорун ыйаан баран, тарбахтарын биир быанан ыйаан баран, иннин диэки сыҕарыҥнаан түһэр.

Олох орто болдьоҕо 14 сыл буолар. Маны тэҥэ Крим Пафф диэн куоска диэн ааттаах куоска 38- гар тиийбит түбэлтэ биллэр. 2011 сыл тохсунньутугар саамай кырдьаҕас куоска диэн этэ. Кини Британия ыалыгар олорбута 39 сылын бэлиэтээбитэ. Сүөһү хаһаайына Билл Томас кэпсииринэн, куоска 1972 сыллаахха көстүбүтэ. Гиннесс рекордун кинигэтин бэрэстэбиитэллэрэ-Мииринэйгэ саамай кырдьаҕас бэрэстэбиитэлистибэ буоларын официальнайдык билиннилэр.

Хочуолунайдары кастилизациялааһын кинилэр доруобуйаларыгар табыгастаах, тоҕо диэтэххэ ков- кастрат ракетниктар ракетниктар сайдыбаттар, ону таһынан котельнай уонна рак дьичниктар ракеттара эмиэ үүт кутар кутталлаахтар. Стерилизация бастакы сүүрээҥҥэ диэри үүт былчархайа профилактикатынан буолар. Ол эрээри, дастрированнай хочуолунайдар моҥкуруут ыарыытын үгүстүк ыарырҕаталлар уонна ыарыыларга оҕустараллар. Эрдэ кастрация (8-9 ыйыттан кыра) иик ыарыытын сайыннарыыга тиэрдиэн сөп.