Istanbul: Kadakkelan a siudad idiay Turkia
Ti Istanbul (napakasaritaan a ti Bisansio ken Konstantinopla), ket isu ti kadakkelan a siudad iti Turkia, a pagtaengan ti populasion iti 13,483,052 idi 2011.
Maysa a megasiudad, isu daytoy kultural, ekonomia, ken busbos a sentro iti daytoy a pagilian, nairanggo daytoy a kas maysa a alpha(-) lubong a siudad babaen ti GaWC idi 2010.
Istanbul | |
|---|---|
Siudad | |
 Ti tangatang a pannakakita iti Galata (sanguanan) ken ti Seraglio a Punto (lugar iti likud) iti akindaya nga ungto iti naipakasaritaan a peninsula iti Istanbul. Dagiti Is-isla ti Prinsesa ket makita iti horisonte, iti kanigid. | |
  Istanbul Lokasion idiay Turkia | |
| Nagsasabtan: 41°00′49″N 28°57′18″E / 41.01361°N 28.95500°E | |
| Pagilian |  Turkia |
| Rehion | Marmara |
| Probinsia | Istanbul |
| - Bisansio | c. 660 BCE |
| - Konstantinopla | 330 CE |
| - Istanbul | 1453 (Otomano a Turko) 1923 (Moderno a Turko) 1930 (sangalubongan) |
| Dagiti distrito | 39 |
| Gobierno | |
| • Mayor | Kadir Topbaş (AKP) |
| Kalawa | |
| • Metro | 5,343 km2 (2,063 sq mi) |
| Populasion (2000–10 uneg ti siudad, 2010–12 metro a lugar) | |
| • Siudad | 13.483.052 |
| • Ranggo | Umuna a Turko, Maika-19 iti lubong |
| • Urbano | 13.624.240 |
| • Metro | 19,000,000 |
| • Densidad (metro) | 2,481/km2 (6,430/sq mi) |
| Sona ti oras | UTC+2 (EET) |
| • Kalgaw (DST) | UTC+3 (EEST) |
| Kodigo ti koreo | 34000 to 34850 |
| Kodigo ti lugar | (+90) 212 (Europeano a bakrang) (+90) 216 (Asia bakrang) |
| Website | Metropolitano a Muninisipalidad ti Istanbul |
Mabirukan daytoy idiay amianan a laud iti Turkia, ken naisanglad daytoy idiay ilet ti Bosphorus ken buklennan ti masna a puerto nga ammo a ti Nabalitokan a Sara. Dagitoy dua ket naigay-atda idiay Europeano a (Thrace) ken Asiano nga (Anatolia) a bakbakrang ti lingsat, ti Istanbul ket isu ti agmaymaysa a siudad iti lubong a naisanglad kadagiti dua a kontinente. Sakupenna daytoy dagiti 39 a distrito dagiti probinsia ti Istanbul. Ti kalatakan nga Istanbul a metropolitano a lugar ket agtengngel ti 18% iti populasion ti Turkia idi 2010. Ti populasion ti metro a lugar ket nakarkulo ti agarup a 19 a riwriw a tattao ken nairanggo a kas ti maika-7 a kapardasan a dumakdakkel a metro idi 2011.
Idi agdama nga atiddog a pakasaritaanna, ti Istanbul ket nagserbi a kas ti kapitolio iti Romano nga Imperio (330–395), ti Akindaya a Romano (Bisantino) nga Imperio (395–1204 ken 1261–1453), ti Latin nga Imperio (1204–1261), ken ti Otomano nga Imperio (1453–1922). Idi ti baro a Republika iti Turkia ket nairangarang idi 1923, ti Ankara ket napili a kas ti kapitoliona.
Dagiti pakasaritaan a luglugar ti Istanbul ket nainayon iti Listaan ti Lugar a Tawid ti Lubong ti UNESCO idi 1985. Nanaganan daytoy a kumaduaan a Europeano a Kapitolio iti Kultura para iti 2010 ken ti Europeano a Kapitolio dagiti Ay-ayam para iti 2012. Ti Istanbul ket isu ti agdama a aggay-at a mangisaili ti Kalgaw nga Olimpiada ti 2020 .
Toponimia
Ti immuna nga ammo a nagan ti siudad ket ti Bisansio (Griego: Βυζάντιον, Byzántion), a nagtaud manipud iti nagan ti ari, Byzas, a nagbangon ti koloniana idi agarup a 660 BC. Kalpasan a nakadanon ni Konstantino ti Natan-ok idiay baro nga akindaya a kapitolio ti Imperio a Romano idi 330 AD, ti siudad ket kaaduan nga ammo a kas ti Konstantinopolis (Ingles: Constantinople), a daytoy ket, a kas ti Nai-Latin a porma ti Κωνσταντινούπολις (Kōnstantinoúpolis), a kayatna a sawen ket ti "Siudad ni Konstantino". Isu ket nangpadas pay a nangipatakder ti nagan a Nea Roma ("Baro a Roma"), ngem daytoy ket saan a nakagun-od iti nawatiwat a panagusar. Ti Konstantinpla ket nagtultuloy nga isu ti sapasap a nagan ti siudad iti Laud aginggana ti pannakabangon ti Turko a Republika, ken ti Kostantiniyye (Otomano a Turko قسطنطينيه) ket isu idi ti kangrunaan a nagan a naus-usar babaen dagiti Otomano idi las-ud ti panagturayda. Nupay kasta, ti panagusar ti Konstantinopla a panangibaga ti siudad idi las-ud ti Otomano a paset ti panawen (manipud iti tengnga ti maika-15 a siglo) ket naipanunotan tattan a saan a politikal a husto, urayno daytoy ket saan a naipakasaritaan nga husto, babaen dagiti Turko.
Babaen ti maika-19 a siglo, ti siudad ket nakagun-oden kadagiti adu a bilang ti nagnagan a naus-usar babaen dagiti gangganaet wenno dagiti Turko. Dagiti Europeano ket nagus-usarda ti Kontantinopla a panakaitudo ti sibubukel a siudad, ngem nagus-usarda ti nagan a Stamboul—a kasla dagiti panagusar dagiti Turko a panagipalpalawag ti nadidingan a peninsula a nagbaetan ti Nabalitokan a Sara ken ti Baybay ti Marmara. Ti Pera (manipud iti Griego a balikas ti "ballasiw") ket naus-usar idi ti panagipalpalawag ti luagar a nagbaetan ti Nabalitokan a Sara ken ti Bosporo, ngem dagiti Turko ket nagus-usarda ti nagan a Beyoğlu, a naususar pay laeng tatta nga aldaw. Ti Islambol (a mabalin a kayatna a sawen ket "Siudad ti Islam" wenno "Napno ti Islam") ket sagpaminsana a naipakpakatawa a naususar a mangitudo ti siudad, ken daytoy ket naikitikit pay kadagiti Otomano a sinsilio, ngem ti pammatia daytoy ket isu ti taudan ti agdama a nagan, nga İstanbul, ket saan a naipamatian gapu ta ti naududi a naibaga ket ket nabayagen nga adda sakbay a ti naibaga nga immun-una ken adda idian sakbay a pinarukma ti siudad babaen dagiti Otomano ken Muslim.
Iti etomolohiko, ti nagan nga İstanbul (Panangibalikas a Turko: [isˈtanbuɫ], iti lokal a pannakaibaga [ɯsˈtambuɫ]) ket naala manipud iti Mediebal a Griego a balikas a "εἰς τὴν Πόλιν" [is tin ˈpolin]/[istimbolin], a kayatna asaoen ket "idiay siudad wenno "mapan idiay siudad". Daytoy ket mangipakpakita ti kasasaadna nga is-isu ti kangrunaan a siudad kadagiti a lugar, a kasla tattan a panagibagbaga dagiti tttao ti lokal a panagibagbagada kadagiti asideg nga urbano a sentro a kas "ti Siudady". Ti nagan ket mabalin paya dagus a nagtaud manipud iti nagan a Kontantinopla, no maikkat dagiti dua nga immuna a silaba. Iti moderno a Turko, ti nagan ket naisurat a kas ti İstanbul, nga adda ti natuldokan nga İ, a kas ti Turko nga abesedario ket mangilaslasin ti nagbaetan ti maysa a natuldokan ken di natuldokan nga I. Ken, bayat a ti panagpapigsa iti Ingles ket iti umuna a silaba (Is), iti Turko daytoy ket adda ti maikadua a silaba (tan). Ti İstanbul ket opisial idi a naampon a kas ti is-isu a nagan ti siudad idi 1930. Ti tao a manipud iti siudad ket maysa nga İstanbullu (ad-adu ngem maysa: İstanbullular), urayno ti Istanbulite ket maus-usar itiInggles.
Dagiti paammo
Dagiti nagibasaran
This article uses material from the Wikipedia Ilokano article Istanbul, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ti linaon ket magun-od babaen ti CC BY-SA 4.0 malaksid no adda sabali a naibaga. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ilokano (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.