Մեծն Պետրոս

(Ռուսերէն՝ Пётр I) կամ Պետրոս Ալեքսեեւիչ (Ռուսերէն՝ Пётр Алексе́евич) ծնած է 9 Յունիս 1672, Մոսկուա – 8 Փետրուար 1725, Ս. Փեթերսպուրկ). իշխած է ցարական Ռուսիոյ եւ աւելի ուշ Ռուսական կայսրութիւնը 7 Մայիս 1682 էն մինչեւ իր մահը համատեղ իշխած է իր կէս եղբօրը հետ մինչեւ 1696:

Մեծն Պետրոս ռուս.՝ Пётр I
Ծննդեան անուն	ռուս.՝ Романов Пётр Алексеевич
Ծնած է	30 Մայիս (9 Յունիս) 1672[1]
Ծննդավայր	Մոսկուա, Ռուսական թագաւորութիւն[2]
Մահացած է	28 Յունուար (8 Փետրուար) 1725[1] (52 տարեկանին)
Մահուան վայր	Սեն Փեթերսպուրկ, Ռուսական Կայսրութիւն[2]
Քաղաքացիութիւն	Ռուսական թագաւորութիւն  Ռուսական Կայսրութիւն
Մայրենի լեզու	ռուսերէն
Կրօնք	Ուղղափառութիւն եւ Ռուս ուղղափառ եկեղեցի?
Մասնագիտութիւն	կառավարիչ, պետական գործիչ
Վարած պաշտօններ	Tsar of All Russia? եւ Emperor of all the Russias?
Անդամութիւն	Ֆրանսայի Գիտութիւններու Ակադեմիա
Ամուսին	Եվդոկիա Լոպուխինա? եւ Եկատերինա I?
Ծնողներ	հայր՝ Ալեքսեյ Միխայլովիչ?, մայր՝ Նատալյա Նարիշկինա?
Ստորագրութիւն

Քանի մը յաջող պատերազմներէ ետք յաջողեցաւ ընդլայնել ցարական Ռուսիան աւելի մէծ ու հզօր կայսրութեան մը որ դարձաւ հիմնական եւրոպական ուժ։

Մշակութային յեղափոխութեան պատճառը եղաւ Ռուսիոյ մէջ որ փոխարինեց որոշ աւանդականութիւն եւ միջնադարեան հասարական եւ քաղաքական համակարգեր։

Այս նորերը, հիմնուած էին ժամանակակցութեան, գիտականութեան, արեւմտամետութեան, եւ լուսաւորութեան վրայ։ Պետրոսի բարեփոխումները կատարեցին տեւական ազդեցութիւն Ռուսիոյ մէջ եւ բազմաթիւ ռուսական կառավարութեան հաստատութիւնները նկատելի է, թէ իրենց ծագումը իր իշխանութենէն առնուած է։

Մանկութիւն

Փոքր տարիքէն Պետրոսի կրթութիւնը (յանձնառու եղած է կամ յանձն առած է (ստանձնած է) Կայսր Ալեքսիս Ա. յանձնուած է քանի մը ուսուցիչներու ձեռքը յատկապէս Նիքիդիա զօդօւ Բադրիք Կօրտօն եւ Փոլ Մէնէսիըս . 29 Յունուարին Ցար Ալեքսիս կը մահանայ լքելով կայսրութիւնը Պետրոսի կէս-եղբօրը հիւանդ եւ տկար Ֆէօտօր Գ ին։ Այս ժամանակին կառավարութիւնը հիմնականօրէն կառավարուած էր Արդամօն Մադվիիվ ի կողմէ, որ կայսր Ալեքսիսի ընկերներէն մէկն էր ան նաեւ քաղաքական ղեկավարն էր Նարիշիքին ընտանիքին եւ Պետրոսի ամենամէծ մանկութեան բարեկամներէն։ Այս պաշտօնը փոխուեցաւ երբ Ֆէօտօր Գ. մահացաւ 1682-ին։ Քանի որ Ֆէօտօր ժառանգորդ չունէր վէճ մը ծագեցաւ Նարիշիքի եւ Միլօվսլավսքի ընտանիքներուն միջեւ որոշելու համր ով պէտք էր ժառանքէ գահը. Պետրոսի յաջորդ կէս եղբայրը Իվան Ե. էր յաջորդը գահ բարձրանալու, բայց ան գրոնիկ ու մտքի հիւանդութիւն ունէր. Հետեւաբար Պօեար Տուման (խորհուրդ Ռուսական ազնուականներու կողմէ) ընտրեց 10-ամեայ Պետրոս որ ցար դառնայ հետն ալ մայրը իբր խնամակալ։ Այս դասաւորումը ներկայացուեցաւ Մոսկուայի ժողովուրդին, որովհետեւ հին աւանդութիւն էր պահանջել, եւ վաւերացնել։ Սոֆիա Ալեքսէյէւնա, ցար Ալեքսիս ի զաւակը՝ իր առաջին ամուսնութենէն կազմակերպեց ապստամբութիւն Ռուսիոյ էլիտար ռազմական խումբին վրայ Ապրիլ 1682-ին. Հետաւաբար Պետրոսի հարազատները եւ ընկերները սպանուեցան. Մադվէէվ եւ Պետրոս ականատէս եղան որոշ քաղաքական դէպքերուն։ Սդրլդսի խումբը կրցաւ Սոֆիան, որ Միլօսլաւսքիս (Իվանի Գլանը) կը պատկանէր եւ անոր դաշնակիցները պնդեն թէ Պետրոս եւ Իվան հռչակուին համատեղ ցարեր Իվանն ալ աւագն ըլլայ։ Սոֆիան ծպտուեցաւ իբր իշխան ինքնավարութեան փոքրամասնութեան ժամանակ եւ իրականցուցած է այս ծպտումը բոլոր իշխանութեան վրայ։ Եօթը տարուայ համար իշխեց իբր ինքնակալ։

Պետրոս չէր մտահոգուած թէ ուրիշներ իր անունով իշխեցին։ Ան կը զբաղուէր նաւաշինութեան եւ թիավարութեամբ։ Պետրոսի մայրը տեսնելով իր այս վիճակը ստիպեց իրեն աւելի պայմանական մօտեցում եւ փորձեց զինքը ամուսնացնել Եվոքսիա Լոբուխինաի հետ 1689-ին։ Ամուսնութիւնը անյաջող էր, տասը տարի ետք Պետրոս ստիպեց իր կնոջը դառնայ միանձնուհի եւ ազատեց ինքզինքը միութենէն։

• Անիսիմով էվկէնիի Վ (2015 թ.) Բարեփոխումները Մեծն Պետրոսի առաջընթաց միջոցով բռնութեան Ռուսաստանի (Մանրամասն Սայլակ).
• Պայն, Ր. Նիսպէդ (1905): Մեծն Պետրոս եւ անոր աշակերտները. Գամպրիճ համալսարան. Ստացված 9 Փետրուար, 2008.
• Պոշքովիչ, Բօլ (2003 թ.): մեծն Պետրոս. Րոման եւ Լիդդլըֆիլտ. ԻՍՊՆ 0847696391.
• Պոսքովիչ, Բօլ (2001 թ.) մեծն Պետրոս. Իշխանութեան համար պայքար, 1671-1725. Գամպրիճ համալսարան պրէս.
• պոշքովիչ, բօլ Ա. (Յունուար 1990 թ.): «Տօնը Ռուսաստանի դատարանի տասնվեցերորդ եւ տասնեոթերորդ դար.»: Ռուսական ետնայիլ 49 (1): 1-17.
• գրագրաֆդ, Ճայմզ (2003 թ.): Մեծն Պետրոսի յեղափոխութիւնը. Հարվարտ համալսարան պրէս.
• Տմիդրիշին, Պասիլ (1974): Արդիականացում Ռուսաստան Պետրոս I եւ Քեթրին II. ՈՒիլլի.
• Ֆարգուհար, միքաէլ (2001 թ.) Գանձ արքաեական գայթակղութիւն. Նիու Եօրք։ Բէնկէն գիրքեր. ԻՍՊՆ 0-7394-2025-9.
• կրահամ, սդիֆըն. Մեծն Պետրոս. կեանք մը Պետրոսի I Ռուսաստանի կոչված է Մեծ.
• կրէի, Եան (1960 թ.) Մեծն Պետրոս. Կայսրը Ռուսիո.
• Հիուկո, Ճօն Ր (2007): «Այն Ձերբակալութիւն Պետրոս Ալեքսեւիջ». Լուսնոտութեուն եւ վարքագիծ 10 (1): 179-182.
• Հիուկո, լինտսէի (2004): «Քեթրին I Ռուսաստանի, Վիճակակից է Մեծն Պետրոս». Գամբպէլ, Գլարիսսա. գուինշիբ Եւրոպայի մէջ 1660-1815: դերը ընկերոջ. Գամպրիճ համալսարան պրէս. էջ 131-154: ԻՍՊՆ 0-521-81422-7.
• Հիուկո, լինտսէի(1998): Ռուսաստանը Մեծն Պետրոսի դարին մէջ. Եաել համալսարան պրէս. ԻՍՊՆ 0-300-08266-5.
• Հիուկո, լինտսէի (2001 թ.) Մեծն Պետրոս եւ Արեւմուտքը։ Նոր հեռանկարներ. բալկրէվ Մագմիլան. ԻՍՊՆ 0-333-92009-0.
• Հիուկո, լինտսէի (2002 թ.) Մեծն Պետրոս. A Կենսագրութիւն. Եաել համալսարան պրէս. ԻՍՊՆ 0-300-10300-X.
• Լիի Սդէֆան J. (2013): Մեծն Պետրոս. Նիութեր.
• մասսի, Ռոպերդ ք (1980): Մեծն Պետրոս։ իր կեանքն ու աշխարհը. Նիու Եօրք։ ալֆրէտ Ա. քնոբֆ. ԻՍՊՆ 978-0-307-29145-5., յայտնի կենսագրութիունը.
• Օտարտ, Ճորք. ադքինսօն, ֆրէտէրիք (թարգմանուած) (1929). Մեծն Պետրոս. Նիւ Եորք։ Բայսօն եւ Գլարք.
• բայբս, Րիչարտ (1974): Ռուսաստանը համաձայն հին ռեժիմի.
• Րաէֆֆ, Մաֆրգ, խմբ. (1963): Մեծն Պետրոս, ռեֆորմատոր կամ հեղափոխական.
• Րիասանոօվսքի, Նիքոլա (2000): պատմութիւն մը Ռուսաստանի (6 - րդ խմբ.). օքսֆորտ։ օքսֆորտ համալսարան պրէս.
• Տավերնիեն, Րօժեր (2006): Ռուսաստանն ու ցածր երկիրներու։ An համաշխարաին կենսագրութիւն, 1500-2000. Պարխուիզ. էջ. 349. ԻՍՊՆ 978-90-77089-04-0.
• դօիադ, հէնրի(1987): Մեծն Պետրոս. Նիւ Եորք։ Է.Բ. Տոթթոն. ԻՍՊՆ 0-525-24547-2.
• Ուէս, Մարդինոս Ա. (1992): դասական Ռուսաստանի մէջ, 1700-1855: երկու պրոնզե ձիաւորներ. Պրիլլ. ԻՍՊՆ 978-90-04-09664-6.
• զիդսր, էրնեսդ Ա (Գարուն 2005). «Հետխորհրդաին Պետրոս նոր պատմություններ են Ուշ Մոսկուաբնակ եւ վաղ ռուսական կայսերական դատարանի». քրիդիքա։ երկրախուզութիւն Ռուսաստանի եւ Եվրասիայի պատմութիուն 6 (2): 375-392.