Holocausto: Jejuka heta Európape Alemáña nási poguýpe

Opaite yvy pehẽngue Európape Alemáña oñembojarahague oiko akue jejuka.

Holocausto
Yvate guive. 1ha: Umi Bergen-Belsen yvykua, oñemoĩhaguépe hudiokuéra ojejuka rire chupekuéra. 2ha: Monambipyre hudío ouva'ekue Hungyria pegua ha oguahẽ ramóva Auschwitz-pe 1944 jasypópe; ta'anga asu, tatatĩsẽha óga te'õngue ohapývape Birkenau-pe. 3ha: hudiokuéra retekue 1945 jasyrundýpe Nordhausen rekoha manorãme (asu). Óga te'õngue ohapýva Buchenwald rekoha manorãme, ojehecha ipype kuñanguéra hudío ikanguekue, 1945 jasyrundy (akatúa). 4ha: Auschwitz 2009-pe.
Ojehero avei	Shoá (Shoah), Ñemyatyrõ pahague (Endlösung)
Mamópa ojehu	Európa
Araka'épa	Ñorairõ Guasu Mokõiha
Mávapa ojapo	Alemáña nási ha umi tetã oñemoirũ va'ekue hese.
Mávapa ohasa asy	Hudiokuéra
Omanóva	Amo 11 000 000 hudío, hitáno ha tapicha aty ambuéva
[editar datos en Wikidata]

Nási rembipota, ojejapose ko jejuka heta, oñepyrũ arahaku paha ha araroguekúi ñepyrũ aja ary 1941-pe ha ko ñeimo'ã oporojukarã oñembotuichave amo ary 1942 arapotýpe —ary 1942 paha guive, nási kuéra opororaha py'ỹi mba'yrumýi puku rupive tekoha manorãme, tapicha kuéra nomanóirõ mba'yrumýi nási kuéra orahauka chupekuéra tomano hag̃ua koty'i oporojukávape, oipurúva mba'etĩ ojukáva—. Karai nási Heinrich Himmler niko oimo'ã mba'éichapa ojejapóta ko jejuka guasu, ha'e voi omoakã ha oma'ẽ ko tembiapóre oho hag̃ua hembipotáicha. Hi'ári, Adolf Hitler heta oñemoñe'ẽ oporomokyre'ỹ hag̃ua tombojeguaru chupekuéra umi hudío, upéicha omokyre'ỹ tojejuka chupekuéra, omosẽgui avei apoukapy tojejapo hag̃ua upéicha. Kóicha, ary 1941 guive 1945 peve, nasikuéra omuña ha ojuka opaite hudiokuérape Európape, kóva niko jejuka heta tuichavéva ijojaha'ỹva saro'y XX pegua. Ndaha'éi ramo jepe hudiokuéra mante umíva nasikuéra ojukapase va'ekue, ojopy vai ha ojuka hikuái heta tapicha ambuévape, taha'e ha'éva hetã ambuégui térã ijerovia jokuaikuaáre ambuégui. Opaite Alemáña retã remimoĩmbyre oipytyvõ ko jejuka hetáre, upéicha ikatu ja'e Reich Mbohapyha niko «Tetã oporojukaiteha». Umívape nasikuéra ojuka ha ndaha'éi va'ekue hudío niko hetaite poláko, komunísta kuéra ha heta umíva ijerovia jokuaikuaa asuguáre, tapicha hekojopara, hitanokuéra, tapicha ikatupyry ambuéva ha umi soviétiko oñemoĩ ka'irãme ñorairõ aja.

Ndaikatúigui ojeipapa porãmbaite mbovýpa omano oñemoĩ papapy techaukarã, 6.000.000 omanóva hudiokuéra apytépe. Oñeimo'ã amo 11 sua tapicha omano, ojeipapa porãitérõ, umíva apytépe peteĩ sua niko mitãnguéra ha peteĩ mbohapýgui omano umi hudío apytépe oiko va'ekue Európape Holocausto mboyve. Holocausto oñemboguata amo 42 500 temimoĩmbýre oparupi Európape ojeipuru va'ekue omoinge ka'irãme ha ojuka hag̃ua umi tapicháre ija'e'ỹvape amo 100 000 térã 500 000 tapicha omba'apo toiko oikova'ekuéicha. Nasikuéra oipuru mba'e opaichagua oporojuka hag̃ua, ha'ekuéra oporombopytujoko oipurúvo mba'etĩ ojukáva, oipuru mbokakuéra, oporojuvy, oporomba'apouka hatãme, oporombopy'arasy vare'áre, oipuru tapicha retekuéra ojapo hag̃ua techaukarã, oporombohasa asy vai pohãnóre ha oporonupã mbaretépe.

Oiko aja Holocausto hetaite umi oñemoĩ nasikuéra rehe, oipuru hikuái mboka oho hag̃ua ñorairõháme. Techapyrã ojeikuaavéva niko Varsóvia Géto Ñepu'ã 1943-pe, umi hudío oiko va'ekue upe tavapýpe ombohovakérõguare irundy arapokõindy jave SS ñorairõhára atýpe (tahachi nási).

Európa Joaju oheko me'ẽ peteĩ apoukapy ary 2007 pahápe ndohejáiva tapichakuéra te'i ndaiporiha Holocausto ha opa umi mba'e vai ambuéva umi nási ojapo va'ekue; ojapo avei ary 2010-pe mba'ekuaarã ñongatuha guasu Holocausto rehegua (EHRI), oñembyaty ha omohenda opaite marandu ko jejuka heta rehegua. ONU avei omomandu'a ha oñembotuicha ary 2005 guive umíva ohasa asy Holocausto rehe, omoĩ ára 27 jasyteĩ Umi Holocausto rehe ohasa asýva mandu'arã ára, upe araitépe katu amo ary 1945 aja, URSS ñorairõhára aty omohekosãso upe Auschwitz rekoha manorã.

 

Marandeko hesa'ỹijohára hudío niko umíva oipuru raẽ ko ñe'ẽngue «Holocausto» amo 1950 arykuéra pahápe; hákatu ojeipuruve oparupi amo 1960 arykuéra pahápe.

Ko ñe'ẽngue «holocausto» ou Gyresiañe'ẽgui olokaustos (ojehaiháicha iñe'ẽme ὁλόκαυστος: ὁλον pegua, ha καυστος pegua, he'iséva "ikaipaitéva") ha ombohasa Gyresiañe'ẽme peteĩ ñe'ẽngue evréo ñe'ẽgui he'iséva mymba ojehapýva oñekuave'ẽrã Tupãme.

Oñeñe'ẽrõ ko ñe'ẽngue «holocausto» jepuru rehegua, jahecha saro'y XVI guive ojeipuru holocaust ingleñe'ẽme oje'e hag̃ua oiko peteĩ tata guasu oporombohasa asyetéva. Amo saro'y XVIII jave oñepyrũ ojeipuru ko ñe'ẽngue oje'e hag̃ua mba'e vai guasu oporojukaitéva.

Oiko mboyve hudiokuéra jejuka heta ojapo umi nási, karai Winston Churchill oipuru ko ñe'ẽngue holocaust ikuatiañe'ẽme Yvóra kyhyjepópe oñe'ẽ hag̃ua Ayméña retãyguakuéra jejuka heta rehegua, oiko va'ekue Tuykía-pe.

 

Hetaite ára aja ojehecha oparupi Európape tapichakuéra ndaija'éi umi hudíore, omuña ha omboyke hesekuéra. Tapichakuéra oimo'ã hudiokuéra gua'u oñemomba'eheta omondávo pirapire tapicha ambuégui, umi Hesu rapégui techapyrãicha; oimo'ã hikuái hudiokuéra ojeguaru umíva ndaha'éiva hudío térã ndaha'éiva ijeroviágui; oimo'ã avei hudiokuéra oipuru gua'u mitãnguéra ruguy ijerovia rembiapópe. Umi mba'e niko ijapu ha oporombotavy va'ekue, ojapo hikuái upéicha oporomboyke hag̃ua.

Hákatu heta oñemyasãi umi ñeimo'ã gua'u hudiokuéra rehegua umi tetãme oñeñe'ẽhaguépe Alemañañe'ẽ ha umi tetã ambuéva ijykeguápe amo 1800 sa'ary pahápe.

Adolf Hitler heñói Áuteria retãme upe ára aja, heta umi hudiokuérare ija'e'ỹva jave. Ha'e katu ohai ikuatiañe'ẽme hérava Mein Kampf ("Che ñeha'ã") Alemáña ha Áuteria ndaipu'akái Ñorairõ Guasu Peteĩhápe hetaitégui umi hudío, ha'e omboja hudiokuérare opa jehasa asy hetãgui. Heta tapicha he'i upe jave iporãha umi mba'e ha omokyre'ỹ Hitler ñeimo'ã ha'e ohupi vove nasikuéra ruvicháicha.