Racismo: Idea de que os grupos humanos teñen diferente valor segundo as súas características físicas hereditarias

O racismo tamén implica prexuízos, discriminación ou antagonismo dirixido cara a outras persoas porque son dunha raza ou etnia diferente. As variantes modernas do racismo están baseadas moitas veces nas percepcións sociais das diferenzas biolóxicas entre os pobos. Estes puntos de vista poden adoptar a forma de accións sociais, prácticas, crenzas ou sistemas políticos nos que as diferentes razas se clasifican como inherentemente superiores ou inferiores entre si, en función de presuntos trazos, habilidades ou características herdables compartidas. Houbo intentos de lexitimar as crenzas racistas a través de medios científicos, como o racismo científico, que se demostraron de forma abafante como infundadas. En termos de sistemas políticos (por exemplo o apartheid) que apoian a expresión de prexuízos ou aversión en prácticas ou leis discriminatorias, a ideoloxía racista pode incluír aspectos sociais asociados como o nativismo, a xenofobia, a alteridade, a segregación, a clasificación xerárquica e o supremacismo.

Aínda que os conceptos de raza e etnia considéranse separados na ciencia social contemporánea, os dous termos teñen unha longa historia de equivalencia no uso popular e na literatura máis antiga das ciencias sociais. A "etnia" utilízase a miúdo nun sentido próximo ao tradicionalmente atribuído á "raza", a división de grupos humanos baseada en calidades que se asume que son esenciais ou innatas ao grupo (por exemplo, devanceiros comúns ou comportamentos compartidos). Racismo e discriminación racial úsanse a miúdo para describir a discriminación por motivos étnicos ou culturais, independentemente de que estas diferenzas sexan descritas como raciais. Segundo a Convención Internacional sobre a Eliminación de todas as Formas de Discriminación Racial das Nacións Unidas, non hai distinción entre os termos discriminación "racial" e "étnica". Conclúe ademais que a superioridade baseada na diferenciación racial é cientificamente falsa, moralmente condenable, socialmente inxusta e perigosa. A convención tamén declarou que non hai ningunha xustificación para a discriminación racial, en ningún lugar, na teoría ou na práctica.

O racismo é un concepto relativamente moderno, que xurdiu na era do imperialismo europeo, no posterior crecemento do capitalismo e, especialmente, no comercio atlántico de escravos, dos cales foi un importante motor. Tamén foi unha das principais forzas detrás da segregación racial nos Estados Unidos nos séculos XIX e comezos do XX, e do apartheid en Suráfrica; o racismo dos séculos XIX e XX na cultura occidental está particularmente ben documentado e constitúe un punto de referencia nos estudos e discursos sobre o racismo. O racismo xogou un papel en xenocidios como o Holocausto, o xenocidio armenio, o xenocidio ruandés e o xenocidio dos serbios no Estado Independente de Croacia, así como proxectos coloniais incluíndo a colonización europea de América, África, Asia, e as deportacións de pobos na Unión Soviética incluíndo as deportacións de minorías indíxenas. Os pobos indíxenas foron e son suxeitos de actitudes racistas.

 

No século XIX, moitos científicos subscribiron a crenza de que a poboación humana podía dividirse en razas. O termo racismo é un substantivo que describe o estado de ser racista, é dicir, que subscribe a crenza de que a poboación humana pode ou debe ser clasificada en razas con capacidades e disposicións diferenciais, o que á súa vez pode motivar unha ideoloxía política na que os dereitos e privilexios se distribúen de forma diferenciada en función destas categorías raciais. O termo "racista" pode ser un adxectivo ou un substantivo, este último describindo unha persoa que sostén esas crenzas. A orixe da palabra raíz "raza" non está clara. Os lingüistas en xeral concordan en que chegou á lingua inglesa a partir do francés medio, mais non existe tal acordo sobre como chegou ás linguas baseadas no latín. Unha proposta recente é que deriva do árabe ra, que significa "cabeza, comezo, orixe" ou do hebreo rosh, que ten un significado semellante. Os primeiros teóricos das razas en xeral consideraban que algunhas razas eran inferiores a outras e, en consecuencia, crían que o tratamento diferencial das razas estaba totalmente xustificado. Estas primeiras teorías guiaron as suposicións da investigación pseudocientífica; os esforzos colectivos por definir e formar hipóteses adecuadamente sobre as diferenzas raciais denomínanse xeralmente racismo científico, aínda que este termo é un nome erróneo, debido á falta de ciencia real que apoie as afirmacións.

A maioría dos biólogos, antropólogos e sociólogos rexeitan unha taxonomía de razas en favor de criterios máis específicos e/ou empiricamente verificables, como a xeografía, a etnia ou unha historia de endogamia. A investigación do xenoma humano indica que a raza non é unha clasificación xenética significativa dos humanos.

Como indica a súa historia, o uso popular da palabra racismo é relativamente recente. A palabra entrou en uso xeneralizado no mundo occidental na década de 1930, cando se usaba para describir a ideoloxía social e política do nazismo, que trataba a "raza" como unha unidade política dada naturalmente. Existe consenso en que o racismo existía antes da acuñación da palabra, pero non hai un amplo acordo sobre unha única definición do que é o que non é o racismo. No presente, algúns estudosos do racismo prefiren empregar o concepto en plural racismos, co fin de salientar as súas múltiples formas que non cadran facilmente nunha única definición. Tamén argumentan que diferentes formas de racismo caracterizaron diferentes períodos históricos e áreas xeográficas. Garner (2009: p. 11) resume diferentes definicións existentes de racismo e identifica tres elementos comúns contidos nesas definicións de racismo. En primeiro lugar, unha relación histórica e xerárquica de poder entre grupos; segundo, un conxunto de ideas (unha ideoloxía) sobre as diferenzas raciais; e, en terceiro lugar, as accións (prácticas) discriminatorias.

Racismo propiamente dito

O termo "racismo" aplícase xeralmente ás accións dun grupo dominante nunha sociedade sobre os outros, posto que os grupos máis débiles teñen menos probabilidades de manifestaren publicamente condutas racistas en contra dun grupo máis numeroso por razóns prácticas.

O racismo comporta as seguintes afirmacións:

• Hai razas superiores e inferiores (a superioridade na xerarquía das razas corresponde á branca no caso do racismo europeo).
• A superioridade e a inferioridade raciais maniféstanse na superioridade e a inferioridade das culturas producidas, respectivamente, polas distintas razas.

Ambas as afirmacións son facilmente refutables:

• As diferenzas raciais non explican as diferenzas culturais. Os procesos de endoculturación poñen de manifesto que a orixe racial dos individuos non garda relación ningunha coa súa capacidade para asimilar calquera cultura.
• As diferenzas raciais non explican as diferenzas intelectuais. Na capacidade intelectual dos individuos inflúen os factores hereditarios, que non están necesariamente vinculados á súa orixe racial; e tamén os factores culturais, como o ambiente e a educación recibida.

Discriminación racial

Porén, coñecemos como "discriminación racial" o feito de outorgar ou reter dereitos ou privilexios baseándose na raza, ou ben rexeitar o trato ou asociación con persoas pola raza.

Racialismo

A crenza de que o carácter e as habilidades dos individuos están correlacionadas coa súa raza non ten por que ser necesariamente racismo, pois esta diferenza pode afirmarse sen implicar unha desigualdade de valor.

Historicamente, o racismo serviu para xustificar o imperialismo, o colonialismo, a escravitude, e o xenocidio de pobos enteiros. O racismo acostuma a estar relacionado co etnocentrismo e o chauvinismo cultural.

Amerindios e negros

Foi durante a expansión española e portuguesa na América cando xurdiu a idea de procurar unha base ideolóxica, influenciada pola relixión, de que os "indios" non eran seres humanos. Estes eran animais e polo tanto era xustificada por Deus a súa explotación para o traballo, desta forma eran socialmente aceptados os suplicios a que eran sometidos. Esta crenza estendeuse logo á raza negra.

Os negros foron traídos para seren escravos debido ás dificultades da escravización dos amerindios. A Igrexa católica era contraria a predación dos amerindios, pois quería catequizalos, así obterían novos adeptos á relixión católica. En contrapartida, a igrexa non se opuña á escravitude negra, pois considerábaa unha raza inferior (tanto que se chegou a pensar na época, que un fillo de branco cun negro sería estéril, igual que as mulas, e dese pensamento xurdiu a expresión mulato), considerábase nun comezo que os negros non tiñan almas. Isto serviu para xustificar a motivación financeira, pois o tráfico negreiro foi unha importante fonte de renda no período colonial.

Orixes

As orixes do racismo son controvertidas. O fenómeno ocorre na maioría de etnias e países. Un exemplo típico de racismo ocorreu cando o Xapón, pouco antes da segunda guerra mundial, atinxiu un desenvolvemento económico social equivalente ós países máis adiantados económica e tecnoloxicamente. O pobo xaponés comezou entón a se comportar de forma extremadamente racista con respecto doutras nacionalidades, os estranxeiros en terras xaponesas non eran benvidos. Da mesma maneira que ocorreu no Extremo Oriente, no mundo occidental tamén houbo fenómenos extremadamente violentos ligados ao racismo. Na América, en especial nos Estados Unidos de América, o racismo chega ós extremos en contra dos negros e dos latinos, en especial no sur do país. Ata a década de 1950, nos EUA acontecía que se asasinaba a negros, enforcándoos nas árbores, sen xuízos, sen que os autores destes asasinatos fosen castigados. Había, e hai, mesmo unha sociedade secreta, o Ku Klux Klan, co obxectivo de perseguir e axustizar os negros.

A tentativa de explicación da superioridade racial

No século XIX houbo unha tentativa científica para explicar a superioridade racial a través da obra do conde de Gobineau, intitulada Essai sur l'inégalité des races humaines (Ensaio sobre a desigualdade das razas humanas). Nesta obra o autor sustentou que da raza aria naceu a aristocracia que dominou a civilización europea e cuxos descendentes eran os señores naturais das outras razas inferiores.

O nazismo

 

En 1899, o inglés Houston Stewart Chamberlain, chamado O antropólogo do káiser, publicou na Alemaña a obra Die Grundlagen des neunzehnten Jahrhunderts (Os fundamentos do século XIX). Esta obra trouxo de volta o mito da raza aria, identificándoa co pobo alemán.

Alfred Rosenberg tamén creou obras que reforzaron a teoría da superioridade racial. Estas foron aproveitadas polo programa político nazi de cara á unión dos alemáns utilizando a identificación dos trazos raciais específicos. Como a "raza alemá" estaba bastante mesturada, isto é, non había unha normalidade de trazos fisionómicos, definíronse entón razas inimigas, reforzando desta forma un sentimento de hostilidade e aversión dirixido a persoas e cousas estranxeiras. Deste xeito, os nazis usaron a xenofobia asociada ó racismo, atribuíndo a individuos e grupos sociais actos de discriminación para amalgamar o pobo alemán contra o que era diferente. A escravización dos pobos da Europa oriental e a persecución ós xudeus eran as probas pretendidas polos nazis da superioridade da raza aria sobre os demais ‘‘grupos diferentes’‘ e raciais.

O apartheid

 

Unha demostración vergoñosa sobre o racismo ocorreu en pleno século XX, a partir de 1948 en Suráfrica, cando o apartheid mantivo a poboación africana so o dominio dun pobo de orixe europea. Este réxime político racista acabou cando por presión mundial se convocaron as primeiras eleccións para un goberno multirracial de transición, en abril de 1994.

Israel

 

En 1975, por presión dos países árabes e co apoio dos soviéticos, o sionismo foi considerado unha forma de racismo pola Resolución 3379 da Asemblea Xeral das Nacións Unidas. Porén, en 1991, esa acusación eliminouse pola Resolución 4686 da Asemblea Xeral das Nacións Unidas.

En 2002, o Parlamento israelí aprobou unha lei que nega os cidadáns de orixe árabe do país o dereito de conviviren cos seus cónxuxes en caso de contraeren matrimonio con palestinos, pois a estes será recusada a permisión de residencia no país. A lei foi levada a xuízo por diversas entidades de dereitos humanos, aínda que o 15 de maio de 2006 foi confirmada pola Suprema Corte de Israel.

A Asociación polos dereitos civís no Israel alega un plan de prácticas discriminatorias do Israel, a flagrante e sistémica discriminación dos palestinos coa única base na súa orixe nacional ... reminiscencia de políticas características do réxime do Apartheid.

Moitas veces o racismo e a xenofobia, malia seren fenómenos distintos, poden considerarse paralelos e dunha mesma raíz, isto é, acontece cando un determinado grupo social comeza a hostilizar a outro por calquera motivo. Esta antipatía xera un movemento polo que o grupo máis poderoso e homoxéneo hostiliza o grupo máis feble, ou diferente, pois o segundo non acepta seguir as mesmas regras e principios ditados polo primeiro.

O Día Internacional pola abolición da discriminación racial é o 21 de marzo.

Wiki Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Racismo

Outros artigos

• Aporofobia
• Xenofobia

Bibliografía