Industrial A Rebolusion

Daytoy a panagdaliasat ket mangiraman a naggapuan manipud kadagiti pamay-an a panagpataud babaen ti ima a napan kadagiti makina, ti baro a panagpataud babaen ti kimiko ken ken dagiti proseso ti panagpataud ti landok, ket nangpasayaat ti bileg ti danum, ti panagpaadu ti panagusar iti pison a bileg ken ti panagparang-ay kadagiti ramit a makina. Ti panagdaliasat ket mangiraman pay ti panagbalbaliw manipud iti tarikayo ken dagiti dadduma a bio-sungrod iti karbon. Ti Industrial a Rebolusion ket nangrugi idiay Gran Britania ken iti kaunegan ti bassit laeng a dekada, daytoy ket naiwarwaras idiay Lumaud a Europa ken idiay Estados Unidos.

Ti Industrial a Rebolusion ken nangmarka a punto a nagsikkuan iti pakasaritaan; ganggani amin nga aspeto ti inaldaw a panagbiag ket naimpluensiaan idi kadagiti nadumaduma a waya. A naipangpangruna ti natimbeng a matgedan ken ti populasion ket nangrugi a nangipakpakita ti di pay nakitkita a natalinaay nga idadakkel. Kadagiti balikas ti nagunggunaan ti Premio Nobel a ni Robert E. Lucas, Jr., "Para iti kaunaan iti pakasaritaan, dagiti kasasaad ti panagbiag iti masa ti ordinario a tattao ket mapmapanen iti natalinaay nga idadakkel ... Awan pay ti asideg a kastoy a panagkukua a naibagbaga babaen dagiti klasiko nga ekonomista, uray ti teoretiko a posibilidad."

Ti paset ti panawen a nasakupan babaen ti Industrial a Rebolusion ket aggigiddiat kadagiti nadumaduma a historiador. Ni Eric Hobsbawm ket nagtengtengngel a daytoy ket 'nangrugi' idiay Britania idi tawtawen ti 1780 ken saan a napno a narna aginggana idi tawtawen ti 1830s weno tawtawen ti 1840, bayat a ni T. S. Ashton ket nagtengtengngel a daytoy ket napasamak idi baetan ti 1760 ken 1830.

Adda dagiti historiador ti maika-20 a siglo a kas ni John Clapham ken ni Nicholas Crafts ket nakisinnuppiat a dagiti proseso iti ekonomiko ken ti sosial a panagbalbaliw ket nagin-inut a nangrugi ken ti termino a rebolusion ket saan a husto. Daytoy ket suheto pay laeng a suppiatan kadagiti historiador. Ti GDP ti tunggal maysa atao ket nawatiwat a natalinaay sakbay ti Industrial a Rebolusion ken ti irurumsua ti moderno a kapitalista nga ekonomia. Ti Industrial a Rebolusion ket nangirugi ti panawen iti ekonomiko nga idadakkel ti tunggal maysa a tao kadagiti kapitalista nga ekonomia. Dagiti historiador ti ekonomia ket nakitunosda a ti pannakagteng ti Industrial a Rebolusion ket isu ti kangrunaan a pasamak iti pakasaritaan ti nagtagitaon manipud kadagiti panagpaammo ti ayup ken mulnula.

Ti Immuna nga Industrial a Rebolusion ket nagbalin iti Maikadua nga Industrial a Rebolusion kadagiti nagdaliasatan a a tawen a baetan ti 1840 ken 1870, idi ti teknolohiko ken ekonomiko a panagparang-ay ket pimmardas gapu ti kadda ti immad-adu a panagampon kadagiti napataray ti pison a bangka, dagiti bapor ken dagiti perokaril, ti adu a gatad a panagpataud kadagiti ramit a makina ket ti immad-adu a panagusar kadagiti napataray ti pison a paktoria.

Ti kasapaan a panagusar ti termino nga "Industrial a Rebolusion" ket mabalin a ti surat idi Hulio 6, 1799 babaen ti Pranses a naibaon a ni Louis-Guillaume Otto, a nagirangrangarang a ti Pransia ket simreken iti lumba ti industrialisado. Iti librona idi 1976 Nagruna a balbaikas: Ti Bokabulario ti Kultura ken Kagimongan, ni Raymond Williams ket nangibagbaga iti iseserrek para iti "Industria": "Ti kapanunotan iti baro a sosial nga urnos a naibatay kadagiti nangruna a panagbalbaliw ti industria ket nalawag idi ken ni Southey ken ni Owen, idi nagbaetan ti 1811 ken 1818, ken nasapsapa a nalawag met idi ken ni Blake kadagiti kasapaan a tawtawen ti 1790s ken ni Wordsworth iti sikko ti maika-19 a siglo." Ti termino nga Industrial a Rebolusion ket naipakat iti teknolohiko a panagbalbaliw ken kanknayonen a kadawyan babaen ti naladaw a tawtawen ti 1830, a kas ti panangipalpalawag ni Jérôme-Adolphe Blanqui idi 1837 iti la révolution industrielle. Ni Friedrich Engels iti Ti Kasasaad ti Agtrabtrabaho a Klase idiay Inglatera idi 1844 ket nangibagbaga iti "maysa nga industrial a rebolusion, ti rebolusion nga iti isu met laeng a panawen a nanngibalbaliw ti napno a sibil a kagimongan". Nupay kasta, urayno ni Engels ket nangisurat idi tawtawen ti 1840, ti librona ket saan a naipatarus iti Ingles aginggana idi naladaw a maika-19 a siglo, ken ti panangiyebkasna ket saan a simrek iti inaldaw a panangisao aginggana idin. Ti pammadayaw iti pannakaidayeg ti termino ket naited ken ni Arnold Toynbee, a dagiti lekturana a naited idi 1881 ket nangited ti naisalaysayan a pannakalagip iti daytoy.

 

Nangruna a panagrang-ay ti teknolohia

Ti panagpatingga ti Industrial a Rebolusion ket asideg a naisilpo iti bassit a bilang dagiti panagbabaro, a nangrugi idi maikadua a gudua ti maika-18 a siglo. Babaen ti tawtawen ti 1830 dagiti sumaganad ket naaramiden a pannakagun-od kadagiti nangruna a teknolohia:

• Ab-abel – Dagiti mekaniko a pannibbian ti kapas a pinaadar babaen ti alibungabong wenno danum ket immadu ti pinataud ti agtrabtrabaho babaen ti paktor iti agarup a 1000. Ti nabilegan a pagablan ket nangpaadu ti pinataud ti agtrabtrabaho babaen ti paktor iti surok a 40. Ti laddit ti kapas ket nagpaadu ti produktibidad wenno panagikkat ti bukel manipud iti kapas babaen ti paktor iti 50. Dagiti dakkel a pannakagun-od iti produktibidad ket napasamak pay iti pannibi ken panagabel iti lana ken lienso, ngem saan dagitoy a nalatlatak ngem ti kapas.

• Alibungabong a bileg – Ti kasayaat dagiti alibungabong a makina ket immadu isunga nagusarda ti nagbaetan ti maysa a panglima ken maysa a pangsangapulo a kaadu iti sungrod. Ti pannaka-ampon dagiti natalinaay nga alibungabong a makina iti agtaytayyek a panaggunay ket nakaaramid kadagitoy a nasayaat iti industrial a panagusar. Ti nangato a presion a makina ket addaan iti nangato a bileg iti pannakaibagi ti kadagsen, a nakaaramid iti daytoy a nasayaat para iti transportasion. Ti alibungabong a bileg ket napan iti napardas a panagpadakkel kalpasan idi 1800.

• Panagaramid ti landok – Ti panangisukat ti coke para iti unging ket kaaduan a nagipababab ti ngina ti sungrod kadagiti nadumaduma akita ti panagpataud ti landok. Ti panagusar ti coke ket nangpalubos pay kadagiti daddadakkel a pugon, a nagbanagan kadagiti ekonomia ti gantingan. Ti panagpuyot a silindro ti napundision alandok ket immuna idi a nausar idi 1760. Kanungpalan daytoy a napasayaat babaen ti pannakapartuat daytoy nga agtignay iti mamindua, a nangpalubos kadagiti nangatngato a temperatura ti pugon. Ti proseso ti panaglugnak ket nangpataud ti estriktural a grado ti landok iti ab-ababa a ngina ngem dagiti dati a proseso. Ti agtultulatid a molino ket mamin sangapulo ket lima a naparpardas idi ngem ti panagmartilio ti napanday a landok. Ti napudot a pugso (1829) ket kaaduan a nangpaadu ti panaginut ti sungrod iti panagpataud ti landok kadagiti simmaruno a dekada.