Shqipëria Gjatë Luftës Së Parë Botërore

Shqipëria gjatë Luftës së Parë Botërore ishte një shtet i pavarur, pasi kishte fituar pavarësinë nga Perandoria Osmane, më 28 nëntor 1912, pas Luftës së Parë Ballkanike.

Ajo u njoh nga Fuqitë e Mëdha si Principata e Shqipërisë, pasi Turqia hoqi dorë zyrtarisht nga të gjitha të drejtat e saj në maj të vitit 1913. Duke qenë një vend i ri në rrëshqitje, u shpërbë shpejt dhe vetëm pak muaj pas marrjes së pushtetit, sundimtari aristokrat gjerman., Princi Vidi, u detyrua të ikte. Pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, anarkia pushtoi vendin teksa fiset dhe rajonet u rebeluan kundër sundimit qendror. Për të mbrojtur pakicën greke, kontrolli grek u vendos në rrethet jugore duke zëvendësuar njësitë Vorio Epirote duke filluar nga tetori 1914. Në përgjigje të kësaj, Italia, edhe pse zyrtarisht neutrale, dërgoi trupa në portin e Vlorës, ndërsa Serbia dhe Mali i Zi morën kontrollin e rajoneve veriore. Në 1915 Serbia u pushtua nga forcat e kombinuara gjermane, austro-hungareze dhe bullgare; ushtria serbe u tërhoq nëpër qafat malore të Shqipërisë veriore, drejt Adriatikut. Trupat italiane dëbuan grekët nga Shqipëria e Jugut dhe vunë nën kontrollin e tyre pothuajse të gjithë territorin shqiptar. Forcat austriake pushtuan në qershor 1916, forcat austro-hungareze mbetën në Shqipëri deri në fund të luftës kur një forcë shumëkombëshe aleate depërtoi dhe largoi ato në 1918.

Sfondi

Shqipëria ishte një shtet i krijuar vetëm pak vite para Luftës së Parë Botërore. Pas Luftërave Ballkanike, Serbia, Mali i Zi dhe Greqia pushtuan dhe pretenduan pjesë të Shqipërisë. U vendos që Vilhelmi i Vidit, një princ gjerman të bëhej udhëheqës i Principatës së re të Shqipërisë. Principata nën Princ Vidin u krijua më 21 shkurt 1914 dhe Princi mbërriti në Shqipëri në kryeqytetin e tij të përkohshëm të Durrësit më 7 mars 1914 së bashku me familjen mbretërore. Siguria e Shqipërisë do të mundësohej nga një xhandarmëri e komanduar nga oficerë holandezë. Brenda Shqipërisë ai quhej Mbreti Vilhelm; jashtë Shqipërisë, Princi Vilhelm.

Pjesa jugore e vendit, Epiri i Veriut, i cili kishte një minoritet grek, nuk pranoi të ishte pjesë e Shqipërisë dhe kur ushtarët grekë u larguan, u ngrit kundër Vidit. Nën presionin e fuqive të mëdha grekët u tërhoqën nga kërkesat e pavarësisë dhe negociatat u zhvilluan në ishullin e Korfuzit, ku më 17 maj 1914 përfaqësuesit shqiptarë dhe epirotët nënshkruan një marrëveshje të njohur si Protokolli i Korfuzit. Sipas kushteve të tij, Epiri i Veriut do të fitonte ekzistencë të plotë autonome (si një korpus separatum) nën sovranitetin nominal shqiptar të Princit Vilhelm. Marrëveshja e Protokollit u ratifikua nga përfaqësuesit e Fuqive të Mëdha në Athinë më 18 qershor dhe nga qeveria shqiptare më 23 qershor.

Lufta e Parë Botërore

Vetëm një muaj pas nënshkrimit të Protokollit të Korfuzit nga shqiptarët më 23 qershor 1914, shpërtheu lufta në Evropë. Duke filluar zyrtarisht më 28 korrik 1914, lufta e hodhi Shqipërinë në kaos.

Revolta dhe largimi i Princ Vidit

Një muaj pas marrjes së fronit më 7 mars, Mbreti Vilhelm mbërriti në kryeqytetin e tij të përkohshëm, Durrës dhe filloi të organizonte qeverinë e tij, duke emëruar Turhan Pashë Përmetin për të formuar kabinetin e parë shqiptar. Kryengritja myslimane në Shqipërinë e mesme ishte një nga faktorët që çoi në tërheqjen e Princit nga vendi dhe në rënien e të ashtuquajturës mbretëri gjashtëmujore në prag të Luftës së Parë Botërore. Ky kabinet i parë dominohej nga anëtarët e fisnikërisë (princi Esad Pashë Toptani, i mbrojtjes dhe i punëve të jashtme, princi Gjergj Adhamidhi bej Frashëri, financave dhe princi Aziz pasha Vrioni, bujqësia).

Mbretërimi i tij i shkurtër rezultoi i turbullt. Menjëherë pas mbërritjes së tij , në Shqipërinë qendrore shpërthyen revoltat e myslimanëve kundër Esad Pashës, dhe kundër dominimit të huaj. Ndërkohë, Greqia inkurajoi formimin e një "qeverie të përkohshme të Vorio-Epirit" në pjesën jugore të vendit. Megjithëse u arrit një marrëveshje për t'i dhënë të drejta shtesë minoritetit grek, Ushtria Helene pushtoi Shqipërinë e Jugut, përjashtuar Beratin dhe Korçën. Pozicioni i Vilhelmit u minua gjithashtu nga vetë zyrtarët e tij, veçanërisht nga vetë Esad Pasha, i cili pranoi para nga Italia për të financuar një revoltë dhe për të bërë një grusht shteti kundër Vilhelmit. Esad Pasha u arrestua më 19 maj 1914 dhe u gjykua për tradhti dhe u dënua me vdekje. Vetëm ndërhyrja e Italisë i shpëtoi jetën dhe u arratis në Itali në mërgim. Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore paraqiti më shumë probleme për Princin Vilhelm pasi Austro-Hungaria kërkoi që ai të dërgonte ushtarë shqiptarë për të luftuar përkrah tyre. Kur ai refuzoi, duke përmendur neutralitetin e Shqipërisë në Traktatin e Londrës, shpërblimi që ai merrte iu ndërpre. Krerë të ndryshëm fisesh dhe kryekomandant të vetëquajtur lufte morën kontrollin e Shqipërisë qendrore dhe veriore. Në jugun grek, udhëheqësit lokalë hoqën dorë nga Protokolli i Korfuzit dhe morën kontrollin. Princi Vilhelm u largua nga vendi më 3 shtator 1914.

Pushtimi grek i Epirit të Veriut (tetor 1914)

Shqipëria Gjatë Luftës Së Parë Botërore 
Harta e Epirit të Veriut.

Konfliktet sporadike të armatosura vazhduan të ndodhin pavarësisht ratifikimit të Protokollit të Korfuzit, dhe më 3 shtator 1914, Princi Vilhelm u largua nga vendi. Në ditët në vijim, një njësi epirote filloi një sulm kundër garnizonit shqiptar në Berat pa miratimin e qeverisë së përkohshme, duke arritur të pushtonte kalanë e tij për disa ditë, ndërsa trupat shqiptare besnike të Esad Pashës nisën operacione të armatosura në shkallë të vogël. Këto ngjarje shqetësuan kryeministrin grek Eleftherios Venizelos, si dhe mundësinë që situata e paqëndrueshme të përhapej edhe jashtë Shqipërisë, duke shkaktuar një konflikt më të gjerë. Më 27 tetor 1914, pasi mori miratimin e Fuqive të Mëdha, Korpusi V i Ushtrisë Greke hyri në zonë për herë të dytë. Qeveria e përkohshme e Vorio Epirit pushoi zyrtarisht së ekzistuari, duke deklaruar se i kishte arritur objektivat e saj. Trupat greke kaluan kufirin jugor shqiptar në fund të tetorit 1914, duke ripushtuar zyrtarisht Shqipërinë e Jugut, me përjashtim të Vlorës, dhe duke krijuar një administratë ushtarake deri më 27 tetor 1914. Italianët nuk ishin të kënaqur me pushtimin grek dhe dërguan forcat detare italianë për të pushtuar Vlorën, ose Avlonën, ose Vallonën, siç e quanin ata. Më 31 tetor italianët pushtuan ishullin strategjik të Sazanit. Në dhjetor, Italia përsëriti se Shqipëria do të qëndronte neutrale siç u tha në Konferencën e Londrës dhe se blutë italianë u zbarkuan në Vlorë me këtë objektiv.

Tërheqja serbe dhe pushtimi austriak (dimër 1915)

Teksa anarkia u rrit në Shqipërinë e Veriut dhe grekët u zhvendosën në jug, Italia dërgoi trupat e saj për të pushtuar Vlorën, ndërsa Serbia dhe Mali i Zi pushtuan pjesë të Shqipërisë veriore. Lëvizjet e suksesshme mbrojtëse gjatë Fushatës Serbe të Luftës së Parë Botërore i mbajtën Fuqitë Qendrore jashtë Shqipërisë deri në vitin 1915. Bullgaria më në fund u detyrua të hynte në Luftë në anën e Fuqive Qendrore dhe austro-hungarezët dhe gjermanët filluan sulmin e tyre kundër Serbisë më 7 tetor, ndërsa më 14 tetor 1915, ushtria bullgare sulmoi nga dy drejtime duke i çuar ushtritë serbe në kaos.

Pas sulmeve nga Bullgaria dhe Austria, udhëheqësi i ushtrisë serbe Marshall Putnik urdhëroi një tërheqje të plotë, në jug dhe në perëndim përmes Malit të Zi dhe në Shqipëri. Moti ishte i tmerrshëm, rrugët të këqija dhe ushtria duhej të ndihmonte dhjetëra mijëra civilë që u tërhoqën me ta pa pothuajse asnjë furnizim apo ushqim. Por moti i keq dhe rrugët e këqija funksionuan edhe për refugjatët, pasi forcat e Fuqive Qendrore nuk mund t'i afroheshin sa duhet, dhe kështu ata iu shmangën kapjes. Megjithatë, shumë prej ushtarëve dhe civilëve të arratisur nuk arritën në bregdet – ata vdiqën nga uria, sëmundjet, sulmet nga forcat armike dhe çetat fisnore shqiptare. Rrethanat e tërheqjes ishin katastrofike, dhe vetëm rreth 155,000 serbë, kryesisht ushtarë, arritën në brigjet e detit Adriatik dhe hipën në anije transporti italiane që e çuan ushtrinë në ishuj të ndryshëm grekë (shumë në Korfuz ) përpara se të dërgoheshin për në Selanik. Evakuimi i ushtrisë serbe nga Shqipëria përfundoi më 10 shkurt 1916. Në vazhdën e serbëve erdhën ushtritë e Austro-Hungarisë dhe Bullgarisë. Ata do të pushtonin pjesën më të madhe të Shqipërisë deri në ofensivën e Vardarit të shtatorit 1918.

Pushtimi austro-hungarez i Shqipërisë (1916-1918)

Shqipëria Gjatë Luftës Së Parë Botërore 
Pushtimi i Shqipërisë në 1916.

Pjesa më e madhe e Shqipërisë ishte e pushtuar nga Austro-Hungaria. Shqipëria konsiderohej një Besetztes Freundesland (Vend miqësor i pushtuar). Austro-hungarezët lanë në vend administratën lokale, formuan një xhandarmëri shqiptare dhe hapën shkolla. Zhvillimi i një gjuhe dhe drejtshkrimi të mirëfilltë shqip u promovua për të reduktuar ndikimet italiane. Ata ndërtuan edhe rrugë dhe infrastrukturë të tjera. Më pak e përkrahur ishte përpjekja e tyre për të konfiskuar armët, të cilat ishin kudo në mesin e popullatës civile. Megjithatë, disa mijëra shqiptarë luftuan në anën e austro-hungarezëve kundër aleatëve, përfshirë edhe kur ushtria italiane zbarkoi në Durrës.

Administrata Ushtarake u krijua në Shkodër.

Komandantët ushtarakë austro-hungarezë ishin:

  • Hermann Kövess von Kövessháza (shkurt 1916 - mars 1916), komandant i Ushtrisë së 3-të
  • Ignaz Trollmann (mars 1916 - tetor 1917), komandant i Korpusit XIX
  • Ludwig Können-Horák (tetor 1917 - korrik 1918), komandant i Korpusit XIX
  • Karl von Pflanzer-Baltin (korrik 1918 – tetor 1918), komandant i Grupit të Ushtrisë Shqiptare.

Administratori civil ishte August Ritter von Kral.

Pushtimi bullgar i Shqipërisë (1916-1917)

Më 10 dhjetor 1915, ushtria bullgare kaloi lumin Drin, hyri në Shqipëri dhe sulmoi pozicionet e ushtrisë serbe që po tërhiqej. Së pari ushtria bullgare përparoi në luginën e lumit Mat, duke kërcënuar të pushtonte Shkodrën dhe Lezhën.

Kishte një rivalitet midis Mbretërisë së Bullgarisë dhe Austro-Hungarisë për vendosjen e ndikimit të tyre në Shqipëri. Në përpjekje për të vendosur ndikimin e saj në Shqipëri, Bullgaria lejoi Ahmed Zogun të vendoste administratën e tij në Elbasan dhe e mbështeti atë në përpjekjet e tij për të ringjallur mbështetjen për regjimin e Vilhelmit të Vidit. Pushtimi i dyfishtë nga Austro-Hungaria dhe Mbretëria e Bullgarisë dhe mungesa e mbështetjes nga Mbretëria e Serbisë apo Italisë, e detyruan Esad Pashë Toptanin të largohej nga Republika e tij e shpallur e Shqipërisë së Mesme më 24 shkurt 1916, kur ai përsëri i shpalli luftë Austro - Hungarisë.

Në shtator 1917, trupat franceze të komanduara nga gjenerali Maurice Sarrail ndërmorën një aksion kundër ushtrive të Austro-Hungarisë dhe Bullgarisë në Shqipëri. Edhe pse ushtrive të Bullgarisë dhe Austro-Hungarisë iu bashkuan shqiptarët, të udhëhequr nga Hysejn Nikolica, trupat franceze pushtuan Pogradecin, duke i dhënë fund pushtimit bullgar të Shqipërisë.

Protektorati francez dhe italian mbi Shqipërinë e Jugut (vjeshtë 1916)

  Në maj 1916, Korpusi XVI italian, rreth 100,000 burra nën komandën e gjeneralit Settimio Piacentini, u kthye dhe pushtoi rajonin e Shqipërisë së Jugut deri në vjeshtën e vitit 1916, ndërsa ushtria franceze pushtoi Korçën dhe zonat përreth më 29 nëntor 1916. Forcat italiane (në Gjirokastër) dhe ato franceze (në Korçë), kryesisht sipas zhvillimit të Frontit Ballkanik, hynë në zonën e ish-Republikës Autonome të Vorio Epirit (të kontrolluar nga minoriteti grek) në vjeshtën e vitit 1916, pas miratimit të Antantës së Trefishtë.

Krijimi i Republikës Autonome Shqiptare të Korçës u bë më 10 dhjetor 1916 nga autoritetet franceze me një protokoll, sipas të cilit do të krijohej një krahinë autonome në territoret e Korçës, Bilishtit, Kolonjës, Oparit dhe Gorës në Shqipërinë Lindore.

Më 12 dhjetor 1916, Italia kërkoi shpjegime nga Quai d'Orsay, nëpërmjet ambasadorit të saj, sepse krijimi i Republikës Autonome Shqiptare të Korçës shkelte Traktatin e Londrës. Austro-Hungaria përdori precedentin francez në Korçë për të justifikuar shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë nën protektoratin e saj më 3 janar 1917 në Shkodër.

Të njëjtën gjë bëri edhe Mbretëria e Italisë kur shpalli pavarësinë e Shqipërisë nën protektoratin e saj më 23 qershor 1917 në Gjirokastër. Gjenerali Giacinto Ferrero shpalli atë ditë Protektoratin Italian dhe javët e ardhshme hyri në Greqi dhe pushtoi Janinën në Epir. As Britania e Madhe dhe as Franca nuk ishin konsultuar më parë dhe nuk i dhanë asnjë njohje zyrtare Protektoratit Italian. Kjo republikë shqiptare nën drejtimin e Turhan Përmetit, e mbrojtur nga 100.000 ushtarë të ushtrisë italiane, miratoi zyrtarisht një flamur të kuq me shqiponjën e zezë në mes, por ngriti stuhi protestash edhe në Parlamentin italian.

Fronti Maqedonas (1916–1918)

Shqipëria Gjatë Luftës Së Parë Botërore 
Lëvizja e ushtrive në Frontin Maqedonas

Fronti Maqedonas, i njohur gjithashtu si Fronti i Selanikut, i Luftës së Parë Botërore u formua si rezultat i një përpjekjeje të Fuqive Aleate për të ndihmuar Serbinë. Aleatët ishin në gjendje të zhvendosnin ushtrinë serbe nga Korfuzi në rajonet e Greqisë dhe Shqipërisë, ku përfundimisht u krijua një front i qëndrueshëm, që shkonte nga bregu shqiptar i Adriatikut deri në lumin Struma, duke vendosur një forcë shumëkombëshe aleate kundër ushtrisë bullgare, e cila përforcohej herë pas here me njësi më të vogla nga Fuqitë Qendrore të mbetura. Fronti Maqedonas mbeti mjaft i qëndrueshëm, pavarësisht veprimeve lokale, deri në ofensivën e madhe aleate në shtator 1918.

Në shtator 1918, forcat e Antantës më në fund depërtuan nëpër linjat e Fuqive Qendrore në veri të Selanikut dhe brenda pak ditësh forcat austro-hungareze filluan të tërhiqen nga Shqipëria. Më 2 tetor 1918, qyteti i Durrësit u bombardua me urdhër të Louis Franchet d'Espèrey, gjatë Betejës së Durrësit. Sipas d'Espèrey, Porti i Durrësit, nëse nuk do të shkatërrohej, do t'i shërbente evakuimit të ushtrive bullgare dhe gjermane, të përfshira në Luftën e Parë Botërore. Kur lufta mbaroi më 11 nëntor 1918, ushtria italiane kishte pushtuar pjesën më të madhe të Shqipërisë; Serbia mbante pjesën më të madhe të maleve veriore të vendit; Greqia pushtoi një copë toke brenda kufijve të Shqipërisë të vitit 1913; dhe forcat franceze pushtuan Korçën dhe Shkodrën si dhe rajone të tjera me popullsi të konsiderueshme shqiptare.

Sipas Traktatit të fshehtë të Londrës të nënshkruar në prill 1915, fuqitë e Antantës së Trefishtë i premtuan Italisë se do të fitonte Vlorën dhe tokat e afërta dhe një protektorat mbi Shqipërinë në këmbim të hyrjes në luftë kundër Austro-Hungarisë. Serbisë dhe Malit të Zi iu premtua një pjesë e madhe e Shqipërisë veriore dhe Greqisë iu premtua pjesa më e madhe e gjysmës jugore të vendit. Traktati la një shtet të vogël shqiptar që do të përfaqësohej nga Italia në marrëdhëniet e saj me fuqitë e tjera të mëdha.

Pasojat

Konfuzioni politik i Shqipërisë vazhdoi në vazhdën e Luftës së Parë Botërore. Vendit i mungonte një qeveri e vetme e njohur dhe shqiptarët kishin frikë të arsyeshme se Italia, Jugosllavia dhe Greqia do të shuanin pavarësinë e Shqipërisë dhe do ta copëtonin vendin. Forcat italiane kontrollonin veprimtarinë politike shqiptare në zonat që ata pushtuan. Serbët, të cilët kryesisht diktuan politikën e jashtme të Jugosllavisë pas Luftës së Parë Botërore, u përpoqën të merrnin veriun e Shqipërisë dhe grekët kërkuan të kontrollonin Shqipërinë e Jugut.

Në vitin 1918, ushtria serbe shkatërroi 150 fshatra në luginën e Drinit në veri të Shqipërisë. Në rajonet e Podgorit, Rozhajt, Gjakovës, Rugovës dhe Gucisë e Plavës u kryen një sërë masakrash me qëllim të shtypjes së lëvizjes së rezistencës lokale.

Presidenti amerikan Woodrow Wilson ndërhyri për të bllokuar marrëveshjen e Parisit. Shtetet e Bashkuara theksuan mbështetjen e tyre për pavarësinë e Shqipërisë duke njohur një përfaqësues zyrtar shqiptar në Uashington, DC dhe më 17 dhjetor 1920, Lidhja e Kombeve njohu sovranitetin e Shqipërisë duke e pranuar atë si një anëtare të plotë. Megjithatë, kufijtë e vendit mbetën të pazgjidhur.

Ndërkohë, ushtria italiane ishte përzënë nga Shqipëria nga një forcë vullnetare shqiptare gjatë Luftës së Vlorës (qershor-shtator 1920). Paqëndrueshmëria në vend mori fund kur Parlamenti shfuqizoi Principatën e Shqipërisë dhe shpalli Republikën, duke i dhënë pushtetet diktatorial Presidentit të ri Ahmet Zogu.

Referime

Tags:

Shqipëria Gjatë Luftës Së Parë Botërore SfondiShqipëria Gjatë Luftës Së Parë Botërore Lufta e Parë BotëroreShqipëria Gjatë Luftës Së Parë Botërore PasojatShqipëria Gjatë Luftës Së Parë Botërore ReferimeShqipëria Gjatë Luftës Së Parë BotëroreFuqitë e mëdhaLufta e Parë BallkanikeLufta e Parë BotëroreMali i ZiPerandoria OsmanePrinc VidiPrincipata e ShqipërisëRepublika Autonome e Epirit të VeriutSerbiaVlora

🔥 Trending searches on Wiki Shqip:

KanceriKongresi i ManastiritMbreti Zogu IDielliCristiano RonaldoDispepsiaHungariaGjarpriAdem RamadaniForcaShiuFieriMarin MemaLuís FigoKaliforniaLista e lumenjve në ShqipëriEnver HoxhaShtetet anëtare të NATO-sYlliGuri i Zi (Mekë)NeurologjiaPopullsia e BotësMasturbimiRënia e komunizmit në ShqipëriPozicioni 69Big Brother (reality show)Shtetet anëtare të Bashkimit EvropianKolesteroliParisiLista e vendbanimeve ilireLiqeni i OhritMetaforaVeshiPsoriazaLeje DrejtimiEritreaJul ÇezariGreqia e lashtëPërparim KaboKomunat e KosovësMarin BarletiLista e markave të automobilaveAtletikaDializaInternetiLista e sureve në KuranDioksidi i karbonitSpondiliartrozaPoloniaDiabetiManastiri i ZvërnecitCikli menstrualAsmaraKafshëtNumrat romakëSistemi urinarDua LipaAgjërimi në IslamMetaletAngliaLista e qyteteve më të mëdha të botësBelgjikaIslami në ShqipëriAvni RustemiAdrenalinaNamazi i YlesNoizySëmundja e AlzheimeritLufta e Parë BotëroreUshtria Popullore ShqiptareLista e gjeografive të shteteveProteinaLugthiDita e AshuresHormonetNata e KadritBallkaniQarku elektrikTop Channel🡆 More