Urbanistika

Në Shqipëri, historikisht, me termin Urbanistikë, është nënkuptuar Projektim urban. Gjithashtu, në Shqipëri pas vitit 1990, si sinonim me termin Urbanistikë është përdorur edhe termi Planifikim urban por ky i fundit vë theksin edhe tek proceset politike - krahas atyre teknike - të planifikimit që karakterizojnë sistemet demokratike me pushtet te decentralizuar, p.sh. përgjithësisht vendimarrja për llojet e lejuara të përdorimit të tokës bëhet në nivelin lokal dhe jo atë qëndror dhe kryesisht me procese pjesmarrje të publikut. Në ligjin e fundit të miratuar nga qeveria shqiptare Për planifikimin e territorit futet edhe termi Planifikim i territorit që është një koncept më i gjerë që përfshin edhe planifikimin urban.

Urbanistë/e është titulli profesionial i atyre që ushtrojnë profesionin e urbanistikës apo planifikimit urban.

Ndonëse urbanistika ka ekzistuar si profesion që në themelimin e qyteteve të para, urbanistika moderne lindi si profesion në dekadat e para të shek. XX, kryesisht në përgjigje të kushteve të këqija higjeniko-sanitare dhe social-ekonomike të qyteteve industriale që po rriteshin me shpejtësi. Fillimisht me këto çështje u morën profesionistët më të ndërgjegjshëm nga fusha si arkitektura dhe inxhinieria e ndërtimit. Më pas, në këtë grup u shtuan edhe specialistë të shëndetit publik, ekonomistë, sociologë, juristë, dhe gjeografë, pasi kompleksiteti i menaxhimit të qyteteve nisi të kuptohej më qartë. Teknikat bashkëkohore të planifikimit urban e rajonal për analizimin, projektimin, dhe krijimin e zonave urbane u zhvilluan prej sintezës ndër-disiplinore të këtyre fushave. Sot urbanistika mund të përshkruhet si procesi teknik e politik që ka të bëjë me mirëqenien e popullsisë, kontrollin e përdorimeve të tokës, projektimin e mjedisit urban, përfshirë rrjetet e transportit dhe komunikacionit, dhe mbrojtjen e mjedisit natyror.

Nga tematika mund të dallojmë brenda urbanistikës këto kategori:

• Planifikim Fizik
• Sistemet e Strehimit
• Planifikim Transporti
• Planifikim Mjedisor
• Planifikim Ekonomik

Për nga shkalla gjeografike e planifikimit mund të dallojmë këto kategori:

• Projektim Urban
• Planifikim Urban
• Planifikim Rajonal
• Planifikim Ndërkombëtar

Në Evropë, përfshirë në Shqipëri, hyrja në profesionin e urbanistit arrihet me marrjen e një diplome universitare. Në Amerikën e Veriut, hyrja ne profesionin e urbanistit arrihet me marrjen e një diplome pasuniversitare Master. Aktualisht në Shqipëri ka tre universitete që ofrojnë diplome në urbanistikë ose në arkitekturë me nën-specialitet urbanistikë:

• Universiteti Politeknik i Tiranës
• Universiteti Polis
• Universiteti Epoka

Universitet tjetër që ofron program në shqip dhe diplomë në urbanistikë (si nën-specialitet i arkitekturës) është Universiteti Shtetëror i Tetovës, në Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë.

Renditje kronologjike:

• c. 332 p.e.s Dinocrates - Aleksandria, Egjipt
• c. 408 p.e.s Hippodamus - Pireu, Thuri, Rodi
• 1682 William Penn - Philadelphia, Pennsylvania
• 1791 Peter Charles L'Enfant, - Washington, DC, SHBA
• 1853 Baron Haussmann - projektuesi i shëtitoreve te gjera në Paris
• 1859 Ildefons Cerdà - projektuesi i lagjes Eixample ne Barcelonë
• 1882 Arturo Soria y Mata - Ciudad Lineal, Madrid
• 1898 Ebenezer Howard - Qyteti-Kopsht
• 1909 Daniel Burnham - Chicago, Illinois
• 1912 Walter Burley Griffin - Canberra
• 1925 Ernst May - njesite e banimit ne Frankfurt, Gjermani, perfshire Römerstadt
• 1927 Bruno Taut - projektet Hufeisensiedlung, Berlin
• 1928 Henry Wright - Radburn, New Jersey
• 1930 Robert Moses, pergjegjesi për urban renewal ne New York
• 1930 Ernst May - Magnitogorsk dhe 20 projekte te tjera urbane në Bashkimin Sovietik
• 1935 Frank Lloyd Wright - Broadacre City (koncept)
• 1950 Le Corbusier - Chandigarh, India
• 1957 Lucio Costa - Brasília, Brazil
• 1960 Konstantinos Doxiadis - Islamabad, Pakistan
• 1964 Jaime Lerner - Curitiba, Brazil (transportation and land use combination)
• 1966 Walt Disney - Experimental Prototype Community of Tomorrow EPCOT (Koncept)
• 1970 Paolo Soleri - Arcosanti, Arizona, si dhe koncepti i arkologjise.
• 1973 Moshe Safdie - Coldspring New Town, Baltimore, Maryland
• 1984 Andres Duany, Elizabeth Plater-Zyberk - Seaside, Florida
• 1990 Peter Calthorpe - Laguna West, California

• Christopher Alexander
• Donald Appleyard
• Peter Calthorpe
• Manuel Castells
• Constantinos Doxiadis
• Andres Duany
• Peter Hall
• Jane Jacobs
• Kevin A. Lynch
• Richard L. Meier
• Lewis Mumford
• Edward Soja
• William H. Whyte